Marketing tizimida axborot ta’minoti

Marketingli  tadqiqotlar  tizimi.  Firma  rahbariyatiga  ichki  buxgalteriya 

hisoboti  va  boshqa  ma’lumotlardan  tashqari,  bozor  kon’yunkturasi  haqida, 

xaridorning  aynan  shu  tovarni  sotib  olishga  nima  majbur  qilganligini  tadqiq 

qilish, hududlar bo’yicha sotish miqdorini istiqbollash, reklama samaradorligini 

hisoblash  kabi  marketingli  ma’lumotlar  ham  zarur.  Bunday  ma’lumotlarni 

maxsus  marketingli  tadqiqotlar  orqali  olish  mumkin.  Bu  tadqiqotlar  doimiy 

ravishda  ma’lumotlarni  loyihalash,  yig’ish,  tahlil  qilish,  e’lon  qilish  va  o’ziga 

xos marketingli vaziyatlarda ularni qo’llash choralarini izlashdan iboratdir. 

Firmalar  marketingli  tadqiqotlar  natijasini  turli  yo’llar  bilan  olishlari 

mumkin. Masalan, kichik kompaniyalar bu tadqiqotlarni o’tkazishni universitet 

---

(intsitut) kafedralari yoki maxsus firmalarga buyurtma qilishlari mumkin. Yirik 

kompaniyalar  ko’pchilik  hollarda  o’z  strukturalarida  marketingli  tadqiqot 

bo’limlariga  ega  bo’ladilar.  Quyida  shunday  bo’limning  tarkibini  ko’rib 

chiqamiz: 

I. Direktor (barcha tadqiqot dasturining bajarilishiga javob beradi). 

II.  Direktor  o’rinbosari  (xodimlar  ishini  to’g’ri  tashkil  qilishga  va  direktor 

yo’qligi vaqtida uni vazifasini bajarish). 

III. Statistik ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish bo’yicha mutaxassis 

(ekspert, o’ziga xos tadqiqot muammolari bo’yicha maslahatchi, ma’lumotlarni 

loyihalash va qayta ishlashga javob beradi). 

IV.  Katta  analitik  (muhim  loyihalarni  bajaruvchi,  ma’lumotlarni  tahlil 

qiladi, kerakli texnik vositalarni qo’llaydi, hisobot tayyorlaydi). 

VV.  Analitik  (katta  analitik  topshirig’ini  bajaradi,  tahlil  uchun  material 

tayyorlaydi). 

VI. Kichik analitik (asosan hisoblash ishlarini bajaradi, adabiyotlar obzorini 

tayyorlaydi). 

VII. Kutubxonachi (tadqiqot mavzulari bo’yicha referatlar tayyorlaydi). 

VIII. Inspektor (etkazib berilgan materiallarning aniqligiga javob beradi). 

IX. Ishchi direktor (firma filiallariga boradi va ularni nazorat qiladi). 

X. Registrator (ishchi direktor rahbarligida ishlaydi). 

XII. Hisobchi va xizmatchilar yordamchisi (barcha og’ir ishlarni bajaradi.) 

Keyingi yillarda yirik kompaniyalarning marketingli tadqiqot bo’limlari o’z 

faoliyat 

doiralarini 

kengaytirmoqdalar 

va 

tahlil 

usullarini 

takomillashtirmoqdalar.  Amerikadagi  500  ta  yirik  kompaniyalarda  marketing 

tadqiqotlarining  asosiy  yo’nalishlari  va  ularni  bajarish  usullari  haqida 

o’tkazilgan so’rov shuni ko’rsatadiki, eng ko’p uchraydigan tadqiqotlar: Bozor 

sig’imini  aniqlash,  firmaning  bozordagi  sotish  bo’yicha  ulushi,  bozor  tasnifini 

aniqlash,  sotishni  tahlil  qilish,  raqobatchilar  mahsulotini  o’rganish,  baholarni 

o’rganishdir.  SHuni  ta’kidlash  lozimki,  firmalar  reklama  sohasidagi 

tadqiqotlarda  va  xaridorlar  fikrini  o’rganishda  ko’pchilik  hollarda  maxsus 

firmalar  xizmatiga  murojaat  qiladi.  Qolgan  hollarda  firmalar  o’z  kuchlariga 

tayanadilar.  SHu  bilan  bir  vaqtda  marketing  tadqiqotlari  rahbari  axborotlar 

borasida juda yaxshi va har tomonlama bilimga ega bo’lishi kerak. Aks holda 

axborotlar noto’g’ri qayta ishlangan yoki muddatidan keyin olinishi mumkin. 

SHuning uchun tadqiqot rahbari o’rganilayotgan telefon apparatlarini tadqiq 

qilish tasniflarini aniq qilib ko’rsatib bersa, ish butunlay boshqacha bo’ladi. Bu 

holda tadqiqotni bajaruvchilar aniq maqsadlarga erishish uchun axborot to’plash 

bo’yicha  harakat  rejasini  tuz  ib  oladilar.  Bu  reja  albatta  tadqiqotga  ijodiy 

yondashish  imkonini  beradi,  lekin  barcha  tadqiqotlar  jarayonining  bir  qismi 

sifatida  o’ziga  ma’lum  bir  bo’limlarni  va  uni  bajarish  amallarini  o’z  ichiga 

oladi.  

Endi    rejaning  har  bir  bo’limiga  alohida  to’xtalib  o’tamiz.  Tadqiqotchilar 

ko’pchilik  hollarda  ikkilamchi  axborotlarni  yig’ish  imkoniyatini  aniqlashdan 

---

boshlaydilar,  ya’ni  ulardan  oldin  qayta  ishlangan  axborotlarni  olishdan  ishni 

boshlaydilar. Bunday axborotlar manbai ham ichki (korxonaning yillik hisoboti, 

balanslari,  obzorlari),  ham  tashqi  (kitoblar  va  vaqtli  matbuot,  rasmiy  statistik 

to’plamlar,  tijorat  nashrlari)  bo’lishi  mumkin.  Bizning  misolimizda,  telefon 

apparatlariga  bog’liq  ma’lumotlarni,  ya’ni  ularni  ishlab  chiqarish  va  sotishni 

bizning  respublikamiz  doirasida,  uning  alohida  hududlarida,  boshqa 

mamlakatlar  bilan  solishtirib  o’rganish  uchun  yetarlicha  axborotlar  topish 

mumkin.  CHunki  keyingi  vaqtda  vaqtli  matbuotda  juda  qiziqarli  iqtisodiy  va 

sotsiologik  ma’lumotlar  e’lon  qilinmoqda.  Lekin  nashrlar  sonining  kamligi, 

kutubxonalar moddiy bazasining og’ir ahvoldaligi bunday axborotlarga bo’lgan 

talabni to’liq qondira olmayapti. SHunday ekan, marketingning keng rivojlanish 

davrida ahvol bunday bo’lishini hozirdanoq o’ylamoq zarur. 

 

Rejaning bo’limlari 

Rejani bajarish usullari 

Axborot yig’ish 

Ikkilamchi 

ma’lumotlar 

Birlamchi 

ma’lumotlar 

Tadqiqot usullari 

Kuzatish 

Obzorlar, 

eksperimentlar 

Tadqiqot 

instrumentariyasi 

Anketa so’rovlari 

Texnik vositalar 

Tanlanma metod 

Birlikni tanlash 

Miqdorni tanlash. 

Protsedura. 

Aloqa (kontakt) 

vositalari 

Telefon 

SHaxsiy pochta