Marketiń HÁm oni rawajlaniwiniń tiykarǵI

MARKETIŃ HÁM ONI RAWAJLANIWINIŃ TIYKARǴI
BASQISHLARI

Marketing túsinigi jáne onıń mánisi Marketing anglichan tilinen “market” - bazar, bazardaǵı háreket, iskerlik, yaǵnıy bazar iskerligin úyreniw mánisin ańlatadı. Marketing túsinigi bazar menen baylanıslı bo'lgan qálegen iskerlikti óz ishine aladı. Marketing quramalı, kóp qırlı túsinik bolıp tabıladı. Marketing- kárxananıń tovarlar islep shıǵarıw hám satıwdı shólkemlestiriw hám de taǵı basqarıw forması bolıp tabıladı. «Marketing» ga «satiw» hám «reklama qılıw»dan da kóbirek baylanıslı basqa zárúrli táreplerin úyreniw ushın velosipetti mısal etip alamız. Hesh kim velosiped minip tuwılmaǵan. Hesh kim ózi ushın velosiped jasamaǵan. Bálki biz ushın ataqlı Schwinn, Performance, Huffy yamasa Murray firmaları velosipedlerdi jasaydi. Barlıq velosipedler birdey wazıypanı atqaradı, yaǵnıy aydawshınıń adresin jaqın qılıw maqsetinde bir orınnan ekinshi orınǵa jetkerıp qoyıw. Lekin aydawshı hár qıylı model hám dizayndaǵi velosipedlerden qálegenin tańlawı múmkin. velosipedler ádetde hár qıylı ólshemde, hayallar, er adamlar, balalar, ǵarrılar ushın yamasa eki adamlıq, sebetsheli, 4 ayaqlıq, arzan, qımbat hám taǵı basqa bolıwı múmkin. Joqarıdaǵı hár túrlılık velosiped islep shıǵarıw hám satıwdı quramalılastıradı. Sol sebepli velosiped óndiriwshi kompaniya velosiped óndiris shıǵarıwdan aldın hám keyin tómendegi islerdi ámelge asırıwı zárúr.

1. Qarıydarlar zárúriyatın analiz qılıw.
2. velosiped túrin boljaw
3. Jaqın arada qansha joqlıq velosiped aydawın bahalaw.
4. Adamlar qashan velosiped satıp alıwın boljaw.
5. velosiped aydawshıları qaysı jerde kóp bolıwı hám alardı tabıw.
6. velosiped satıp alıw ushın adamlar qansha pul jumsawın
esap kitap qılıw.
7. Bul kompaniya velosipedlerdı klientlerge tanıstırıw ushın qanday aksiyalar ótkeriw.
8. Taǵı neshe básekishi kárxana bar, olar qansha velosiped islep shıǵaradı, túri hám bahası qanday? 9. Eger klientler velosipedti satıp alǵannan keyin máselelerge dus kelse, olarǵa qanday etip xizmet kórsetiw? Joqarıdaǵı háreketler islep shıǵarılıwdıń , bálki keńlew process, yaǵnıy «marketing»nıń - ajıralmaytuǵın basqıshları bolıp tabıladı. Joqarıdaǵı háreketlerdı tuwrı orınlaw islep shıǵarıwdı tuwrı jóneliske baslap, tek kerekli ónim hám xızmetlerdi islep shıǵarıw hám de óz klientin anıq tabıwǵa járdem beredi. «velosiped mısali»nan kórinip turıptı, olda, «marketing» «satiw» hám «reklama qılıw»dan da kóbirek zárúrli táreplerdi óz ishine aladı. Marketing —qarıydardı kerekli tovar hám xızmetler menen támiyinlewde «qariydardı qanaatlandırıw («Customer satisfaction) », yaǵnıy qarıydardıń mútajligı, qálew hám tileklerin qanaatlandirıw úlken áhmiyetke iye. Marketingnıń óndiriske qanday baylanısı bar? Marketing búginde bazarǵa jóneltirilgen isbilermenlik iskerligi hám pikirlew usılı bolıp, óziniń dóretiwshilik jónelgenligi hám agressiv xarakterimenen parıq etedi. Islep shıǵarıw - zárúrli ekonomikalıq process esaplanadı. Kópshilik ózi qálegen ónimın islep shıǵara almaydı, sebebi ol jaǵdayda «tajriybe», «resurs» hám «waqıt» máseleleri bar. Marketingnıń islep shiǵarıwǵa tásirın júdá ko'pshilık háddan zıyat asırıp jiberedi. Mısalı : «Zor qapqan jarattıń hám dúnya sizdiń qapılarıńız tárep jol tawıp keledi». Basqasha etip aytqanda, siz islep shıǵarǵan ónimler zor bolsa, biznesińiz álbette tabıslı boladi. negizinde, «islep shıǵarıw» hám «marketing» biznestiń zárúrli bólegi esaplanıp, klientlerdiń tavar hám xızmetlerge bolǵan zárúriyatın qandırıwdı maqset etedi. Mısalı,qarıydarlar qálewin úyrenıw jumıs nátiyjesinde Toyota kompaniyası dúnyaǵa tabıslı biznesin dawam ettirmekte. Bunnan tısqarı «ishlab shıǵarıw» hám «marketing» klientlerge 5 ekonomikalıq paydalılıqtı beredi:- forma - wazıypa - waqıt - mákan - iyelik huqıqı.Zamanagóy marketing bazar sharayatında quramalı social —ekonomikalıq process bolıp, ol jaǵdayda 4 zárúrli faktor úzliksiz ózgerip turadı. Olar tómendegiler bolıp tabıladı:
• Marketing-isbilermenlik iskerliginiń óz-ara tásir hám muwapıqlastiriw filosofiyası retinde.
• Marketing-basqarıw konsepsiyası retinde.
• Marketing-báseki sharayatında ábzallıqtı támiyinleytuǵın qural sapasıda.
• Marketing-qarar qabıllaw usılı retinde. Marketing iskerligi filosofiyasınıń túpkilikli mánisi isbilermenlik iskerligı hám bizneste tiykarǵı itibar tutınıwshiǵa qaratılıwı kerek, degen pikirden ibarat. Haqıyqatında da “Qarıydar –barqulla haq ” degen uran bul filosofiyanıń negizi bolıp tabıladı. Firma tovarlarınıń bazarda qabıl etiliwi, qarıydardıń onı tán alıwı firma jetiskenliginıń girewi bolıp tabıladı. Marketingda eń tiykarǵı zat bul eki hám bir-birin tolıqlawıshı jantasıw bolıp tabıladı. Bir tárepden bazardı hár tárepleme úyreniw, tutınıwshılar mútajligı, talabı, qálewlerin úyrenıw, keyininen ıslep shıǵarıwdı báǵdarlaw bolsa, ekinshi tárepten marketingdı qollap bazar talabına tásir kórsetiw bolıp tabıladı. Marketing hár bir qarıydar ushın zárúrli bolıp tabıladı. Sebebi marketing kúndelik turmısımızdıń hár bir iskerlik tarawına tásir etedı. Siz baratuǵın dúkan, satıp alıp atırǵan hár bir ónım, tıńlaytuǵın radio yamasa Tv -Bulardıń hámmesi marketing sebepli! Marketingdıúyreniwdińtaǵı bir zárúrli tárepi - siz qarıydar retinde marketing xızmetlerı ushın pul tóleysiz. Marketingdı oqıtıwdıń taǵı bir basqa tárepi sonda, házirgi kúnde marketing salasında júdá qızıqlı hám tabıslı poziciyaǵa ıyelew múmkin. Marketing — isbilermenliktiń fılosofıyası hám elementi retinde júzege
keliwitúrli teoriyalıq hám ámeliy mekteplerdıń juwmaǵı bolıp tabıladı. Marketing
isbilermenler, menejerler, túrli mámleketler ilimpazlarınıń hár túrlı siyasiy hám
sociallıq-ekonomikalıq sharayatlar daǵı iskerligi nátiyjesinde rawajlanıp baradı.

TEMA: MARKETING PAŃINIŃ RAWAJLANIW BASQISHLARI

Marketing - satıwshı hámqarıydarortasındaǵı tovar, ónimyamasaxızmetleralmasiwınátiyjesindekompaniyanıń ma`nisiartıwı procesineaytıladı. Paydalı almasıwınátiyjesindesatıpalıwshı qandayda ónim, tovaryamasaxızmetkezárúriyatınqandiradi, satıwshı bolsa ózipaydakóredi. Marketingnıńmaqseti - jańaqarıydarlardı ónım, tovaryamasaxızmetushıntartıw, olarǵajoqarı tutınıwsapasınusınısetip, eskiqarıydarlardısaqlapqalǵanhalda, olardıń tınımsız ózgeripturıwshı mútajliklerinqandırıwdanibarat. Marketingnıńtiykarǵı waziypası - hárbirbazardı mútajliklerihámzárúryatlarınanıqlaw, olararasınan ózkompaniyaları basqabásekıleslerdenkórejoqarı dárejelixızmetkórsetealatuǵınlarıntańlawdanibarat. Bulkompaniyaǵajoqarı sapalı ónimlerislepshıǵarıwhámsonıń nátiyjesindeqarıydarlardıń mútajliklerinqandırıwmenenkompaniyanıń ulıwmapaydasınasırıwbolıptabıladı.Marketing termini tutınıwǵa XIX ásirdiń 60-jıllarında Makkovern tárepinen kiritilgen. Marketing teorıyalıq konsepsiya hám kommerciya iskerlıgınıń ayriqsha hádiysesi formasında XX ásir baslarında AQShda dáslepki bar qollanildi. 1902-jıldan baslap AQShtiń Michigan, Kaliforniya, Illinoys universitetlerinde “Tovarlar marketingi”, “Marketing usıllari”pánlerinen lekciyalar oqıtila baslandi. 1910 -1925-jıllar dawamında marketing usılları arqalı bazarlar úyrenile baslandı. Firmalarda biznes iskerligin úyreniw ushın bazardı úyreniw boyınsha bólimler shólkemlestırıle basladı. 1926 -jılda AQShda Marketing hám Reklama Milliy Assotsiatsiyasi shólkemlestırılıp, keyınshelık Amerika Marketing jámiyetke aylandırıldı. 1973-jılda bul jámiyet Amerika Marketiń Assotsiatsiyasi poziciyasına iye boldı. Ekinshı jáhán urısı salmaqli sanaat rawajlanıwına hám sanaat tarmaqların basqarıwǵa bolǵan jańasha jantasıwdı talap etedi. Ǵalabalıq óndiristiń o'sıwı, satıp alıw qábiletinıń tómenligı bazarlarda satıw siyasatınıń islep shıǵilıwı hám marketing salasında tájiriybesıniń artıwına alıp keldi. 1948-jıldanbolsa marketing túrli xojalıq iskerliginde qollanilip, islep shıǵarıwdan tap qarıydarǵa jetip barǵanǵa shekem bolǵan processte tovarlar aǵımı hám xızmet kórsetiwdi shólkemlestiriwde isletildi. 1960 -jılda Djer Makkart tárepinen marketingnıń túpkilikli mánisin ashıp beretuǵın“ 4 P” modeli islep shıǵıldı. Bul modelde marketingnıń tiykarǵı 4 elementleri tavar (product), baha (price), satıw (place), reklamaXoshametlew (promotion) óz sawleleniwin tapqan. Bul model marketing salasındaǵı teoriyalıq izertlewlerge tiykar salındı. Túrli mámleketlerde marketing assotsiatsiyaları hám institutları shólkemlestırılıp, bazar hám marketing izertlewleri alıp barila baslandı. 1965-jılda ingliz Marketing institutı tárepinen marketingǵa tómendegi tarif berildi. Marketing - ámeliy aktiviyat bolıp, basqarıw funksiyaları sisteması esaplanadi, onıń járdeminde qarıydarlardıń satıp alınǵan zat (satıp alıw ) qábileti úyreniliwi nátiyjesinde tovar hám xızmetlerge bolǵan real talaptı qáliplestiriw arqalı payda alıw procesi bolıp tabıladı. Bul tarif kóplegen teoretikler tárepinen tán alındı hám ámeliy processte oǵan tıykarlanıp biznes hám islep shıǵarıwdı basqarıw alıp barıldı. 1966 -jildan tap házirge shekem marketingnıń júdá kóp táripleri jaratıldı. Amerika Marketing Assotsiatsiyasi maǵlıwmatlarına kóre 2000 nan artıq táripler marketingnıń kóp qırlı iskerligin tolıq ashıp bergen.“Marketing - tovarlar jaratıw, usınıw hám ayırbaslaw járdeminde adamlardıń da, gruppalardıń da mútajlik hám talapların qandırıwǵa jóneltirilgen social hám basqarıw procesidir”. Marketing boyınsha belgili qánigesı F. Kotler marketing iskerligin ayırbaslaw arqalı insanlar talabın qandırıwǵa jóneltirilgen iskerlik, dep túsintiredi. Ingliz qánigesi Dj. Steyner pikrine qaraǵanda, marketing strategiyalıq joybarlaw hám basqarıw processindegi tiykarǵı wazıypa bolıp, onıń maqseti - qarıydarlardıń mútajliklerin qandırıw hám kárxanalar tabısın támiyinlew esaplanadı. Kárxana iskerliginiń barlıq baǵdarları, yaǵnıy islep shıǵarıw, finanslıq hám satıw salasında integraciyanı jolǵa qoyıw.1960 -jılda Amerika Marketing Assotsiatsiyasi tárepinen tómendegi tarif maqullandi. Marketing-óndiriwshısınen tap qarıydarǵa shekem jetip barǵanǵa shekem tovar hám xızmetler aǵımın jolǵa qoyıw, payda qılıw menen baylanıslı bolǵan isbilermenlik iskerligi bolıp tabıladı. 1985-jılǵa kelip bolsa bul tarif jáne de tolıqlaw etip xarakterlendı, yaǵnıy “Marketing-baha qáliplestiriw, ideyalardı qózǵaw hám ámelge asırıw, tavar hám xızmetlerdı ayırbaslaw arqalı satıw nátiyjesinde bólek shaxslar hám shólkemler talabın qandırıwǵa jóneltirilgen process”.AQShda 1966 -jılǵa kelip marketing máseleleri boyınsha shuǵıllanatuǵın 350 ge jaqın firmalar iskerlik kórsete basladı. Bul firmalar iri kompaniyalar ushın pullıq shártnama tiykarında izertlewler ótkerip 300 mln. dollarǵa jaqın dáramat kóre basladılar. KeyinirekMarketing iskerligi menen iri universitetlerdiń izertlew gruppaları, orayları, sawda - sanaat assotsiatsiyalari, mámleket shólkemleri shug'ullana basladı. 1967-jıldan bashlap Angliyanıń 500 den artıq firmaları bazarda básekige shıdamlı bo' lish ushın bazar izertlewleri alıp
barıwdı jolǵa qoyıwdı. Bul izertlewlerge 5000 den artıq studentlerdi
tartıwdı.
Marketing rawajlanıwınıń procesi oǵan bolǵan jantasıw hám
pikirlerdiń barǵan sayın kóbeyip barıwına sebep boldı. 1972-jılda F. Kotler
mikro hám makromarketing túsiniklerin tiykarlab berdi.1990 -jılda Rossiya Marketing Assotsiatsiyasi dúzildi jáne onıń Prezidenti etip professor G. G. Abramshvili tayınlandi. 80-90 -jıllarda marketingning globallasıwı gúzetildi. Avstraliyanıń Kanberre qalasında 1992-jılda Global Marketing boyınsha Xalıq aralıq Konferensiya bolıp ótti. Onıń uranı bolıp «Marketing bul hámme zat», «Marketing - bul BIZNES», dep shıńǵırladi.Marketingnıń pán hám ayriqsha kórkem óner retinde qáliplesiwi hám rawajlanıwına kóplegen shet el qánigeler B. Berman, G. Bolt, M. Bruk, A. vayman, X. vays, X. verli, D. Shań ner, D. Garst, E. Dixtl, hám basqalar óz úleslerin qostı.Marketing táripleriKotler Filipp Marketing ayırbaslaw arqalı qarıydarlardıń talap hám mútajliklerin qandırıwǵa jóneltirilgen insan iskerligi bolıp tabıladı.Abramishvili G. G. Marketing - búgingi kúnde isbılermen operatsiyalardı alıp barıwdıń ayriqsha filosofiyası bolıp tabıladı. Braverman A. A. Makro dárejede marketing bozor ortalıǵın qáliplestiriwinstrumenti retinde qatnasadı. Mikro dárejede bolsa kárxanalardıń bazar ortalıǵın shólkemlestiriw sisteması hám de investitsiyalardı tartıwdı ta'minlewshi instrument retindeAmerika Marketing Assotsiatsiyasi Marketing - baha qáliplestiriw, ideyalardı qózǵaw hám ámelge asırıw, tovar hám xızmetlerdi ayirbaslaw arqalı satıw nátiyjesinde bólek shaxslar hám shólkemlerdıń talabın qandırıwǵa jóneltirilgen process. Evans Dj. R. Marketing -bul qarıydarlar hám shólkemlerdiń tovar hám xızmetlerge bolǵan talabın kóre biliw, basqarıw hám ayırbaslaw arqalı qandırıw bolıp tabıladı. Pashkus Yu Marketing - kompleks túsinik. Ol insanlar hám mámleketler ortasında bolatuǵın barlıq ayırbaslaw menen baylanıslı bolǵan iskerlikti óz ishine alıp,tutinıwshılardıń qálew hám talapların qandırıwǵa jóneltirilgen bolıp tabıladı. Svalbe X. Marketing tovar aylanıwı siyasatı sheńberinde barlıq iskerlikti óz ishine alıwshı process bolıp tabıladı.Rawajlanǵan mámleketlerde «Realızatsiya dáwiri» 1950-jıllarǵa shekem dawam etti. Satıw kólemi jetkilikli dárejede edi. Bıraq mashqala kompaniya nege kóbirek áhmiyet beriw kerekligin anıqlaw edi. Kompanıyalar ushın ilimiy izertlew alıp barıw, satıp alıw, islep shıǵarıw, jıberiw hám satıwdı baylanıstırıp turatuǵınadam kerek edi. Solay etip, «Realizatsiya dáwiri»dı «marketing bo'limi dáwiri» iyeledi. «Marketing bólimi dáwiri»- kompaniyanıń barlıq marketing jumısları tek bir bólim tárepinen alıp barıladı hám qısqa múddetli jobaları dúziledi. 1960 -jıllarǵa kelip bolsa geypara kompaniyalar tek marketologlardan ibarat halda jumıstı basladı. Hátte, marketing kompaniyaları jumısshılarınıń geyparaları «Marketing bólimi dáwirinen» shıqqan edi.
Tema :Marketing elementleri quramı hám procesi.

