2.2. Marketingda axborotlar tizimini yaratish.
Marketing
axborot
tizimi
(MAT)
marketingli
rejalashtirishni
takomillashtirish, marketing tadbirlarini amalga oshirish va tadbirlar ijrosi
ustidan nazorat maqsadlarida foydalanish yuz asidan aniq qarorlar qabul qilish
uchun zamon va makonda axborotlarni yig’ish, qayta ishlash, tahlil qilish,
baholash va tarqatish yuz asidan uzluksiz va o’zaro bog’liq kishilar, asbob-
uskunalar va jarayonlar yig’indisidir.
Marketingni boshqarish ishini amalga oshirishda bizning bilimlarimizni
ko’paytiradigan ma’lumot va axborotlarning barcha turlari (og’zaki, yozma,
chizmakashlik axboroti va hokazo) axborotga kiradi. Bo’la r yangi mashinalar,
yangi texnologik jarayonlar ishlab chiqarishni tashkil qilish, tovarlarni sotish,
raqobatdoshlar, ularning holati, kelajagi va hokazolar to’g’risidagi
axborotlardir. Har bir korxona, tashkilot yoki marketing bo’limi, guruhligidan
qat’iy nazar axborotning statistika, operativ, reja-iqtisodiy, buxgalteriya
axborotlarini, moliyaviy axborot, moddiy texnika ta’minotiga oid axborot,
kadrlarga oid axborot, texnologiya, konstruktorlik, spravka kabi turlari bo’ladi.
Axborotni olish manbalariga ko’ra ichki va tashqi axborotga bo’lish mumkin.
Axborot doimiyligi xususiyatiga ko’ra:
1) shartli-doimiy (spravka-normativ) axborot, ya’ni nisbatan kamdan-kam
o’zgaruvchan axborotga (normalar, baho, reja ko’rsatkichlari);
2) ishlab chiqarishda yuz berayotgan jarayonlar dinamikasini aks ettiruvchi
o’zgaruvchan axborotga bo’linadi. Axborotning bu turlari dastlabki axborotlar
deb ataladi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish axborotlari tafovut qilinadi. Bu
axborot shartli-doimiy va o’zgaruvchan axborotni qayta ishlash natijasida
olinadi va boshqaruv to’g’risida qaror qabul qilish uchun ancha yaxshi
ishlangan axborot hisoblanadi.
Axborot yo’nalishiga ko’ra dastlabki va boshqaruvchi axborotga bo’linadi.
Agar dastlabki axborot hamma vaqt boshqaruv ob’ektidan boshqaruv
sub’ektiga, quyi boshqaruv sistemasidan yuqori boshqaruv sistemasiga
yuboriladigan bo’lsa, unda boshqaruvchi axborot teskari tomonga yo’naltirilgan
bo’ladi.
Axborot davriyligiga ko’ra smenalik, sutkalik, kvartallik va hokazo
axborotlarga bo’linadi. Axborotning vaqti-vaqti bilan berib turilishi (davriyligi),
ishdagi kamchiliklarni operativ ravishda tugatishga sharoit yaratadi. Quyida
MATning har bir tizimchasiga alohida to’xtalib o’tamiz.
Ichki hisobot tizimi. Ichki hisobot tizimining asosini buyurtmalar,
transportirovka qilish, schyotlarni to’plash bilan bog’liq bo’lgan hujjatlar
yig’indisi tashkil qiladi. Albatta, marketing bilan shug’ullanuvchi
firmaning har bir bo’limi kerakli hujjatlarning nusxasiga ega bo’lishi kerak.
Ularning vazifasi bu ma’lumotlarni tez va aniq qayta ishlashdir. Mana shu
maqsadda kompyuterlar keng ishlatiladi. Masalan, Yaponiya firmalaridan birida
kompyuterlardan unumli foydalanilganligi uchun buyurtmalar qabul qilish
va uni bajarish oralig’idagi vaqt 62 soatdan 32 soatga qisqargan. SHuni aytsalar
kerak-da: “Vaqt - bu pul” deb.
Boshqa bir muammo tovarlar sotilishi to’g’risida, ularning sotilish joyidan
axborotlar olish va qayta ishlashdir. Raqobat sharoitida xaridorlar bozoridagi
baholar, taqsimotning yangi kanallari to’g’risida o’z vaqtida qarorlar qabul
qilish ham o’ta muhimdir. Masalan, Yaponiyaning TOYOTA kompaniyasida
joylardan tovarlar sotilishi haqidagi hisobotlar har kuni yig’iladi. Barcha
hududlardagi, regionlardagi va rayonlardagi sotish bo’yicha boshqaruvchilar o’z
ish kunlarini o’tgan kungi buyurtmalar va jo’natilgan tovarlar haqida hisoboti
teletayp orqali jo’natishdan boshlaydilar. DAEWOO firmasi ham xaridorlar va
boshqa manbalardan turli so’rovlar uyushtirish orqali raqobatchilarning
tovarlarini sotilishi to’g’risidagi axborotlarni yig’ishga katta e’tibor beradilar.
