Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi



Download 6,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/136
Sana20.10.2022
Hajmi6,5 Mb.
#854415
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   136
Bog'liq
Doniyorov A,X, Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

Transport.
Qatnovda asosan, otlardan foydalanilgan, axaltekin va 
yovmut otlarida yurilgan. Yuklar tuyalarda tashilgan. Turkm anlarda 
uch xil tuya boqilgan: yakka o ‘rkachli (arvana), qo‘sh o ‘rkachli 
(bugra) ham da ulam ing chatishganlari. Y o ‘li yaxshi, bir m uncha tekis 
joylarda Xivaning ikki g ‘ildirakli aravasidan foydalanilgan. Eshak 
arava, ba'zan esa tuya aravalar ko‘p ishlatilgan.
Dengiz yaqinida yashagan turkmanlar kema va novlarda yuk 
tashiganlar. Uzun va ingichka qayiq (taymun, yek m erdem )lar ham 
k o‘p bo‘lgan.
6.3. Moddiy madaniyati
An 'anaviy turar-joylari.
Turkmanlar qadimda butun umrini 
deyarli yaylov va o‘tovlarda dftkazgan. 0 ‘tov ulaming asosiy va eng 
ko‘p tarqalgan uyi hisoblangan.
Turkman o ‘tovlari ko‘rinishidan hamma joyda deyarli bir xil 
bo‘lgani bilan bir-biridan farq qilgan. 0 ‘tovni usti va atrofida 
bog‘langan yup - to ‘qima lenta mintaqaga qarab turli rang va 
ko‘rinishda bo‘lgan. Ayrim o ‘tovlaming usti yotiq, yassiroq, ba'zilari 
esa cho‘qqi ko‘rinishda ishlangan. Chunonchi, yovmutlarda o ‘tovning 
tepasi va gumbazi boshqa urug‘lamikiga qaraganda pastroq b o ‘lsa, 
chovdurlamiki esa baland va uchli qilib ishlangan. OHovning
130


tashqarisi bilan ichkarisiga darmiq, ya'ni bezakdor tasma bog‘lab 
qo ‘yilgan.
Turkmanlarda kichik o ‘tovIar ham bo‘lib, ushbu o ‘tovIami ular 
orosha yoki gushtdikme (kichkina o ‘tov) deb ataganlar. Oroshalaming 
panjara - terimi boMmagan, namat ustidan esa palos va gilamlar 
to'shalgan. X o‘jalikda kerak bo‘Iadigan jam iki buyumlaming o ‘z o ‘mi 
va joylashtirish tartibi bo‘lgan. 0 ‘tovga kirgan kishi turli joylarga 
osilgan non, tuz, idish va ip-igna solinadigan xaltalar hamda boshqa 
har xil ju n xaltalam i ko ‘rishi mumkin edi. Kiraverishda o ‘ng tarafda 
mis, yog‘och va sopol idishlar ham da samovar joylashgan. R o‘parada 
k o ‘rpa-yostiq, namat, kigiz, gilamlar, yon-atrofida bug‘doy va un 
solingan qoplar hamda egar-jabduqlar joylashgan. 0 ‘tovning to ‘rida 
sandiq va belanchak (sallanchak) turgan.
XIX 
asrda ayrim urug‘ vakillari o ‘zlari uchun alohida qal'a qura 
boshlagan. Bunday qal'alar ko ‘proq teke qavmiga tegishli boMgan. 
Teke ovullari uch-to‘rt x o ‘jalikdan iborat bo‘lib, dasht cho‘l yerlarda 
quduqlar atrofida joylashgan.
Hovli qal'a yonida xilma-xil xo‘jalik binolari qurilgan: otxona, 
seyisxona, dueetiq (tuyaxona), molxona (qo‘yxona), somonxona, 
om bor va h.k.
Har bir hovlida albatta, ayvon qurilgan. Ayrim qabilalar, 
chunonchi, Xorazm turkmanlarida quyoshga qarama-qarshi qilib 
tersayvon solingan. 0 ‘ziga to ‘q turkmanlaming hovlilari ichkari va 
tashqariga bo ‘lingan. Yovmutlar bilan yemreli qavmlariga qarashli 
hovlilarda xo‘jalik va turar-joy binolari hovlining ikki chekkadagi 
devorlari bo'ylab qurilgan va hovlining o ‘rtasi ochiq holatda bo‘lgan. 
Turkmanlarda chayla — chatma ham qurilib, uning devorlari 
shoxbutoq, qamish yoki yog‘ochlardan iborat bo‘lgan, tomiga es shox- 
shabba to‘shalgan va ustidan loy bilan suvalgan. Keyingi vaqtda xom 
yoki pishiq g ‘ishtdan tomi yassi va tekis qilib uy solish odati keng 
tarqalgan.

Download 6,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   136




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish