VIII BOB. Q IR G 'IZ X ALQ I E TN O LO G IYaSI
* -------------------------------------------
Mavzuga oid tayanch so*z va iboralar: Qirg'iziston Respublikasi,
qirg‘izlar, qoraqirg'iz, Tangritog‘, Issiqko‘1, o'tiz o'g'ul, qipchoq,
qayman,
teyit,
keseko,
kiyim-kechaklar,
chorvachilik,
hunarmandchilik, diniy qarashlar, turar-joylar.
8.1. Qirg‘iz xalqining etnogenezi va etnik tarixi
\Markaziy Osiyoning eng qadimgi etnoslaridan biri bo‘lgan
qirg4 izlar Tangritog4, Pojpiir-Oloy, qisman Fftndiqush tog4
tizmalari
oralig4ida
joylashgan- v” Kudifdiarda ^y ash a y d i.
Q irg'iziston
Respublikasida Milliy Statistika qo4mitasi m a'lumotlariga k o 4ra, 2019-
yilda Respublika aholisining umumiy soni 6389500 nafam i tashkil
etib, shundan 4695646 nafari qirg4izlardir. Shuningdek, qirg4izlar
0 ‘zbekiston, Tojikiston,
Rossiya Federatsiyasi, shuningdek, Xitoyda
ham yashaydi. yer shari bo4yicha taxminan 6 mln. nafar qirg4izlar
mavjud. Aksariyati o4z ona tili bo4lgan qirg4izchada so4zlashadi. Ular
asosan, islom dinining sunniy mazhabiga e'tiqod qiladi. 1920-yilgacha
qirg4 izlar 44qoraqirg4iz” deb atab kelingan.
Qirg4iziston - Markaziy Osiyoning shimoliy-sharqida joylashgan
davlat bo4lib, sharqdan g4arbga tomon Tangritog4 va Pomir-Oloy
bo‘ylab cho4zilgan. Shimolda Qozog4iston, janub
va janubiy-sharqda
Xitoy, janubiy- g‘arbda Tojikiston, g4arbda esa O czbekiston bilan
chegardosh. Chegaralarining umumiy uzunligi 4500 kmni tashkil
etadi. Hududi 198500 ming kv. km bo4lib,
uning katta qismini
Tangritog4 tog4li hududi (yuqori cho4qqisi - G 4alaba 7439 m.) va
Xon-Tangri (6995 m) egallaydi. Mamlakatning qariyb 90% hududi
dengiz sathidan 1500 m balandlikda joylashgan.
Poytaxti Bishkek shahri b o iib , 1887-yilda tashkil topgan. Yirik
shaharlari: O lsh, Jalolobod, Norin va Qorako4!.
Qirg4 izlar tarixiga oid voqyealar
bir necha asrlardan beri
Yevropa, Rossiya va Xitoy olimlari e'tiborini o 4ziga jalb qilib
kelmoqda. Qirg4izlar tarixini o ‘rganishga N. F. Miller, V. Shott, V. V.
Radlov, V. V. Bartold, S. V. Kiselev, A. N. Bemshtam, S. M.
150
Abramzon, R. A. Abdumannopov, A. Baytur
va boshqa olimlar katta
hissa qo‘shgan.
v Q ir g‘iz xalqi etnogenezi m asalasi
.m iloddan a w a lg i I asrd a n boshlab
tarix ch ilarn i qiziqtira bosh lagan.
U shbu m asala xususida ilk
m a'lum otlam i xitoy tarixchisi
Sim a Syanning (mil. a w .
201) Tan im periyasi tarixiga
oid asarida uchratish m um kin.
Shundan so ‘ng xitoy
tadqiqotchilari qirg‘iz
xalqining shakllanishida
ishtirok etgan qabilalar
to ‘g ‘risida m a'lum ot bergan.
Shuningdek, bu borada
k o ‘pgina m a'lum otlam i arab
v a turk m anbalarida ham
uchratish mum kin:
“H udud ul-olam ”
Rashiddiddinning
“Y ilnom alar to ‘plam i”da
qirg‘izlar m am lakati
to ‘g ‘risida s o ‘z yuritiladi
(X II-X III asrlar).
X I asrda yashagan
G ardiziyning
V III-IX asrlar m anbalariga
asoslab yozilgan
“Z ayn ul-axbor”
Sayftiddin
Axsikentning XVI
asrda yozilgan “M ajmu-at-
tavorix” asarida Tangritog*
qirg‘izlari to ‘g ‘risida
j
m a'lum otlar to ‘plangan.
XIX
asr oxiri - XX asr boshlarida qirg‘izlar etnogenezi
masalasiga qiziqish yana qayta tiklanadi. Qirg‘izlaming kelib chiqishi
haqidagi dastlabki ilmiy qarashlar F. Miller va E. Fisherlar tomonidan
ilgari surilgan bo ‘lib, ular qirg‘izlar ju n g ‘orlar tomonidan XVII asrda
Yeniseydan
hozirgi
Qirg‘iziston
hududiga
ko‘chirilgan,
deb
ta’kidlaydi. Ushbu fikmi A. I. Levshin ham qo‘llab-quwatlagan.
Q irg‘izlar etnogenezining o ‘rganishda xitoyshunos olim N. Ya.
Bichurin munosib hissa qo‘shgan bo‘lib, u o ‘z ishida qirg'izlaming
Tangritog1 va Sharqiy
Turkistonda yashaganlar, deb qayd etgan
bo‘lsa, N. Aristovning nazariyasiga ko‘ra esa, qirgMzlar
Do'stlaringiz bilan baham: