|
Marketing muhiti – tashkilotdan tashqari holda faol ta’sir o‘tkazadigan sub’ektlar va kuchlar yig‘indisi bo‘lib, bozor ishtirokchilari va xaridorlar bilan bo‘ladigan barcha munosabatlarga va ularning shakllanishiga ta’sir o‘tkazadi.
Marketing faoliyatini boshqarish jarayoni korxonaga uning ichkarisida ham, tashqaridan ham ta’sir ko‘rsatuvchi elementlar yig‘indisiga bog‘liqdir. Ushbu elementlar yig‘indisi «korxonaning marketing muhiti» deb nomlanib, uni tashqi va ichki muhitga ajratish mumkin.
Tashqi muhit bu – tashkilot va uning marketing bo‘limi tomonidan boshqarib bo‘lmaydigan elementlardir.
Ichki muhit esa tashkilotning o‘zida, xususan, marketing bo‘limi tomonidan nazorat qilinuvchi elementlarni qamrab oladi.
Tashqi muhitni maqsadli xaridorlar, ta’minotchilar, raqobatchilar, vositachilar va maqsadli doiradan iborat bo‘lgan mikromuhit hamda iqtisodiy, ilmiy-texnik, madaniy, ijtimoiy, demografik, tabiiy-iqlimiy, ekologik va siyosiy-huquqiy omillardan iborat bo‘lgan makromuhitga taqsimlash mumkin.
Marketing muhiti tashkilot doirasidagi va keng ta’sir doirasidagi belgisiga ko‘ra mikro va makromuhitlarga bo‘linadi.
Mikromuhit tarkibiga tashkilot tomonidan o‘z imkoniyatlari va mavjud salohiyati vositasida ta’sir etuvchi sub’ektlar va kuchlar kiradi. Jumladan, ta’minotchilar, raqobatchilar, mijozlar va xaridorlar, marketing bo‘yicha vositachilar (agar ular tashkilotga bevosita maslahatlar berayotgan bo‘lsa), muloqotdagi jamoa – mikromuhit elementlari hisoblanadi.
Ushbu mikromuhit elementlari va makromuhitni tashkil etuvchi kuchlar olimlar tomonidan turlicha turkumlanadi. Masalan, D.Evans va B.Berman fikrlariga ko‘ra, marketing amalga oshirilayotgan muhitni firma rahbariyati va marketing mutaxassislari tomonidan nazorat etiladigan va nazorat etilmaydigan omillar guruhiga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiq. Ushbu yondoshishni D.Evans va B.Berman firma rahbariyati va marketing mutaxassislari tomonidan amalga
oshirilayotgan Amaliy hatti-harakatlarda, boshqarish sohasidagi chora va tadbirlarda deb asoslaydilar va baholaydilar.
Bizning fikrimizcha, ushbu ilmiy yondoshishi va amaliy tahlil ijobiy jihatlarga ega va u izlanishning asosiy mezoni sifatida marketingni tashkil etish va boshqarish vazifalarini birlamchi qilib qo‘yadi. Marketingni makro va mikromuhitlarga turkumlab o‘rganish klassik tarzda bo‘lib, u tashqi o‘zgarishlar ko‘lamini o‘ta tartibli tizimga solib o‘rganish va inobatga olish imkonini beradi.
Marketing faoliyatini amalga oshirishda tashkilotning barcha funksional bo‘linmalari (buxgalteriya, moliya, ishlab chiqarish, sotish, marketing, ilmiy-tadqiqot va hokazo) yetakchi ahamiyat kasb etadi. Bo‘linmalarning tashkiliy tuzilishi, bo‘ysunishi esa tashkilotning boshqarish tuzilishidan kelib chiqadi. Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, marketing maqsadlari va vazifalari bevosita boshqarish tizimining shakllanishini belgilashi lozim, aksincha emas.
Shu nuqtai nazardan, marketing faoliyatining shakllanishi va mikromuhitda tasir etuvchi kuchlar ta’sirini e’tiborga olish zarur hisoblanadi.
Tashkilot makromuhitini o‘rganish ta’minotchilardan boshlanadi. Ta’minotchilar – alohida olingan tashiklot. Uyushma, shaxslar yig‘indisidan tarkib topib, firmani moddiy, moliyaviy va mehnat resurslari bilan ta’minlaydi, muayyan tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish uchun sezilarli ta’sir o‘tkazadi. Ta’minotchilarni o‘rganish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Tashkilot uchun ta’minotchi bo‘lgan firma, uning raqobatchisi uchun ham ta’minotchidir. Ta’minotchi ham o‘z faoliyatida erkin bo‘lib, uning talablar va ehtiyojlarini tabiiyki, nazarda tutish lozim.
Masalan, A – firmaning ta’minotchisiga nisbatan munosabatini olaylik. Yetkazib berilgan tovar uchun pul to‘lovlarining kechiktirilish, shartnoma kelishuvlarining tez-tez buzib turilishi, nafaqat undan mahrum bo‘lish xavfini, balki barcha ta’minotchilar o‘rtasida ushbu A – firmasiga nisbatan salbiy mulohazalar vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Eng ko‘ngilsiz oqibat sifatida esa, qayd etilgan ta’minotchini A – firmaning Raqobatchisi manfaatlarida xizmat qilishi va uning doimiy ta’minotchisiga aylanishini misol qilish mumkin.
Marketing bo‘yicha vositalar – tashkilot uchun uning tovarlarini mijozlariga yetkazish. Sotish, aloqa o‘rnatish bo‘yicha yordam ko‘rsatuvchilardir. Ular jumlasiga savdo vositachilari (dilerlar, distribyuterlar, savdo markazlari va hokazo), tovar yetkazib berish bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlar (transport xizmati ko‘rsatuvchi tashkilolar, portlar, aeroportlar, omborlarga ega bo‘lgan tashkilotlar vash u kabi tovar harakatini ta’minlovchilar, vositailar), kredit-moliya muassasalari (banklar, sug‘urta kompaniyalari va hokazo) kiradi.
Marketing mikromuhiti – doimiy ravishda o‘zgarib turadigan, asosan tezkor (operatsion) xarakterga ega bo‘lgan kuch va omillarning faoliyat sohasi. Marketing mikromuhitiga quyidagilar kiradi:
firma va uning bo‘linmalari;
ta’minotchilar, ya’ni firmaga tovar sotuvchi shaxslar va tashkilotlar;
tovarlarni qayta sotuvchi marketing vositachilari;
mijozlar, ya’ni tovar buyurtmachilari yoki xaridorlari;
raqobatchilar, ya’ni tovarni eng foydali narxda sotib olish uchun kurashga kirishgan shaxslar va tashkilotlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
