Marketing darslik

5.2.
 
Maqsadli dasturiy yondoshuv marketing dasturining
uslubiy asosi sifatida
Marketing dasturlarini ishlab chiqishda maqsadli yondoshuv uslubiga 
asosan 
korxonaning 
mo„ljallangan 
maqsadiga 
erishish 
va 
uning 
bajarilishini 
nazorat 
qilish 
uchun 
resurslar 
va 
tadbirlar 
tizimi 
shakllantiriladi. 
Quyidagi 
rasmda 
marketing 
rejasini 
shakllantirish 
jarayoni 
keltirilmoqda (5.2 - rasm).
5.2 - rasm. Marketing rejasini shakllantirish 
 
Korxona (firma)ning marketing dasturi (biznes rejasi) tarkibi 
quyidagichadir: 
1. 
Korxonaning imkoniyatlari tahlili(holatli tahlil). Faoliyati, shart-
sharoitlari resurslari, samarali natijaga erishish yo„nalishlari. Korxonaning 
ichki va tashqi muhitlarini solishtirish. 
2. Maqsadni tanlash 
1. Tahlil 
- korxona maqsadi; 
- sohani tanlash; 
- 
xaridor 
(iste‟molchi)ni 
tanlash; 
- tovarni aniqlash; 
- bozor maqsadi; 
- iqtisodiy natijalar 
- bozorni aniqlash, tanlash; 
- sohangizni aniqlash; 
- xaridor (iste‟molchi) ni 
aniqlash; 
- raqobatchini aniqlash; 
- tovar tahlili; 
- sotuvni tahlil qilish; 
- korxona holatini tahlili 
- tovar siyosati; 
- narx siyosati; 
- taqsimot siyosati; 
- sotuv siyosati; 
- aloqa siyosati; 
- siljitish, yetkazish siyosati. 
- xizmat ko„rsatish siyosati; 
- korxonaning imkoniyatlari 
- iqtisodiy hisob-kitob; 
- tuzatish vositalari va 
strategiya varianti 
MARKETING 
REJASI 
3. Amalga oshirish 
vositalari 
4. Nazorat 

---

70 
2. 
Rivojlanish maqsadlarini aniqlash (marketing sintezi). Ishlab 
chiqarish va ijtimoiy rivojlanishning ustuvor maqsadlari va bozorda 
foydaga erishish yo„llarini aniqlash. 
3. 
Strategiyani ishlab chiqish. Korxonaning moddiy, mehnat va moliya 
resurslaridan samarali foydalanishni ko„zlagan uzoq muddatli maqsadni 
aniqlash (bozor segmentlari, marketing vositasi, bozorga kirish vaqti va 
boshqalarni tanlash). 
4. 
Rejani ishlab chiqish. Ishlab chiqarish, moliya, baho, kadrlar, 
reklama, sotish va boshqalarni amalga oshirish xarajatlari va natijalarini 
rejalashtirish tizimi. 
5. 
Nazorat qilish. Strategik nazorat (tanlangan tamoyilni aniq bozor 
holatiga to„g„ri kelishi). Yillik nazorat (rejadagi tadbirlar va xarajatlarning 
bajarilishi), foyda olish darajasi nazorati. 
Korxonaning imkoniyatlari tahlil qilinganda uning bozordagi shart-
sharoitlari (tashqi muhiti) va o„zining ichki salohiyati to„g„risida batafsil 
axborotlar to„plab, aniq xulosa chiqariladi. Buning uchun «Bozorni 
kompleks tadqiq qilish» va «Holatli tahlil» usullaridan foydalaniladi. 
Bozorni kompleks tadqiq qilish boshlang„ich davri bo„lib, korxona 
marketing dasturi va rejasini tuzish manbai hisoblanadi. Holatli tahlil, 
firma faoliyatini o„ziga xos taftish qilish va atroflicha baholashni o„z 
ichiga oladi. 
Korxonaning rivojlanish maqsadlarini aniqlashda, avvalo, uning ichki 
imkoniyatlarini hisobga olib, qaysi sohada sotishning o„sishi orqali yoki 
bozorda o„z ulushini ko„paytirish, obro„sini ko„tarish yo„li bilan erishilishi 
yoki erishilmasligi kabi savollarga javob izlanadi. Korxonaning rivojlanish 
maqsadlari marketing tajribasiga ko„ra, bir necha yo„nalishlar orqali 
amalga oshirilishi mumkin: 
birinchidan, ekstensiv rivojlanish, ya‟ni egallangan bozorda (bozor 
segmentida) ishlab chiqarilayotgan tovarni sotish hajmini ko„paytirish 
orqali daromadni oshirish; ikkinchidan, intensiv rivojlanish, bu yo„l bilan 
ekstensiv 
imkoniyatlar 
tugagach, 
yangi 
bozorlarga 
chiqish 
yoki 
segmentlarni kengaytirish yoki bozorga yangi modifikatsiyali tovar taklif 
etiladi. 
Uchinchidan, 
integratsiyalashgan 
rivojlanish 
orqali 
sotish, 
korxonalar bilan hamkorlikda ular resurslaridan foydalanib, daromadni 
ko„paytirish, to„rtinchidan, diversifikatsiya yo„li bilan, ya‟ni korxona o„z 
marketing faoliyati doirasida qo„shimcha xomashyo, tovar, texnologiya, 
iste‟molchilarni o„zlashtirish orqali raqobatbardoshligini oshirishga va 
ko„proq foyda olishga erishadi. 

---

71 
Marketing strategiyasi - maqsadga erishish uchun qanday harakat 
qilish kerak? - degan savolga javob izlaydi. Strategik rejalashtirish 
korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, iste‟molchilar, baho, reklama, 
sotish va boshqa faoliyatiga asosiy yo„nalish belgilaydi, har bir bo„limi 
maqsadini belgilaydi va ular ishini muvofiqlashtiradi. 
Marketing strategiyasi zaminida quyidagi besh talab, ular korxonalar 
faoliyatida hisobga olinishi mumkin: 
1. 
Bozor bir xil emas, u o„ziga xos tabaqalar (segmentlar)dan iborat.
2. 
Korxona bozorda bir yoki bir nechta segment talablarini nazarda 
tutishi 
mumkin. 
Ammo 
har 
doim 
tanlangan 
bozor 
tabaqalari 
(segmentlari)ni o„ziga jalb etishda, ko„proq muvaffaqiyat kozonishni 
o„ylash lozim. 
3. 
Firma bozorda mustaqil yoki boshqa korxonalar bilan hamkorlikda 
faoliyat ko„rsatishi mumkin. 
4. 
Marketing vositasini tanlashda, ko„proq bir-biriga mos va o„zaro 
vazifalari bilan bir-birini to„ldirib turuvchilarni ishga solishni ko„zda tutish 
kerak. Masalan, tovar aylanmasi bilan narx, tovar harakati bilan sotish 
joyi, iste‟molchilar bilan aloqalarni reklamaga qo„shib olib borish tavsiya 
etiladi. 
5. 
Korxonaning bozorga chiqishida iqtisodiy holatni har tomonlama 
hisobga olish talab etiladi. Masalan, umumiy va savdo kon‟yukturasi 
holatini, raqobatchilar bilan tutgan o„rni va boshqalar. 
Marketing strategiyasini ishlab chiqishda eng muhim muammo, 
korxonani foyda olishga yo„naltirish hisoblanadi. Uning yechimini 
topishda jahon tajribasida quyidagi yondoshuvlar mavjud.