Marketing tizimida axborot ta’minoti

Pochta orqali so’rov - shaxsiy intervyuga rozilik bildirmaganlar bilan aloqa 

qilib  o’rnatishning  birdan-bir  imkoniyatidir.  SHu  bilan  bir  vaqtda  savollarni 

aniq, oddiy va lo’nda tarzda tuz ilishini talab qiladi. Javob qaytish darajasi juda 

seki n kelib tushadi. 

SHaxsiy  intervyu  -  so’rov  o’tkazishning  eng  maqbul  usullaridan  biridir. 

CHunki  intervyur  (intervyu  o’tkazuvchi)  zarur  hollarda  anketada  ko’zda 

tutilgandan tashqari ko’proq savollar berishi mumkin va intervyuni o’z shaxsiy 

ko’z  atishlari  bilan  to’ldirishi  mumkin.  Bu  usulning  kamchiligi,  uning  ancha 

qimmatga  tushushi  va  maxsus  tayyorgarlikdan  o’tgan  mutaxassislar  bo’lishini 

talab  qilishidir.  CHunki  turli  vaziyatlarda,  ko’chada,  uyda,  ishda  va  boshqa 

hollarda shaxsiy intervyu olishni bilish zarur. 

Guruhli intervyu  -  6-10 kishi  bilan bir vaqtda  o’tkaziladi. Ular  ancha  uzoq 

vaqtda  intervyu  bilan  mahsulot,  servis  savdoni  tashkil  qilish  va  marketingning 

boshqa  muammolari  bo’yicha  diskussiya  (suhbat)  o’tkaziladi. Tanlash  hajmini 

aniqlash  shuni  ko’rsatadiki,  tanlash  hajmining  kattaligi  kichik  hajmlariga 

nisbatan  ishonchli  natija  beradi.  Lekin  tajriba  shuni  ko’rsatadiki,  to’g’ri  qaror 

qabul  qilishi  uchun  javob  bera  oluvchi  barchadan  so’rash  shart  emas.  Talab 

qilingan ishonchli natijalarga tanlash reprezentativligi shartiga amal qilish orqali 

kam  foiz  aholini  so’rash  orqali  ham  erishish  mumkin.  Tanlash  protsedurasi 

tadqiqot  maqsadidan  kelib  chiqadi.  Aniq  tasniflarga  erishish  uchun,  aholini 

jinsi,  yoshi  va  ijtimoiy  kelib  chiqishini  hisobga  oluvchi  ehtimolli  tanlashdan 

foydalanish  lozim.  Tadqiqot  jarayonida  so’raluvchilar  bilan  aloqa  (kontakt) 

usulini  ham  aniqlab  olmoq  zarur.  Belgilangan  aholi  guruhini  telefon,  pochta, 

shaxsiy intervyu o’tkazish va boshqa usullar bilan so’rov o’tkazish mumkin. 

Telefonli so’rov - eng tez axborot yig’ish usulidir. Lekin telefonli so’rovni 

faqatgina  telefoni  bor  kishilar  orasidagina  o’tkazish  mumkin.  CHunki  u 

o’tkazilayotgan  muammolar  bo’yicha  yetarli  bilimga  ega  bo’lishi  bilan  birga 

pedogogika, xaridorlar xulq-atvorini ham yaxshi o’rganmog’i lozim. 

---

Axborotlarning  kelib  chiqishi,  manbai,  belgilanishi,  qaysi  maqsadga 

yo’naltirishi,  murakkabligi,  ularga  ishlov  berish  darajasiga  qarab  nihoyatda 

xilma-xil bo’lganligi kabi, ularni yig’ib olish, qayta ishlash va tayyorlashda ham 

xilma-xil usullardan foydalaniladi. Ular, eng avvalo ijrochi shaxslar tomonidan 

qo’l  kuchi  yordamida,  qolaversa  o’zi  yozadigan  moslamalar  yordamida 

yig’ilishi,  qayta  ishlanishi,  uzatilishi,  tahlil  qilinishi,  boshqarish  uchun 

umumlashtirilishi  va  tayyorlanishi  mumkin.  Hozirgi  kunda  marketing 

bo’limlari, guruhlari yoki sof marketing korxonalarida axborotlarning nihoyatda 

ko’p  va  murakkabligidan  maxsus  qurilmalar,  registratorlar  va  boshqa  har  xil 

maxsus  mashina  texnikasidan  foydalanilmoqda.  Masalan,  maxsus  qurilma 

xaridorning tovarga bo’lgan ehtiyojini aniqlaydi. 

Axborot  bilan  ishlashning  xarakteriga  qarab  marketingni  boshqarishning 

texnika vositalarini bir necha guruhga bo’lish mumkin: 

▪   Axborot olish vositalari; 

▪   Axborotni qayd qilish va saqlash vositalari; 

▪   Axborotdan nusxa ko’chirish va uni ko’paytirish vositalari; 

▪   Axborot  berish  vositalari,  axborotni  hisoblash  yo’li  bilan  ishlash 

vositalari. 

