Марказий осиё динлари

Мъбудлари

• Тангрихон Ер ва бошқа руҳлар (Юрт эгаси, Сув онаси) билан Ер олами ишларини ҳал қилиб, барча жонзотларнинг умрини белгилаган.
• Ерда ҳаётнинг сабабчиси бўлган Умай маъбуди аёл қиёфасида ва “ҳаёт онаси” деб эъзозланган.
• Эркак жинсидаги Эрлик ўлим сабабчиси бўлиб, унинг макони Ерости олами ҳисобланган.

Таълимоти

• Тангри ва Ер икки қутб сифатида
• Инсон Ерда туғилиб, Ерда яшаган. У вафот этганда, Ер уни ўз бағрига олган. Ер инсонга фақат моддий бўлагини бера олган.
• Лекин инсон бошқа мавжудотлардан фарқланиб туриши учун Тангри унга, руҳий куч бўлган “кут” (қувват) ва “сур” (руҳ)ни ато этган деб эътиқод қилинган.

Таълимоти

• табиат ва инсон ўртасида чегара дахлсизлигини
• руҳларининг розилигига эришиш учун қурбонлик келтириш зарур бўлган.
• Дарахтлар орқали маъбудлар озиқланади,

Таълимоти

• Ерости олами барча ёвуз руҳларнинг макони
• Тўққиз қатламлар аро кўчиб юриш имконига эга
• Инсон вафотидан кейин кўмилгач, унинг жисми энг қуйи қатламга тушиб боради.

Таълимоти

• рамз тўрт томони тенг бўлган салб – “аджи”
• “Бозкурт” (кулранг бўри) деб аташган. Мовий юнги осмонни англатган Бозкурт туркий ҳалқларнинг абадийлик тимсоли ҳисобланган.

Таълимоти

• инсон танасига “тин” (жон) руҳидан пуфлаш орқали унга жон киради.
• “кунел” (кунелем сизе, интуиция)
• ўлимидан сўнг кут, тин ва сур бир вақтда осмонга кўчади ва асл руҳ (аждод руҳи)га айланади.

ЗАРДУШТИЙЛИК

• Спитама қабиласидан бўлган Поурушаспа ўғли Ашога Заратуштра (юнонча – Зороастр, паҳлавийча – Зарахустра “боқий юлдуз” ва “чиройли туяларга эга бўлган”) ушбу диннинг асосчиси ҳисобланади.

ЗАРДУШТИЙЛИК

• бу ном унга Ахура-Мазда (юнонча, Ормузд –“Донишмандлик соҳиби”) томонидан берилган
• М.Бойснинг таъкидлашича, у мил. авв. 1500-1200 йиллар орасида яшаган
• Зардушт ўз даъватини Киштосиб Лафрост исмли подшоҳ даврида бошлаган
• мил.авв. 1738 йил шоҳ Виштасп томонидан қабул қилинган “фасли” календаридан фойдаланаб келаётганларини далил қилиб кўрасатади.