Marketing - “MIKS” túsinigi Marketing elementleri quramı hám procesi.

Marketing - “MIKS” túsinigi
Marketing teoriyası hám ámeliyat ining rawajlanıwda marketing -
bul kompleks sistema bolıp, basqarilishi islep shıǵarıw - kommerciya
metodları birlespesi (birikpesi) den paydalanıwdı názerde tutadı, degen
túsinikke alıp keldi. Mısalı, 1980-1990 -jıllarda qarıydarlarǵa tómen-
dagi jónelisler boyınsha tásir etiwdi názerde tu tuvchi marketing -
miks konsepsiyası payda boldı :
- tavar (tavar siyasatı, tavar marketingi);
- sawda, tarqatıw (sawda siyasatı, sawda marketingi);
- aldınǵa háreketleniw (kommuni katsiya siyasatı, kommunikatsiya
marketingi);
- adamlar (kadrlar siyasatı, munasábetler marketingi).
Búgin rawajlanǵan mámleketlerde us tuvor túrde bir retlik
pitim dúziwge qarat ngan pitim marketingi den óz-ara munasábetler
marketinggiga o'tilmoqda. Kópshilik kompaniyalar bo zorning toyı -
nishi, jańa qarıydarlardı iyele sh ushın qattı báseki sharayatları,
eski klientler menen munasábetlerdi saqlaw, qarıydarǵa jóneltirilgen
personalni tańlaw hám oqıtıw an cha arzanǵa túsiwin tushuna
basladılaMunasábetler marketingi - joqarı tutınıw qımbatlıqları menen
xizmet kórsetiw jolı arqalı iste'm olchilar hám basqa mápdar
shaxslar menen bekkem óz-ara paydalı munosaba tlarni jaratıw,
saqlaw hám keńeytiw procesi bolıp tabıladı. Eger butu n dúnyada búgin
marketingning social -etika konsepsiyası umum tán alınǵan esaplansa,
Ózbekstanda marketin g sezilerli dárejede turmısqa kirip kelip atır.
Shólkemlerde marketing xızmetlerin jaratılıp atır, mark etiń izertlew-
lari ótkerilmekte, Ózbekstan bozo rlari úyrenilip atır. Hár qıylı
tovarlar bazarlarında júzege keletuǵın vaziya tlarga baylanıslı halda
isbilermenlik iskerligin basqarıw kórip shıǵılǵan konsepsiyalardan biriTiykarında ámelge asırılıp atır. Marketingning jáhán tájiriybesi Ózbekstan
bazarlarınıń ayriqsha jekea tlarini esapqa alǵan halda búgingi
ekonomikalıq jaǵdayda mámleket kárxana lari tabıslarınıń hasası
bolıp xızmet etedi.
Isbilermenlik salasında marketing qaro rlarini islep shıǵıw hám olardı
qabıllaw júdá kóp faktorlarǵa baylanıslı. Marketing isbilermenlik
iskerliginiń filosofiyası hám instrument ariysi (usılı, vos italari) retinde
qáliplesip, olar iskerligig a úzliksiz tásir etedi. Óz-ara tásir teoriyası
ámelde bul túsiniktiń úsh aspektini (filosofiya, firmalar iskerligin
shólkemlestiriw usılı, vos italari) bekkem baylanıslı likda qóllawdı talap
etedi. 1973-jılda F. Kotler marketin gni filosofiya hám má rketingning óner
retindegi ayırmashılıǵın kórse medicina berdi. Eger barlıq itibardı marketingni
óner, dep qaray, onıń us ullari, quralları (dáste klari) hám ilajlarına
qaratatuǵın bolsaq, ósip barayot gan báseki sharo itida bunıń ózi
jetkilikli emes. Marketing bilimlerin firmanıń barlıq jumısshı -xızmetkerleri
biliwiva isbilermenlik iskerliginiń fa lsafasi, dep qarawı búgingi kún
talabı bolıp tabıladı. Biznes iskerliginiń birden-bir maqseti tárepke umtılıwda barlıq
xızmetkerler iskerliginiń muwapıqlashganligi, informaciyalar almasınıwınıń
operativ hám obiektivligi sama rali iskerlikke tikkeley tásir etedi. Názerde
tutılǵan jobalar hám olardıń orınlanǵan lik dárejesi barc awa bólimlerdiń
nátiyjeli hám úzliksiz islewi ge baylanıslılıǵı ámel de tastıyıqlanǵan.
Mısalı, shiyki zattıń waqıtında jetip kelmewi islep shıǵarıw
ttsexining jumıs grafigiga unamsız tásir kórsetedi, qabarǵan jerlew tsexi da kún
boyı ıssız otırıwı, satıw menen sh ug'ullanuvchi jumısshı - xızmetkerler de
waqıtında usaqlap satıw hám kótere arǵıt darlarǵa ónimdi jetkezip
bere almay shártnama shártlerin buzıw hallarına dus kelediler hám t.b.
Kórip turıpmizki, muwapıqlashmagan jumıs firmanıń nátiyjelik iskerligine
ziyan jetkeredi. Sol sebepli chambarc has baylanısqan jámáát retinde
islewgine gózlengen maqsetke júrgizedi. Nátiyjeli isbilermenlikti
ámelge asırıwda biznes ideyalardı tuwrı basqari sh júdá zárúrli bolıp tabıladı.
Ónimdi tavar formasında qarıydarǵa jetkezip berli sh, nátiyjeli satıw
kanalların ızlep tabıw, qarıydardı firma mijo ziga aylandırıw
isbilermennen júdá kóp umtılıw - háreketlerdi talap etedi.1964-jılda Garvard universitetiniń professorı Neyl Barden
marketing teoriyasına dáslepki bar MARKETING - MIKS túsinigin
kirgizdi. Bul túsinik óz ishi ge marketingni ng barlıq usıl hám
ilajların alıp, olar járdeminde qarıydarǵa ta 'sir kórsetiw, firma
tavarına qızıǵıwshılıq uyg'o tıs, tavarǵa bolǵan tal abni kóteriw, báseki-
shıdam tovarlardı jaratıw sıyaqlı hám zifalarni orınlaw arqalı firmaMaqsetine erisiwdi názerde tutadı. 1960 -jılda bolsa P. Makkarti
marketing kompleksi modelin, yaǵnıy 4 P ni usınıs etedi. Bul “product”,
“price”, “place”, “promotion”, ya'n i tavar, baha, satılıw jayı, tavardı
qózǵaw túsinikleri majmuy i bolıp tabıladı. X. Meffertning ta'k idlashicha bul tórt
kórsetkishtiń satıw procesine tásiri haqqında júdá kóp teoriyaler
jaratılǵan. Dáslepki waqıtlarda taba r bahası birinshi faktor retinde
qarıydarǵa tásir etip, un i satıp alıw yamasa almaslik haqqında qarar qabıl
qilsa, keyinirek ol tavardıń sifa ti hám naflilik dáreje siga itibarın
kúshaytirdi. Satıw siyasatınıń m uhim faktorı retinde ónim sapası
aldınǵı orınǵa shıqtı. Keyinirek qarıydardıń turpayı
teoriyası jaratıldı. Bul teoriyaǵa tiykarınan, satıp alıw haqqında qarar
qabıllawı ushın qarıydarǵa a ynan qaysı faktor oǵan kúshli tásir
kórsetedi.Tavar siyasatı tavar menen baylanıslı barlıq ilajlardı óz ishine aladı.
Tavardı jetilistiriw, dizaynini zamanagóylas htirish, qadog'ini
qarıydardı tartatuǵın reńlerde ózgertiw, bahasın túrli
qarıydarlar qaltasına uyqas etip belgilew hám basqalar.
Kelisiw siyasatı bazar mexanizmlerine uyqas siyasat bolıp, sawda -
sotiq processindegi shártnamalar, de lolatnomani hújjetlestiriw jumısları
kiredi. Bazar sharayatında túrli bahala rning bar ekenligi baha siyasatın,
chegirmalar hám ústeme bahalar, tavardı jetkiziw shártleri hám kredit
siyasatın júrgiziwdi talap etedi.
Bólistiriw siyasatı tavardı ishl ab shıǵaruvchidan waqıtında
qarıydar hám qarıydarǵa jetkezip be rish menen baylanıslı wazıypalardı óz
ishine aladı.

Tema :Marketingnıń dúzilisi hám basqarıwdı payda etiw

Reje:
1. Marketing iskerligin shólkemlestiriw.

2. Ónimniń turmıslıq basqıshları procesi
Marketingni shólkemlestiriw degende, onıń wazıypaların orınlawshı
bólimlerdiń dúzilisi hám olardıń óz-ara juwapkershiliklerin, hám de baylanıslılıqların
ańlatiwshı sistemasın jaratıw túsiniledi. Bunday sistema ápiwayı firma (kárxana ) den
tartıp bazarda qatnasıw jetip atırǵan barlıq sub'ektler mámleket yamasa mámleketlik emes, kommerciya
yamasa notijarat, rayon, qala, viloya t hám respublika kóleminde iskerlik
kórsetip atırǵan mákemeler hám shólkemlerde dúzilgen marketing xızmetlerin óz
ishine aladı.
Marketingni dúziliwi tómendegi sırtqı kórinislerde bolıwı múmkin:
- marketing xızmetiniń arnawlı vazi falari, bazar daǵı tavar háreketin
úyreniw, baha, talabınıń qáliplesiwi, satıwdı rag'ba tlantirish hám qararlardı
atqarılıwın uyushtirish formasında ónim óndiriwshi hám satıwshı
kárxanalar marketingi, hár bir málim bazar segmentleri boyınsha arnawlı bir bir
dáwir belgilengen eń joqarı ekonomikalıq sa maraga jónelgen maqsetlerge erisiw
quralı retinde qaraladı. Biraq kárxana bazar konyukturasidagi ózgerislerge
muwapıq óziniń ilimiy texnikalıq islep shıǵarıw hám satıw jobaların úzliksiz
ózgertirip turıw múmkinshiligine iye bolǵanında, marketing izertlewleri nátiyjelerinen
kelip shıǵıp, strategiyalıq hám taktik wazıypa larini sheshiwde zárúrli kelisiwin
támiyinlew ushın óz materiallıq hám intellektual resu rslaridan sheberona paydalanilgandagina
bul reallıqqa aylanadı. Bunday sharayatta mark etiń, kárxana islep shıǵarıw kommerciya
iskerligin uzaq múddetli hám operativ joybarlaw ushın óndiristiń
ekspert programmasın dúziw, kárxana komandasınıń ilimiy texnikalıq, texnologiyalıq
investitsiya hám islep shıǵarıw, satıw jumısları ushın tiykar bo' lib xızmet etedi.
Marketingni basqarıw bolsa kárxana bas hqarish sistemasınıń zárúrli elementi
boladı.Maqsetti tańlaw. Kóplegen basshılar házirgi waqıtta óz kárxanalarınıń
tiykarǵı maqseti retinde eń joqarı payda alıwdı kórsetediler. Úlken payda alıw
haqqında da, jaqın kela jakda paydanı kóbeytiw haqqında da bárháma
gápiravermaslik kerek. Má salan, eger kárxana jańa bazarǵa kirip barıwshı
bolsa aldın basında hesh qanday payda alma sligi, kerisinshe hátte záleline islewi
múmkin. Bunnan tısqarı kóplegen mámleketlerde qabıl etilgen paydaǵa qaray
salıqtıń artıp barıwı kárxanaǵa joba erin qoyılǵanınan artıqsha payda alıw
maqul túsetuǵın emesligin tastıyıqlaydı.
Marketingning tán alınǵan birinshileri bolǵan yaponlar tájiriybesinen
kelip shıǵıs bolsaq tiykarǵı maqsetler (abzallıǵına, rejimine qaray)
quydagilardan ibarat :
satıw kólemi keńeytiw;Ósiw páti asırıw ;
bazar daǵı úlesi kóbeytiw;
rejalangan paydaǵa erisiw.
Bular paydanıń kólemi, paydanıń nisb atani, barlıq sa rmoyadagi payda
norması, paydanıń úlesdor lar qarjına qatnası hám basqalarda sawleleniwi
múmkin. Maqsetlerdi islep shıǵıwda ul ar kárxana xızmetkerleriniń niyetlerin hákis
ettiriw zárúrligiga bólek itibar beriw kerek. Keri jaǵdayda ishl ańshılardıń islep
shıǵarıw processinden ishki úzilisi júz beredi. Sonı ańǵarıw zárúrki, kárxanada
marketingning anıqına engiziliwi uc hun oǵan tiyisli xızmetti dúziwdiń
ózi etarli emes. Marketing bólimi di qqat orayına ónimdiń provard
qarıydarları menen baylanıslı barlıq máseleler túsedi, bul waqıtta bólindiler óz
itibarın túrli wazıypalarǵa qaratǵan boladı. Sol sebepli de marketing bólimi
pútkil iskerlikti muwapıqlashtirib turıwın tán alıw tolıq tábiy bolıp tabıladı. Kárxananıń
anıq marketing móljelınıń girewi de áne shu bolıp tabıladı.Marketingdi basqarıw - onı shólkemlestiriwde firma aldına qoyılǵan
maqsetlerge erisiw, analiz, joybarlaw, turmısqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiw hám qadaǵalaw
qılıw basqıshların óz ishine aladı. Marketingni basqarıw procesi bir birinen
ajıralmaytuǵın úsh bólekten ibarat :
1. Shólkemlestirilgen process - firma bólimlerin kerekli bazar ax barotlari menen
támiyinlew;
2. Izertlewler alıp baratuǵın process - firma marketing iskerligindegi - bazar,
assortiment, baha, reklama dóńgeleklerinde stilistik hám izertlew jumısların orınlaw ;
3. Programmalıq -qadaǵalaw process - maqsetli programmalar, stra tegiya hám taktikani
qáliplestiriw hám bazar iskerligin ámeldegi qadaǵalawın aparıw.
Marketingni basqarıw onı arnawlı xızmet arqalı alıp barıladı. Marketing
xızmeti hár bir kárxanada ba jarilishi názerde tutılǵan ayriqsha anıq wazıypalar,
jumısshılardıń huqıq hám minnetleri korx onaning basqa bólim lari menen óz-ara
munasábeti hám basqalar esapqa alınǵan Qaǵıyda tiykarında shólkemlestiriledi.
Shólkemlerde marketing xızmetlerin shólkemlestiriw. Marketing xızmeti
kárxanalarda ekonomikalıq jaǵday (payda, baha hám kon'yuktura) ózgerip baratırǵan
bazar daǵı qarıydarlardıń talabı menen kárxana ishl ab shıǵarıwı sawda hám
xojalıq iskerligi munasábetlerin muwapıqlastırıw ushın tashkil etiledi.
Marketing xızmeti - bul bazar iqtiso diyotiga ótiw sharayatında kárxana
basqarıwı ushın etiwmay turǵan sonday bir iskerlikdirki ol islep shıǵarıw,
finans, sawda xojalıq, texnologiya, kadrlar máselesi hám basqa tarawlarda bazar
rezervlerin qandırıw hám payda alıwǵa tiykarlanǵan jónelisler procesin jaratadı.
Marketing xızmet wazıypaları - onıń o' ziga tán principlerı tiykarından kelip
shıǵadı. Buǵan tómendegiler kiredi:
− Kárxanalarda islep shıǵarılǵan jemis atlar hám bazar haqi dagi informaciyalardı
toplaw hám analiz qılıw ;
− Kárxananıń ónim islep shıǵaris h, sawda hám xojalıq iskerligin
reklama qılıw ;
− Finanslıq hám basqa tárepler boyınsha máplerine uyqas qarar qabıllaw
ushın zárúr esap - kitap kórsetkishlerin tayarlaw ;
− Talap qáliplesiwin aktivlestiriw hám satıwdı tezlestiriw.Marketingning xızmeti funktsiyası. Marketing xızmeti kárxana daǵı barlıq
marketologlar iskerligi funktsiyasın orınlawdı támiyinleydi.
- kárxana ónimin satıw, sawda, talap hám bazar kon'yukturasi,
básekishiler siyasatı, hám de bazar rawajlanıwın aldınan úyreniw hám izertlew
qılıw ;
- kárxanada islep shıǵarılıp atırǵan ónimdiń raqotbatbardoshligi, bahası,
onıń assortimentin qáliplestiriwge oi d usınıslar beriw, kelesinde islep
shiǵarılatuǵın ónimler haqqındaǵı jańa ideyalardı tabıw ;
- bazarǵa shıǵarılǵan ónimlerdi t ez satıw jolların belgilew, satıw hám
saqlawdı shólkemlestiriw, jatqanlıq haqqındaǵı shaǵımlardı úyreniw;
- reklama ilajın jolǵa qoyıw arqa li ónim satılıwın tezlestiriw hám
xalıq talabın qáliplestiriw.
Marketing xızmeti huqıqları kórip shıǵıp tastıyıqlaw uc hun tómendegilerdi
islep shıǵadı hám usınıs etedi:
- kárxana marketing xızmeti aktiviya tining qısqa, orta hám uzaq múddetlerge
mólsherlengen pútin programmaların jaratıw ;
- marketing xızmetiniń kárxana daǵı basqa bólimler iskerligi menen baylanısı
hám koordinatsiyasına tiyisli usınıslar beriw;
- kárxana jumısshılarınıń ekonomikalıq sawda iskerligindegi jetiskenliklerin
xoshametlew tuwrısında usınıslar kirgiziw;
- kárxana iskerligi menen baylanıslı marketing xızmetine baylanıslı finanslıq
hújjetler hám kadrlar máselesi;
- kárxananıń bazar iskerligi, esabat hám perspektivasın belgilewge tiyisli hújjetler
joybarın kelisiw. Marketing xızmetin i kárxanada marketing jumısları boyınsha
direktor orınbasarı basqarib baradı. Marketing xızmeti basshısı kárxanada
marketing izertlewlerin tashk il etiw, joba hám usınıslarn i islep shıǵıw belgilengen
maqsetlerge erisiw qadaǵalaw hám jobalardıń atqarılıwı ushın juwapker bolıp tabıladı. Barlıq
wazıypa hám minnetlemeler barlıq bólim xızmetkerleri ortasında qamtıp alınıwı kerek.

