Marketing tadqiqotlari

–rasm. Regression va korrelyatsion tahlillarning bosqichlari

1. 
   Masala qo‘yilishi va dastlabki tahlil. Avvalo o‘tkazilayotgan tekshirishning vazifasi va maqsadiga asosan natijaviy belgi va uning regressiya tenglamasida ishtirok etish shakli, ya’ni belgini miqdoriy xarakterlaydigan ko‘rsatkich aniqlanadi.
   

So‘ngra, natijaviy belgiga ta’sir etuvchi omillarning ro‘yxati belgilanadi, ulardan nazariy va mantiqiy tahlil yordamida eng muhim va mohiyatli bo‘lganlari tanlab olinadi. Ammo nazariy va mantiqiy tahlil yo‘li bilan muhim omillarni va ularning regressiya tenglamalarida ishtirok etish shakllarini belgilash haqidagi masalani to‘la hal qilib bo‘lmaydi. Bu jarayon keyingi bosqichlarda ham davom ettiriladi.

2. 
   Ma’lumotlarni to‘plash va ularni tahlil qilish. Ma’lumotlar to‘plashni boshlashdan avval tekshirilayotgan to‘plamni makon va zamonda chegaralash, shuningdek, uning birligini aniqlash kerak. Masalan, mamlakatimiz sog‘liqni saqlash sohasida ilmiy tadqiqot va innovatsiya jarayonlarini moliyalashtirish bilan uning omillari o‘rtasidagi bog‘lanish o‘rganilayotgan bo‘lsa, tibbiyot muassasalari va ilmiy markazlari bo‘yicha olingan bir necha yillik ma’lumotlar to‘plam bo‘lishi mumkin. Ma’lumotlar qanday ob’ektlar to‘plamiga tegishliligiga qarab har bir tibbiyot muassasasi, ilmiy markaz va boshqa birlik to‘plam birligi bo‘ladi.
   

Har qanday statistik to‘plamni regression va korrelyatsion usullar yordamida tahlil qilish mumkin emas. Buning uchun to‘plam quyidagi talablarga javob berishi kerak:

• 
  ma’lumki, regressiya tenglamasi natijaviy belgining o‘rtacha miqdori bilan omillar o‘rtasidagi bog‘lanishni xarakterlaydi. Demak, natijaviy belgining o‘rtacha miqdori soxta bo‘lmasligi uchun to‘plam sifat jihatidan bir jinsli bo‘lishi kerak;
  
• 
  regressiya va korrelyatsiya ko‘rsatkichlari o‘zaro bog‘lanishning ob’ektiv qonuniyatlarini ishonarli darajada aks ettirishi, ya’ni katta sonlar qonuniga asosan tasodifiy xatolarning ta’siri deyarli yo‘qolib ketishi uchun to‘plamning miqdori yetarlicha ko‘p bo‘lishi zarur;
  
• 
  to‘plamning birliklari o‘zaro bog‘lanmagan, erkin bo‘lishi talab qilinadi, ya’ni har bir ob’ekt birligining kuzatish ma’lumotlari boshqa birliklar natijalariga bog‘liq bo‘lmasligi kerak;
  
• 
  natijaviy belgi taqsimoti omillarning barcha qiymatlarida normal taqsimot qonuniga bo‘ysunishi yoki unga yaqin bo‘lishi zarur.
  

To‘plamning sifat jihatidan bir jinsli ekanligini, uning birliklari o‘zaro bog‘lanmaganligini va natijaviy belgining normal taqsimot qonuniga bo‘ysunishini tekshirish ma’lumotlarni tahlil qilish demakdir. Ma’lumotlarni tahlil qilishda x², Fisher (F), Styudent (t) va boshqa mezonlardan foydalaniladi. Agar to‘plam yuqoridagi talablarga javob bermasa, bog‘lanishning regressiya tenglamasi ob’ektiv bo‘la olmaydi.

3. 
   Bog‘lanish shakli va regressiya tenglamasini aniqlash. Tanlab olingan omillar regressiya tenglamasida turli ko‘rinishlarda ishtirok etishi mumkin. Ma’lumotlarni dastlabki tahlil qilish natijalariga asosan regressiya tenglamasi biror ko‘rinishda deb faraz qilinadi. Masalan, chiziqli
   

yoki chiziqsiz:

_у‸_Х

 а_o  _ a_ix _i

i1

k k k k

_у‸_х

 а_o  _a_i x_i  _b_ij x_ix _j  _c_j  ln x_i

va h.k.