Марказий Осиё Халқлари Динлари Тарихи

Буддизм таълимоти. Буддизм - бу ҳаёт чархпалаги, узлуксиз қайта 
туғилишлар цикли хақидаги таълимотдир. Инсоннинг яхши ва ёмон хатти-
ҳаракатларининг йиғиндиси унинг қандай шаклда қайта туғилишини белгилаб 
беради. Инсон қанчалик саҳоватли ҳаёт кечириб, савоб ишларни кўп қилиб 
ўтган бўлса, унинг кейинги тақдири шунчалик бахтлироқ бўлади, Будданинг 
ҳолати нирванага
1
қисқароқ йўл билан эришади. Буюк Будда (Шакьямуни) 
билан бир қаторда қайта туғилишлар занжирининг бошида турувчи буддалар 
буддаси бўлган Адибудда мистик шахсидан бошлаб кўплаб бошқа буддалар 
ҳам пайдо бўлди. Бу буддалар кўп сонли бодхисатвалар қатори 
шахслаштирилган, ўз номи, қиёфаси, таржимаи ҳоли, хизмат ва вазифасига эга 
бўлиб, улуғлаш ва сиғиниш объектига айланиб қолган. 
Бодхисатвалар ўзларида кўпгина яхшиликларни — севги, меҳр-мурувват, 
доноликни ифода этганлар. Будда динига кўра, ҳар қандай инсон Бодхисатва 
бўлиши мумкин. Муайян талабларга риоя этган киши натижада Будда бўлиши 
мумкин.
Буддизм шарқдаги энг йирик дин ҳисобланади. Будда динининг 
муваффақиятга эришишига сабаб ундаги инсонларнинг тенглиги ғояси, 
монархнинг 
адолат 
билан 
бошқариши, 
сабрлилик, 
ахлоқнинг 
муқаддаслаштирилиши бўлди. 
Диний ташкилот ва диний культ. Буддизмда монастирлар унинг 
марказлари, тарқалиш ўчоқлари, ўзига хос университетлари ва кутубхоналари 
бўлиб хизмат қилди. Монастирларда устахоналар бўлиб, уларда турли 
маҳсулотлар тайёрланарди.Монастирлар яхши ҳимояланган, керакли яроғлар 
ва сув билан таъминланган бўлиб, узоқ муддатли қамалга дош бера оларди. Илк 
буддизмнинг афсонавий вакиллари шарафига улар дафн этилган жойларда 
буддизмга эътиқод қилувчилар томонидан мақбаралар, ступа ҳайкаллари (усти 
мустаҳкам беркитилган гумбазсимон қурилмалар) қурилган. 
Илк буддизм Будданинг тасвирлари ва унинг атроф-муҳитини билмаган. 
Буддизм ҳайкалтарошлиги янги эра бўсағасида, тош ҳайкаллар ва суратларга 
сиғиниш тажрибаси билан бирга пайдо бўлди. Буддизм иконографияси бадиий 
мукаммаллиги билан ажралиб турган ва ўзида юнон таъсирини мужассам 
қилган. Бу юнон-буддизм ёки Қандахор санъати деб ном олди
2
.