Tema :Marketing funksiyaları hám iskerligi mazmunı

Reje:
1. Marketingning ulıwma xarakteristikası.
3. Marketing izertlewleri
Bazar munasábetlerine ótiw dáwirinde xojalıq jurgiziwshi barlıq sub'ektler -
kárxanalar, shólkemler hám basqa xojalıq sistemasındaǵı sub'ektlerde olardıń
funktsional wazıypaları tupten ózgerad i. Basqarıwdıń basqarıw -buyrıqpazlıq
usılı ornın zamanagóy usıllar iyelep, ol jaǵdayda talap hám tak lif, básekishilik, óz
strategiya hám taktikasini anıqlawda kárxanalarǵa sheriklik qılıw ushın
kárxanalardı tańlaw erkinshegi hám ekonomikanıń erkinlashuvi tiykarǵı rol oynaydı.
Bazar munasábetleri tikkeley bahalar de rajasiga, finanskredit shólkemleri
arqalı kredit ajıratıw daǵı onıń ústeme procentleri, qamsızlandırıw shártleri, valyuta stul hám
basqalar tásir etedi. Áne sol faktorlar iyis hlab shıǵarıw kárxanasınıń dúzilisin,
islep shıǵarıw masshtabın, kárxanalar resu rslarini jaylastırıw, jańa ónim
islep shıǵarıw hám olardı bazarda sotili shini támiyinlew boy icha qararlar qabıl
qılıw hám basqalar menen belgilenedi.
Báseki nátiyjesinde miynet bólistiriwiniń barǵan sayın tereńlashuvi tiykarında
mámlekettiń ekonomikanı hám xojalıq júr ituvchi sub'ektlerdi basqarıw daǵı roli
tupten ózgeredi. Mámlekettiń tikkeley ra hbarligida átirap -ortalıq ekologiyasın
saqlaw, mámleket qorǵaniwi, miynet havfsi zligini támiyinlew sıyaqlı máseleler hal
etiledi.
Ótiw dáwirinde tekǵana islep shıǵarıw máseleleri, bálki awa r bir baslıqtıń,
tiykarınan, sırt el firmaları, kárxanaları menen islep atirǵan kárxana basshısı óz
strategiyaların bazar sharayatına qaray o' zgarishiga erisiw kerek. Normal halda
islep atirǵan bazardı tas hkil etiw quramalı hám uzaq múddetli. Ekenin aytıw kerek,
ónimleri kóp bolǵan bazar, jemis atlar deficit (defitsit) bolǵan yamasa
monopol bolǵan bazardan tupten parıq etedi. Bul parq tiykarınan, islep
shıǵarıwshılar hám qarıydarlar ortasındaǵı farq bolıp tabıladı.Sol sebepli bul sıyaqlı bazardı qarıydar bazarı dep da ataydilar.
Deficit (defitsit) bazarda bolsa qarıydarlardıń talabı óndiriwshilerdiń
talabınan kóp bolıp, bunda qarıydar óndiriwshiniń usınısına
bo'ysinishga májbúr. Sol sebepli bul sıyaqlı bazardı óndiriwshiler bazarı
dep ataydilar.
Básekili bazarda qarıydardıń awa q-huqıqların qorǵaw ushın
mámleket tárepinen (bazardı bo shqaruvchi retinde) ilajlar belgilenedi hám ámelgeAsıriladı. Bunıń maqseti aqır-áqıbette qarıydar óndiriwshin,
ónimdi, bahoni tańlasin, kerisinshe emes.
Kórinip turıptı, olda, kárxananıń ishki hám sırtqı iskerligi onıń bazar
munasábetlerinde ózin qanday tutıwı bila n, anıq strategiya hám taktika islep
shıǵarıw menen belgilenedi.
Joqarıda keltirilgen pikirler geyde kárxanada tómendegi óz-ara keri
bolǵan máselelerdi sheshiwdi talap etedi:
- óndiristiń tez ózgeriwshenligin támiyinlew;
- qarıydar talabına kóre ónim túrlerin ózgertirip barıw ;
- jańa texnika hám texnologiyanı tez kárlik menen almastırıp, onıń ornına
zamanagóylardı ornatıw ;
- túrli ıqtıyat bólimler, tayın ónimlerdiń málim rezervine ıyelew;
- barǵan sayın bahası túsip baratırǵan ónimlerdiń sapasın muz-shilash hám
taǵı basqa.
Sonday eken, kárxana iskerligi tikkeley tavar, xızmet bazarların úyreniw, onıń
nızam -qaǵıydalarına ámel etiwge kóp tárep den baylanıslı eken. Bazar, onıń nızam -
qaǵıydaları, óndiriwshiler hám iyis te'molchilar ortasındaǵı munasábetlerdi
marketing páni uyretedi.Marketingning wazıypaların tómendegi uc hburchak arqalı sxematik ańlatıw
múmkin:Marketingning wazıypaların tómendegi uc hburchak arqalı sxematik ańlatıw
múmkin:Kárxana Bazar
QarıydarMarketing principlerı. Hár bir pánniń predme ti jáne onıń usılları
bolǵanlıǵı sıyaqlı marketing da bólek fa n retinde hár bir joqarı hám orta arnawlı
bilim orınları, biznes mekteplerinde o 'rgatilmoqda. Bul pánniń ayriqshalıǵı
sonnan ibarat, ol pán retinde de belgilengen. Bul maqsetke erisiwdi wazıypa
etip qóyadı. Sol sebepli de biziń mámleketimizde marketing qánigeligi joqarı hám
ekonomikalıq tálim sistemasında tiykarǵı kásip etip engiziledi. Bul tarawda bilimli bolǵan
adamdıń marketing principlerıni chu qur biliwi talap etiledi. Marketing
principlerı bazarǵa kirisiw iskerligin jurgiziwshi ushın eń joqarı wazıypa bolıp tabıladı

Tema :Marketing funksiyaları hám iskerligi mazmunı

Marketingning maqseti firma maqsetine erisiw ushın qural

esaplanadı. Marketingning tiykarǵı maqseti - basma-bas almasıw procesin úzliksiz qáliplestiriw hám rawajlandiriwdan ibarat, bul óz gezeginde onıń qatnasıwshılarına óz-ara máp keltiredi. Marketing maqsetleri málim izbe-izlilikde ámelge asırılıp, ekonomikalıq hám psixografik máqsetlerdi de óz ishine aladı. Birinshi maqsetler toparı tuwrıdan-tuwrı kárxana paydası, rentabelligi kórsetkishleriniń joqarı bolıwına alıp keledi.
• Professor E. P. Golubkov marketing iskerliginiń tómendegi
maqsetler strukturasın usınıs etken:
• Nátiyjeli marketing siyasatın júrgiziw arqalı kompaniya maq-
sadlariga erisiw.
• Bólek bazarlar hám tovarlar toparına jóneltirilgen maqsetler.
• Marketing kompleksin alohi de elementlerine jóneltirilgen
maqsetler, baha, satıwdı tashkil q ilish, qarıydarǵa nátiyjeli jollar
menen jetkiziw.
Keń mániste marketing maqseti dane erin hám usınıstı tártipke salıw
ushın zárúr bo'lg an barlıq ilajlardı ámel ga asırıw, yaǵnıy jańa
ideyalardı tavar jaratis hga qollanıw etiw, islep shıǵarıw, nátiyjeli tarqa-
tıs kanalların minimal ǵárejetler menen ámelge asırıw, qarıydar -
larning ósip baratırǵan zamanagóy talapların qandırıwHár qanday firmanıń tiykarǵı maqseti - bazardı iyelew, báseki-
shıdam bolıw, qarıydarlardı ózi ge qosıw bolıp tabıladı hám sol arqalı óz
rentabelli iskerligin támiyinlewdi r.Marketingning tiykarǵı deklaratsion maqseti insan talaplarınıń qan-
dirilishini esapqa alıp, «Marketing sistemasınıń haqıyqıy maqseti ne? »Degen sorawǵa itimal tutılǵan juwaptıń tórt alternativ variantların
ańlıw múmkin:
- maksimal dárejede joqarı tutınıwǵa erisiw;
- maksimal dárejedegi tutınıw qımbatlıqların kórsetiw (tutınıw -
chi tavardan alatuǵın hám oǵan satıp alıw daǵı xa rajat arasındaǵı paydanı
salıstırıwlaw );
- maksimal dárejede keń tańlaw imkaniyatın jaratıw ;
- turmıs tárizi sapasın maksimal dárejede asırıw.
Turmıs tárizi sapası ush strukturalıq bólekten dúziledi:
1. Tavardıń muǵdarı, sapası, assortimenti (túri), qolaylıǵı hám
ma`nisi.
2. Insan jasaytuǵınlıq tábiy ortalıqtıń sapası, insannıń materiallıq
ortalıǵı sapası ónimliligi.
3. Bazardıń firma tovarları menen shuǵıllanatuǵın úlesi ózgeriwi.
Bazardı ápiwayılastırıw hám muǵdarlıq maqsetler aham iyatiga qaray,
tártipke salıw ushın kommerciya sheńberl arida «firma maqsetin tańlaw - bul
búgingi paydanıń joqarı úlesi b ilan ertangi bazardıń joqarı úlesi
arasındaǵı tańlawdir».
Marketingning funksional tárepten kóp mánisliligi onıń isbilermen-
lik iskerligindegi áhmiyeti bul máselelerdi sheshiwdi jáne de quramalı -
lashtiradi.Joybarlaw funksiya si kompaniyanıń uyqas keliwshi bólimleri
tárepinen tavar, baha, sawda, ko mmunikatsion hám kadrlar siyasatı
jobaların islep shıǵıwı hám marketing programmaların dúziwin ańlatadı.
Marketingning islep shıǵaris h - sawda funksiyası marketing
iskerligin ámeliy tárepten ámelge asırilishni názerde tutadı :
1) tovarlar siyasatı (ónimdiń málim túrin islep shıǵarıw,
jańa tovarlar islep shıǵarıw, tavar sotilgandan keyingi xızmet
kórsetiw, úskenelerdi jańalaw hám b.);Sonday etip, marketing funksiyasınıń analizi marketingni basqa -
rishning hámme procesi izbe-iz ámelge asırilatuǵın basqısh
kóriniste oyda sawlelendiriw imkaniyatın beredi.
Marketing funksiyaların kim atqaradı :
1 Óndiriwshiler
2 Qarıydarlar
3 Marketing qánigeleri

TEMA: MARKETING QADAGALAW FUNKTSIYASI

Marketing principlerı - bul marketing tiykarınıń túpkilikli mánisin ashiwshi tiykarǵı jaǵdaylar, talaplar kompleksi bolıp tabıladı. Marketing mánisinen kelip shıqqan halda, tómendegi principler marketing iskerliginde tiykarǵı esaplanadı.
1. «Qarıydar – har dayim haq».
2. «lslep shıǵarılǵan ónimdi satıw emes, satılatuǵın ónimlerdi islep shıǵarıw».
3. «Ónim jaratıw menen onıń qarıydarın da jaratıw kerek».
4. «Tavar bazarlarına differensiyalasqan halda jantasıw kerek».
5. «Kárxana qarıydardıń talabın qandırıw menen gana óz paydası hám abırayına da ıye boliw kerek».
Marketing principleri tómendegilerden ibarat :
• Qarıydarǵa kerek zattı islep shıǵarıw.
• Bazarǵa tavar hám xızmetler menen emes, bálki qarıydarlar máselelerin sheshiwshi qurallar menen shıǵıw.
• Tavar islep shıǵarıwdı qarıydarlardı hám talaptı úyrengennen keyin jolǵa qoyıw. Firmanıń islep shıǵarıw – eksporti iskerligin jolǵa qoyıwdı jedellestiriw.
• Qoyılǵan maqsetlerge erisiw ushın maqsetli programmalı hám kompleks jantasıwdan paydalanıw.
• Ónimniń bazar talaplarına iykemlesiwi ushın taktika hám strategiyanı kerekli waqıtta qóllaw, tavardıń qarıydarǵa jetip kelgenge shekem bolǵan processte marketingdi nátiyjeli qóllaw.
• Kárxana iskerligin uzaq múddetli nátiyjeli kommunikatsiya menen támiyinlew arqalı tavardıń bazar daǵı poziciyasin bekkemlew.
• Tavar turmıslıq dáwirdiń hár bir basqıshında óndiristiń social hám ekonomikalıq faktorların esapqa alıp.
• Kárxanalar rejesin bazarǵa tiykarlanǵan halda islep shıǵıw.
• Tarmaqlar ara integraciyanı jolǵa qoyıw arqalı talap hám usınıstı uwapıqlastırıw.
• Firmanıń básekige shıdamlılıq ústemeleri hám korinisin kúsheytiw
ushın aktiv háreket qılıw. • Tavar turmıslıq dáwirdiń hár bir basqıshında óndiristiń social hám ekonomikalıq faktorların esapqa alıw.
Marketing funksiyalarınıń firma funksiyalarınan ayırmashılıǵı sonda, ol
tiykarınan firma ónimin klientler menen ayırbaslaw wazıypasına jóneltirilgen. Keń mániste marketing funksiyası firma ónimine bazarda talaptı qáliplestiriw hám qarıydarlardı kóbirek ózine tartıwdan ibarat. Potensial talaptı úyreniw hám jańa usınıs penen bazarǵa shıǵıw firmanıń kúndelik iskerliginiń bir bólegi bolıp tabıladı. Firmalarda marketing funksiyası menen marketing iskerliginiń funksiyaları bekkem baylanıslı. MARKETING funksiyası tómendegilerdi óz ishine aladı.Marketing izertlewleri.
• Joybarlaw.
• Bahanı qáliplestiriw.
• Tavardı bólistiriw.
• Tavardı háreketke keltiriw.
Marketing iskerligi funksiyalarınıń keń qamtılǵanǵı hám olardan qaysı waqıtta paydalanıw kerekligi júdá kóp faktorlarǵa baylanıslı. Atap aytqanda, ónim islep shıǵarıw kólemi, jumısshılar sanı, tiykarǵı fondlar quramı, shólkemlestirilgen basqarıw strukturasınıń jetiliskenligi, finanslıq támiyinlengenlik hám taǵı basqa. Ámeliyatda marketing iskerliginiń funksiyaları kóp faktorlarǵa baylanıslı bolıp, firmanıń konkret dáwir ishindegi texnikalıq - ekonomikalıq kórsetkishlerine qaray ol yamasa bul wazıypanı orınlaw maqset etip qóyıladı. Kárxana marketing xızmetinde kóbirek tómendegi funksiyalar atqarıladı : 1-marketingdı payda etkenlik dárejesin bahalaw ; 2-marketingdı joybarlaw ; 3-marketingdı payda etıw; 4- satıw ; 5- reklama ; 6 -jańa tavardı islep shıǵıw. Házirgi sharayatta marketing funksiyası barǵan sayın keńeyıp, onıń integrallasqan, yaǵnıy firmanıń barlıq bólimleri menen muwapıqlasqan funksiyası qáliplesip atır. Bunıń túpkiliklı mánisı sonnan ibarat, firma daǵı barlıq funksiyalar tiykarǵı maqsetke erisiw ushın baǵdarlanǵan hám bir — biri menen bekkem baylanıslı bolıwı kerek. Marketingniń integrallasqan funksiyası firma barlıq bólimleri funksiyaları menen muwapıqlasqan hám firmanıń natiyjeliligin támiyinlewge jóneltirilgen bolıp tabıladı.

TEMA :Bazar iskerligı strategiyası hám taktikasin islep shıǵıw

boyınsha marketingnıń wazıypaları

Firmanıń maqsetine uyqas túrde túrli marketing konsepsiyaları islep shıǵıladı. Keleshektegi rawajlanıw strategiyası belgilenedi. Kárxananıń shólkemlestirilgen strukturası joqarı dárejede jetılıstirıledi. Tavardı nátiyjelı satıw kanalları anıqlanadı hám saylanadı. Kárxananıń átirap -ortalıq penen Baylanıslı bolǵan wazıypalarına tómendegiler kiredi: óndiriwshi óz ónimleri menen qarıydarǵa zıyan jetkizbewi, átirap -ortalıqtı pataslamaw, ekologiyalıq jaǵdayǵa unamsız tásir kórsetpewı shárt. Joqarıda sanap ótilgen wazıypalar menen birge marketing informaciya bazasın qáliplestiriw, olardan tuwrı paydalanıw hám maqsetke erisiw zárúrli esaplanadı. Solay etip, marketingnıń bas wazıypası firmanıń potensial múmkinshiliklerin muǵdarlıq tárepten tuwrı bahalap bazar daǵı talapqa usınıstı maslastırıwǵa háreket qılıw bolıp tabıladı. Bazar iskerligi strategiyası hám taktikasini islep shıǵıw boyınsha marketingnıń ush óz-ara baylanıslı wazıypaları ámeldegi (1986 -y. Meffert tárepinen usınıs etilgen):

• Bazar menen baylanıslı bolǵan talaptı tártipke salıw wazıypaları.
• Firma hám kárxana iskerlıgıne baylanıslı wazıypa.
• Sırtqı ortalıq jáne social shólkemler menen baylanıslı wazıypaları.
Marketing wazıypaları málim izbe-izlilikte firmanıń maqsetlerine muwapıq túrde qáliplesedi. Marketing iskerligi nátiyjesinde túrli qararlar qabıllawǵa tuwrı keledi. Alternativ sheshimler yamasa qararlar hám olar sheshiminiń kópligi eń maqul túsetuǵın, optimal, yaǵnıy nátiyjeli sheshimdi qabıllawdı talap etedi. Marketing iskerligi processinde qarıydar, óndiriwshi, támiynatshı, buyırtpashı hám soǵan uqsas marketingning baylanıs auditoriyasındaǵı obiektler menen óz-ara tásir hám reakciyada bolǵanı sebepli ol yamasa bul másele boyınsha qararlar qabıllaw júdá kóp sırtqı faktorlarǵa baylanıslı boladı. Sol sebepli marketingda qarar qabıllaw
quramalı basqarıw qararların qabıllaw menen teń bolıp tabıladı. Marketing qararların qabıllawdıń quramalılıǵı tómendegiler menen anıqlama berıledi.
• Isbilermenlik salasında qabıl etilgen bir qarardıń túrli firmalar ushın túrli nátiyjeler beriwi.
• Marketing sistemasınıń kóp qırlı ekenligi ushın túrli kriteryalardı qabıllaw hám optimallastırıw júdá quramalı.
• Qandayda bir qarar qabıllaw ushın túrli basshılardı, juwapker xızmetkerlerdi, túrli kárxana hám xizmet kórsetiw strukturaların hám basqarıw shólkemlerin qosıw zárúr.
• Qarar islep shıǵıw jáne onı qabıllaw qısqa waqıt ishinde atqarılıwı zárúr.
• Qabıl etilgen qararlar nátiyjeleri álbette tez kózge kórinbeydi,
onıń ushın málim waqıt kerek boladı. Analiz. Analiz basqıshında marketing elementleriniń strategiyalıq hám taktik máseleleri analiz etiledi, bularǵa átirap - ortalıq, qarıydarlar, básekishiler, sawda procesi kiredi. Analiz nátiyjesinde firmanıń ámeldegi sharayatta básekishilerge salıstırǵanda kúshli hám kúshsiz tárepleri izertlew etiledi hám keyingi iskerlik baǵdarlarına ózgertiwler kiritiliwi, yamasa taktik ilajlar ótkeriliwi hám ámeldegi strategiyaǵa anıq ózgertiwler
kiritiliwi múmkin. Bularǵa :- Marketing konsepsiyası hám informaciya sistemasın, marketing qararların qollap - quwatlaw, marketing izertlewleri jaǵdayı analizi.
- Marketing sırtqı ortalıǵı - makro hám mikro ortalıq faktorları analizi.

TEMA ;MAQSETLI BAZARDI TAŃLAW .

- Bazar talabın esaplaw hám perspektivasın belgilew.
- Bazar segmentlerin anıqlaw hám maqsetli bazarlardı tiykarlaw.
- Strategiyaların tiykarlash hám marketing usınısları perspektivasın belgilew.
- Támiynatchilarni anıqlaw, báseki abzallıqların anıqlaw, firmanıń bazarda pozitsiyasini anıqlawda kommunikatsion ilajlardı
tańlaw, básekiniń qatlamlarǵa bóliniwin analiz qılıw.
- Bazar liderlari, innovatorlar ushın marketing strategiyaların islep shıǵıw.
- Global bazar ushın strategiya islep shıǵıw, global marketingnıń sırtqı ortalıǵın bahalaw, shet el bazarlarǵa shıǵıw haqqında qarar qabıllaw, marketing xızmetı strukturası jáne onı jetilistiriw haqqında qarar qabıllaw.
- Baha - strategiyası hám programmaların islep shıǵıw, bahanıń mayısqaqlıǵın támiyinlew. Jańa tavar hám xızmetlerdi islep shıǵıw, sınaqtan ótkeriw, óndiriske engiziw.
- Ideyalardı ámelge asırıw, tavardı jańalaw konsepsiyasın
ámelde tekserip kóriw.
- Jańa tavardı islep shıǵıw, bazarda qarıydarlardıń pikirlerin biliw ushın testler ótkeriw, qarıydardıń jańa tavardı tán alǵanın
úyreniw.
- Tavar turmıslıq dáwirin basqarıw.
- Tavar assortimentin basqarıw.
- Servis tarawı isbilermenligin basqarıw, barva keleshektegi
xızmet túrlerin klassifikaciyalaw, xızmetler xarakteristikasın analiz etiw,
xızmet salasında marketing strategiyasın islep shıǵıw, xızmetlerdi
basqarıw.
Tavar hám xızmetler tarqatıw kanalların tańlaw hám basqarıw.
- Kanal strukturası haqqında qarar qabıllaw.
- Kanallardı basqarıw haqqında qarar qabıllaw.
- Marketing kanalları dinamikası analizi.
- Tavar tarqatıw kanalları sistemasında óz-ara tásir hám baylanıslar
procesin úyreniw. Jańa tavar hám xızmetlerdi islep shıǵıw, sınaqtan ótkeriw,
óndiriske engiziw.
- Ideyalardı ámelge asırıw, tavardı jańalaw konsepsiyasın
ámelde tekserip kóriw.
- Jańa tavardı islep shıǵıw, bazarda qarıydarlardıń pikirlerin biliw ushın testler ótkeriw, qarıydardıń jańa tavardı tán alǵanın
úyreniw.
- Tavar turmıslıq dáwirin basqarıw.
- Tavar assortimentin basqarıw.
- Servis tarawı isbilermenligin basqarıw, barva keleshektegi
xızmet túrlerin klassifikaciyalaw, xızmetler xarakteristikasın analiz etiw,
xızmet salasında marketing strategiyasın islep shıǵıw, xızmetlerdi
basqarıw.
Tavar hám xızmetler tarqatıw kanalların tańlaw hám basqarıw.
- Kanal strukturası haqqında qarar qabıllaw.
- Kanallardı basqarıw haqqında qarar qabıllaw.
- Marketing kanalları dinamikası analizi.
- Tavar tarqatıw kanalları sistemasında óz-ara tásir hám baylanıslar
procesin úyreniw. Jańa tavar hám xızmetlerdi islep shıǵıw, sınaqtan ótkeriw,
óndiriske engiziw.
- Ideyalardı ámelge asırıw, tavardı jańalaw konsepsiyasın
ámelde tekserip kóriw.
- Jańa tavardı islep shıǵıw, bazarda qarıydarlardıń pikirlerin biliw ushın testler ótkeriw, qarıydardıń jańa tavardı tán alǵanın
úyreniw.
- Tavar turmıslıq dáwirin basqarıw.
- Tavar assortimentin basqarıw.
- Servis tarawı isbilermenligin basqarıw, barva keleshektegi
xızmet túrlerin klassifikaciyalaw, xızmetler xarakteristikasın analiz etiw,
xızmet salasında marketing strategiyasın islep shıǵıw, xızmetlerdi
basqarıw.
Tavar hám xızmetler tarqatıw kanalların tańlaw hám basqarıw.
- Kanal strukturası haqqında qarar qabıllaw.
- Kanallardı basqarıw haqqında qarar qabıllaw.
- Marketing kanalları dinamikası analizi.
- Tavar tarqatıw kanalları sistemasında óz-ara tásir hám baylanıslar
procesin úyreniw.

Tema: Marketing qararlarin ȧmelge asiriw bahalaw hȧm qadaǵalaw

Firma marketing menejmenti uzaq hám qısqa múddetke mólsherlengen basqarıw qararların qáliplestirip, firmanıń barlıq bólimlerinde marketing programmaların ámelge asırılıwın qadaǵalaw etedi hám nátiyjesin bahalaydı. Marketing menejment sistemasında basqarıw tásiri túrli jónelislerde sawlelenedi. Basqarıw obiektine, basqarıw procesine hám funksiyalarǵa tásir etiwi múmkin. Basqarıw procesine hám firma bólimleri funksiyalarına tásiri de ayriqsha xarakterge iye. Firmanı basqarıwdıń marketing siyasatı óz strategiyasına ıyelewi kerek. Marketingda siyasat firma, kompaniyanıń bir yamasa bir neshe jóneliste júrgizetuǵın iskerlik principi retinde hám de marketing kompleksin hár qanday komponentine salıstırǵanda uzaq múddetli maqseti kórinisinde bolıwı múmkin. Ámelde tavar, xızmetler, baha, tarif, satıw, assortiment, innovciyalıq hám basqa túrdegi siyasatlar bar. Tovarlar, xızmetler siyasatı firma, kompaniyanıń marketing strategiyasın hám iskerlik rejesin óndiristiń hasası bolıp, kompaniyanıń keleshegine saldamlı tásir kórsetedi. Tavar hám xızmetler siyasatın qáliplestiriwde tómendegi máselelerge itibar qaratıw kerek boladı : • maqsetli bazarlarǵa xizmet kórsetiw ushın usınıs etiletuǵın tovarlar, xızmetlerdıń iyelewi múmkin bolǵan ornın anıqlaw (arnawlı tovarlar, xızmetler, tavar hám xızmetlerdıń assortiment gruppaları )
• usınılıp atırǵan tovarlar hám xızmetlerdıń strategiyalıq maqsetlerin belgilew;
• markalı strategiyanı tańlaw ;
• jańa tovarlar hám xızmetler ushın strategiyanı islep shıǵıw hám ámelge asırıw. Tovarlar, xızmetler strategiyası hár bir tavar hám xızmettiń básekishilerge qaraǵanda iyelewi mumkin bo‘lgan jaǵdayin aniqlaydi. Bul o‘z gezeginde usinis etilip atirǵan tovarlardıń sipati, bahasına tiyisli qararlardi o‘z waqtinda qabil qiliwdi talap etedi. Bu qarorlar yangi tovarlami ishlab chiqishni va ishlab chiqarishni kengaytirishning asosi bo‘lsa, o‘z navbatida tovarlaming ornin belgilew, savdo markalari va tanlangan tovar strategiyasini amalga oshirish orasidagi ichki bog‘langanlikni aniqlashni talab etadi. Tovarlar hám xızmetler strategiyası firmanıń maqsetleri hám
rawajlanıw konsepsiyasın esapqa alıwı kerek. Bozomi rawajlandırıw, payda alıw, joqarı sapalı tovarlar, xızmetler óndiriwshi degen orınǵa iye boliwin támiyinlewi zárúr. Marketing programması firma, kompaniyanıń marketing iskerligin joybarlawdıń tiykarǵı hújjeti bolıp, mazmunan óz ishine islep shıǵarıw, xizmet kórsetiwge tiyisli usınıslami ámelge asırıwdı aladı. Programmada kiritilgen usınıslar firma, kompaniyanıń xojalıq iskerliginiń rejesin dúziwge qaratılǵan bolıp, kompaniya basshıları tárepinen qararlar qabıllawda paydalanıladı.
Marketing programması tovarlar, xızmetler bazarları talapların, firma múmkinshiliklerin, tovarlardı bazar talaplarına maslastırıwdı esapqa alıp kompaniyanıń keleshekte rawajlanıwın támiyinlewge qaratılǵan.
Marketing programmasın islep shıǵıwda bir neshe tiykarǵı hám ekinshi dárejeli máseleler qáliplestirilip, olar tiykarında «maqsadlar tereki» qurıladı.
Tiykarǵı maqset hám bir yo'la isbilermenlik aktivliginiń shárti marketing iskerliginiń de maqseti bolıp payda alıw bolǵan Sol sebepli maqsetler bir-birine baylanısqan, real, bir-birine qarsı bolmawi hám tapa alıw qábiletine iye bolıwı kerek. «Maqsetler tereki» tiykarında kompaniya iskerliginiń ústin turatuǵın baǵdarları anıqlanadı. Maqsetler eki qıylı bolıp, olar muǵdarlıq hám sapa maqsetlerine bólinedi. Muǵdarlıq maqsetler islep shıǵarıw, xızmetler kólemin, bazar úlesin, paydanı hám taǵı basqa kórsetkishlami qansha procentke asırıw mólsherlengenligin sáwlelendiredi. Sapa maqsetleri firmanıń tiykarǵı sapa kórsetkishlerin asırıwǵa qaratılıp, jańa strukturalıq bólimlami, mısalı, marketing xızmetin shólkemlestiriw, jańa bazarlar yamasa segmentlami ózlestiriwdi, tovarlar, xızmetlerge klientlerdiń unamlı munasábetlerin qáliplestiriwdi názerde tutadı. Sol sebepli maqsetler bir-birine baylanısqan, real, bir-birine qarsı bolmawi hám tapa alıw qábiletine iye bolıwı kerek. «Maqsetler tereki» tiykarında kompaniya iskerliginiń ústin turatuǵın baǵdarları anıqlanadı. Maqsetler eki qıylı bolıp, olar muǵdarlıq hám sapa maqsetlerine bólinedi. Muǵdarlıq maqsetler islep shıǵarıw, xızmetler kólemin, bazar úlesin, paydanı hám taǵı basqa kórsetkishlami qansha procentke asırıw mólsherlengenligin sáwlelendiredi. Sapa maqsetleri firmanıń tiykarǵı sapa kórsetkishlerin asırıwǵa qaratılıp, jańa strukturalıq bólimlami, mısalı, marketing xızmetin shólkemlestiriw, jańa bazarlar yamasa
segmentlami ózlestiriwdi, tovarlar, xızmetlerge klientlerdiń unamlı munasábetlerin qáliplestiriwdi názerde tutadı.

Tema:Marketing izertlewleriniń usil hám formaları

Informaciya sisteması
Dástúrge kóre, marketing izertlewlerin ótkeriwdiń fundamental rejesin, yaǵnıy ol jaǵdayda sheshiletuǵın wazıypalardı esapqa alǵan halda, izertlewdiń tómendegi túrleri ajratıladı :
aqıl ;
xarakteristikalaytuǵın ;
eksperimental;
innovciyalıq.
Suwretleytuǵın izertlew obiekttiń sistemalı sapa hám muǵdarlıq xarakteristikaın názerde tutadı. Sonday etip, ónim yamasa xızmettiń málim bir túri málim bir qala bazarında sezilerli bólistiriwge iye. Isbilermen óziniń keńeytiw jobaların ámelge asırmoqchi bolǵan basqa qalada bul ónim ushın haqıyqıy bazar kólemi qansha bolıwın bilejaq.Bazar ne, onıń túrleri, bazar mexanizmi qanday ámel etedi,
talap, usınıs ne, bazar teń salmaqlılıqı qaysı tárzde ornatıladı - bul sorawlarǵa marketing noqatyi názerinen shaqırıq etemiz. Marketing boyınsha qánigeler informaciya bul bazarǵa zárúrat hám talapları ulıwma bolǵan, olardı qandırıw maqsetinde ayırbaslawǵa tayın ámeldegi hám bolajaq qarıydarlar kompleksi, dep tarif beredi. Qarıydarlarǵa islep shıǵarıw (tarmaq ) wákilleri óz tovarların kóbirek payda keltiretuǵın shártlerde satıwdı maqset etip qoyǵan birbirlari menen básekilashuvchi satıwshılar kompleksi keri turadı. Satıwshılar hám qarıydarlar ortasındaǵı munasábetler tómendegi sxema boyınsha ámelge asıriladı :Marketing satıwshılar hám qarıydarlar ortasında informaciya almasinuviga, tuwrı hám teris baylanıslardan paydalanıwǵa tiykarlanadı.AXBOROT (ingl. news) — usınıs etiliwi formasından qaramastan shaxs málim tán tekstte anıq mániske iye bolǵan waqıya, hádiyse, processler, dálil, bilim, túsinikler hám prezentaciya sıyaqlı obiektler haqqındaǵı maǵlıwmatlar bolıp tabıladı. Sonday eken, informaciyadan paydalanıw kólemleri jámiyet rawajlanıwı dárejesin belgileydi. Marketing iskerligine tán bolǵan barlıq informaciyalar, maǵlıwmatlar izertlewler ushın zárúrli qural retinde qáliplesedi. Olardı shólkemlestiriw, arnawlı bir tártipke salıw hám úzliksizligin támiyinlew zárúr boladı. Marketing informaciyası pútin sistema retinde kórinetuǵın boladı hám rawajlanıp baradı. Marketingni basqarıw bazardı barlıq qurawshılardı (bólimlerin) (qarıydarlar, olardıń talabı, tovarlar, bahalar, básekishiler) analiz etiwden hám bahalawdan baslanadı. Maqset - alınǵan informaciya tiykarında firmanıń bazarda ózin qanday tutıwı kerekligini islep
shıǵıw. Informaciyanıń bazardan óndiriwshiler tárep háreketleniwi marketing izertlewleri procesiniń mazmunın tashkil etedi. Keyinirek óndiriwshiler hám bazarlar ortasındaǵı informaciya almasinuvi marketing kommunikatsiyalarınıń túrlishe - reklama, jeke satıw, «Public Relationss» sıyaqlı formalarında dawam etedi

Kommerciya dúnyası - quramalı hádiyse. Isbilermen qanshellilik bay tájiriybege qanshellilik kútá úlken intuitsiyaga iye bolmasin hár qanday jaǵdayda da oǵan dinamikalıq tárzde rawajlanıp baratırǵan tavar hám xızmetler bazarı tuwrısında tolıq hám obiektiv informaciya zárúr boladı. Kim marketing informaciyaına iyelik qilsa, sol bazarda tabısqa erisedi. Uzaq waqıt hám úlken aqsha talap etetuǵın menejerler tárepinen jańa tavar islep shıǵarıw, onı bazarǵa alıp shıǵıw, básekige shıdamlılıǵın baqlaw hám aqır-aqıbetde, islep shıǵarıwdı toqtatıw tuwrısında qarar qabıllaw procesi ádetde, isenimli hám waqıtında usınıs etilgen marketing informaciyaına tiykarlanadı. Zamanagóy marketing informaciyaǵa tayanadi. Marketing iskerligi eki aǵıs menen tikkeley baylanıslı bolıp, birinshi aǵıs-firma iskerligi nátiyjeleri tuwrısında informaciya, ekinshisi bazar hám átirap -ortalıq tuwrısındaǵı informaciya aǵımı bolıp tabıladı. Marketing iskerligi áne sol eki aǵımǵa tásir kórsetip, qarıydarlar talabın maksimal dárejede qandırıw hám firmalar paydasın támiyinlewge qaratılǵan. Bazar jaǵdayı hám dinamikası tuwrısındaǵı operativ informaciyaǵa bazar subektleriniń 85 procenti, bazarda júzege kiyatırǵan jaǵdaylar (básekishi kompaniyalar minez-qulqı, qarıydarlar talaplarınıń ózgeriwi, Bolajaq qarıydarlardıń jańa tovarlarǵa bolǵan munasábeti) tuwrısında bolsa 70 procenti mútajlik sezediler. Kommerciyachilarning 85 procenti pikirine kóre marketing informaciyaların hár hápte hám on kúnde alıw udayı е ákirarlanatuǵınlıǵı eń
maqul túsetuǵın esaplanadı.
Rawajlanǵan bazar ekonomikası mámleketlerinde marketing informaciyası
iskerligi menen aymaqlıq informacion-marketing orayları, ekspertler
gruppaları, marketing bólimleri qánigeleri shuǵıllanadılar. Marketing informaciyası kárxana ushın zárúr, sebebi ol:
- marketing ortalıǵındaǵı ózgerislerdi gúzetip barıw imkaniyatın
beredi;
- marketing strategiyası hám kárxananıń ulıwma strategiyasın
maslastırıw imkaniyatın beredi;
- kommerciya qararları qabıllaw daǵı abstraktlıq hám risklardı azaytadı ;
- marketolog (bazarshunos) bayqaǵıshlıǵın bekkemleydi;
- básekinde jeńilliklerge ıyelewge kómeklesedi. Bazardıń
hár qanday subyektiga bazarda júzege kiyatırǵan jaǵday tuwrısında
anıq informaciya zárúr. Marketing informaciya sisteması (MAT) - marketing qararların tayarlaw, qabıllaw ushın zárúr bolǵan isenimli informaciyalardı tayınlanǵan waqıtta analiz qılıw hám bólistiriwge mólsherlengen xızmetkerler, úskene
hám ámeller kompleksi bolıp tabıladı.

Toeriyaliq oqiwshiniǵiwiniń oqitiw texnologiyasi.