Dastlabki  axborotni  olish  -  axborot  bilan  ishlashdagi  mas’uliyatli  va 

sermehnat  bosqich  hisoblanadi.  Bu  bosqichda  marketing  faoliyati  natijalari 

ovozli va turli  signallar shaklida, matematik simvollar, harfli-tasvirlar  shaklida 

aks  etadi    va  hokazo.  Keyin  qabul  qilinadigan  boshqaruv  qarorlarining  barcha 

jarayonlari ko’p jihatdan dastlabki axborotning to’laligi va tasvirning aniqligiga 

bog’liqdir.  Axborotlar  vujudga  keladigan  punktlar  miqdorining  ko’pligi,  ish 

o’rinlarida  kichik  hajmli,  ko’p  joy  egallamaydigan  moslamalar  va  asboblar 

yordamida  dastlabki  axborotlarni  yig’ishni  tarmoq  etgan  texnik  sistemasi 

bo’lishini talab qiladi. 

Axborot  olish  vositalari  guruhiga  quyidagilar  kiradi:  o’lchov  asboblari, 

o’lchov idishlari, og’irlik va vaqtni o’lchash asboblari, mexaniq, elektrotexnik, 

akustik  va  boshqa  parametrlarni  o’lchash  uchun  asboblar  va  hokazolar, 

schyotchiklar,  datchiklar,  qayd  qilinadigan  moslamalar.  Ularning  yordamida, 

masalan,  uskunalar  ishini  operativ  nazorat  qilish,  har  bir  tsanokni  bekor  turib 

qolgan umumiy vaqtini va har safar qaysi sababga ko’ra bekor  turib qolganini 

avtomatik hisobga olib borish mumkin. Masalan, SMV-1 tipidagi mashina vaqti 

schyotchigidan  uskunalarning  har  bir  smena  davomida  ham  o’z  oqroq 

muddatdagi vaqt ichida ishlagan haqiqiy vaqtini avtomatik tarzda hisobga olish 

uchun  foydalanadi.  Datchiklar  sistemasi  bilan  komplektlashtirilgan  asbob 

mashina  vaqtini,  yordamchi  vaqtni,  tayyorlash,  yakunlash  vaqtini,  ish  joyiga 

xizmat  ko’rsatish  vaqtini,  bekor  turib  qolish  vaqtini  va  hokazolarni  avtomatik 

tarzda  hisobga  olishni  ta’minlaydi.  Hozir,  ayniqsa  turli  kontsruktsiyadagi  va 

tipdagi  schyotchiklar:  qo’l  schyotchiklari,  mexaniq  schyotchiklar,  elektr 

schyotchiklar, elektron schyotchiklar keng tarqalgan. 

---

Ishlab  chiqarishda vujudga kelgan  va o’lchov  asboblariga berilgan  hamma 

axborotdan  ham  darhol  biron-bir  boshqaruv  qarorini  qabul  qilish  uchun 

foydalanilavermaydi.  Axborotning  bir  qismini  qayd  qilish  va  keyinchilik 

foydalanish uchun saqlab qolish kerak. Kishi xotirasi (axborotni og’zaki va ko’z 

atish turlari), belgilangan nuqtadagi yoki erkin shakldagi hujjat: magnit lentasi, 

baraban  yoki  disk;  elektr  impulslari  kombinatsiyasi,  axborot  saqlagichlar 

bo’lishi  mumkin.  Axborotni  qayd  qilish  yoki  hujjatlashtirish,  ya’ni  tegishli 

qog’oz,  axborot  saqlagichlari  -  vedomostlar,  hisob  jurnallari,  formulyarlar  va 

hokazolarni  qo’lda  to’ldirish  yo’li  bilan  yoki  texnika  vositalari  yordamida 

amalga  oshirishdir.  Axborotni  qayd  qilish  va  saqlashning  texnik  vositalari 

guruhiga:  universal  va  maxsus  yozuv  mashinalari,  akustik  axborotni  yozib 

oladigan  va  qayta  eshittiradigan  vositalar  magnitofonlar,  diktofonlar, 

stenografik  mashinalar,  nomenklatura-adreslaydigan  mashinalar  kiradi.  Bunga, 

shuningdek, turli hisoblash mashinalariga blok sifatida qo’shiladigan avtomatik 

yozuv moslamalari ham kiradi. 

Marketing xizmat va bo’limlarining umumiy qo’llaniladigan ma’lumotlariga 

(normal,  normativlar,  ko’rsatkichlar,  reja  topshiriqlari  va  hokazolar)  bo’lgan 

ehtiyojini  qondirish  uchun  original-hujjatdan  nusxa  tayyorlanadi.  Ko’p 

miqdorda  nusxa  tayyorlash  jarayoni  nusxa  ko’paytirish  deb  aytiladi. 

Axborotdan  nusxa  ko’chirish  va  ko’paytirish  vositasi  sifatida,  nur  yordamida 

nusxa  ko’chiradigan,  elektrografik  va  elektrotsatik  nusxa  ko’chiradigan, 

elektron nusxa ko’chirish, issiqlik energiyasi yordamida nusxa ko’chirish, ofset 

va trafaret yo’li bilan bosib nusxa ko’chirish gektografik bosmada va mikrofoto 

orqali  nusxa  ko’chirish  singari  turli  uskunalar  qo’llaniladi.  "Era"  tipidagi 

elektrografik  reproduksion  apparatlar, "Retator-PM" dubliqatorlari, "Rotaprint" 

tipidagi va boshqa apparatlar ham axborotni ko’paytirish uchun ishlatiladi.