SHu bilan birga firma u yoki bu MATini tashkil qilish jarayonida o’zi
bilmagan holda “Qopqonga” tushib qolishi mumkin.CHunki, ko’pchilik
olinayotgan axborotlarni shu mutaxassislar, boshqaruvchilar to’liq qabul qilib
olishga va uni idrok qilishga qodir emaslar. Axborotlarning o’z luksiz oqimidan
muhimlarini ajratib olish esa mushkul ishdir. SHunday vaziyat ham vujudga
kelishi mumkinki, olingan axborot bir-biriga mos kelmasligi ham mumkin.
SHuning uchun axborot aniq foydalanuvchiga mo’ljallangan bo’lishi lozim.
SHu maqsadda MATni yetkazib beruvchilar uni joriy qilgunga qadar
quyidagilarni aniqlab olishlari zarur:
▪ Doimiy ravishda qanday qaror turlari qabul qilinayapti;
▪ Qarorlar qabul qilish uchun qanday axborot turlari kerak;
▪ Doimiy ravishda qanday axborot turlari kelib to’shayapti;
▪ Hozirgi vaqtda kelib tushmayotgan axborotlardan qaysi birini
kelajakda olish zarur;
▪ Har kuni, har haftada, har oyda va har yilda qanday axborotlarga
zaruriyat bor;
▪ Qanday jurnallar, gazetalar, savdo tahlillari yoki boshqa axborot
manbalaridan doimiy ravishda foydalanmoq zarur;
▪ Axborotlarda qanday maxsus mavzular o’z aksini topmog’i zarur;
▪ O’rganish uchun qaysi bir hisobot analitik dasturlardan
foydalanish mumkin;
▪ Mavjud MATini takomillashtirish yuzasidan eng muhim
tadbirlarni aytmoq.
Aniq axborotga, shu jumladan aynan o’zi xohlagan axborotga ega bo’lgan
boshqaruvchi bir xil sharoitlarda boshqalarga nisbatan to’g’ri va foydali qarorlar
qabul qilishda uchunlikka ega bo’ladi. SHuning uchun MATini
rejalashtiruvchilar boshqaruvchida u yoki bu axborot mavjudligini aniqlabgina
qolmasdan, uni u yoki bu axborotga qarab to’g’ri mo’ljal olishga undashga ham
harakat qilishlari zarur. Aytaylik, savol tug’iladi: boshqaruvchi reklama
buyudjeti hajmini aniqlashda, assortiment bo’yicha qarorlar qabul qilish uchun
nimalarni bilishi kerak? SHu narsa ma’lum bo’ladiki, boshqaruvchi bozorning
to’yinish darajasi, reklamaning mavjud emasligi sharoitida sotishning pasayish
darajasi, raqobatchilarning rejalari haqidagi axborotlarga muhtojdir. Xuddi
shunday axborotlarni MAT orqali boshqarish sohasida qarorlar qabul qilish
uchun rejalashtirish uchun olish zarurdir.
Intellektual tizim. Yuqorida ko’rib chiqilgan tizimda hisobot ma’lumotlari
haqiqiy ma’lumotlar bilan ko’rsa, intellektual tizim qayta ishlangan va hattoki
ba’zida uchrab turadigan ma’lumotlar bilan ham ta’minlaydi. Bu tizim
marketingning turli tasnifi to’g’risida kundalik axborotlar olish uchun
foydalaniladigan manbalar va jarayonlar yig’indisidan iborat. Tizimning
intellektual imkoniyatlari kitoblar, gazetalar, maxsus maholalar, xaridorlar,
mahsulot yetkazib beruvchilar, vositachilar va firmaning o’z xodimlari bilan
suhbatlardan tashkil topadi. Marketing bilan to’laqonli shug’ullanayotgan
firmalarda ko’pchilik hollarda intellektual tizim sifatini yaxshilash maqsadida
qo’shimcha imkoniyatlar yaratiladi. Birinchidan, xodimlarni yangi g’oyalar
haqida xabar qilishlariga o’rgatiladi va rag’batlantiriladi. Masalan, ular
boshqalar tomonidan e’tiborga olinmagan qiziqarli axborotlarni to’plaganlari va
u to’g’risida xabar qilganliklari uchun rag’batlantiriladi.
Ikkinchidan, “Marketingli intellekt”ni yig’ish bo’yicha mutaxassislar
tayinlanadi. Ularga qandaydir raqobatchilar mahsulotini sotib olish yo’li bilan
ularni o’rganish, yangi savdo nuqtalarini ochilishini ko’z atish, raqobatchilar
faoliyati to’g’risidagi hisobotlarni o’qib borish, ular tashkil qiladigan kengashlar
va konferentsiyalarda qatnashish, raqobatchilarning xodimlari, mahsulot
yetkazib beruvchilari va agentlari bilan suhbatlashish topshiriladi.
Uchinchidan, kompaniya axborotni tashqaridan buyurtma qilib olishi
mumkin. Masalan AQSHda A.S. kompaniya u yoki bu tarmoq bozorini tovarlar
bilan ta’minlanganligi, chakana baholar, aktsiya kurslari haqida axborotlarni
sotadi, boshqa kompaniyalar esa u yoki bu bozordagi vaziyat to’g’risida
hisobotlarni sotadi.
To’rtinchidan, bir qator kompaniyalar intellektual axborotlarni yig’ish va
qayta ishlash uchun axborot markazlari tashkil qiladilar. U markazning
xodimlari faqatgina axborotlarni yig’ish va qayta ishlash bilan shug’ullanib
qolmasdan, boshqaruvchilarga ulardan foydalanishda yordam qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |