Марказий Осиё динлари

Буддавийликка тарихий шахс, кшатрия кастасининг вакили Сиддҳартҳа Гаутама асос солган. У Шимолий Ҳиндистондаги Шакья князлигининг шахзодаси бўлган. Бугунгача сақланиб келган ёзма манбаларда унининг бир неча исмларини учратиш мумкин:

• Буддавийликка тарихий шахс, кшатрия кастасининг вакили Сиддҳартҳа Гаутама асос солган. У Шимолий Ҳиндистондаги Шакья князлигининг шахзодаси бўлган. Бугунгача сақланиб келган ёзма манбаларда унининг бир неча исмларини учратиш мумкин:
• Сиддҳартҳа – шахсий исми,
• Гаутама – уруғ номи,
• Шакьямуни – “шакья қабиласининг донишманди”,
• Будда – “нурланган”,
• Татхагата – “шу йўл билан келиб, шу йўл билан кетувчи”,
• Жина – “ғолиб”,
• Бхагаван – “тантана қилувчи”.

Будда таълимотидаги бутун борлиғ ва ундаги ҳаёт фалсафаси номоддий унсурлар оқими ва комбинацияси дҳарма, қайта туғилишлар рамзи сансара ҳамда унинг қандай кечишига сабаб бўлувчи кармадан (қисмат) таркиб топган бўлиб, бу қонуният қуйидаги “Тўрт асл ҳақиқат” мажмуида намоён бўлади:

• Будда таълимотидаги бутун борлиғ ва ундаги ҳаёт фалсафаси номоддий унсурлар оқими ва комбинацияси дҳарма, қайта туғилишлар рамзи сансара ҳамда унинг қандай кечишига сабаб бўлувчи кармадан (қисмат) таркиб топган бўлиб, бу қонуният қуйидаги “Тўрт асл ҳақиқат” мажмуида намоён бўлади:
• “ТЎРТ АСЛ ҲАҚИҚАТ”:
•  
• САРВАМ ДУКҲАМ – бутун борлиқ изтироблардан иборат.
• САМУДАЙ САТЯМ – изтиробларнинг келиб чиқиш ҳақиқати. Изтиробларнинг манбаи – эҳтирос ва истакларга тўла ҳаёт.
• НИРОДҲАМ САТЯМ – изтиробларга барҳам бериш ҳақиқати. Изтироблардан нирванага (санскрит тилида – ўчиш, сўниш деган маъноларни беради) эришиш орқали ҳалос бўдиш мумкин.
• МАРГ САТЯМ – изтироблардан қутилиш йўли ҳақиқати.

• САНСАРА – туғилиш ва ўлиш, яралиш ва йўқ бўлиш сингари жараённинг даврий равишда муттасил бир ҳолатдан иккинчисига ўтиб, ўзгариб туришининг фалсафий инъикоси.
• КАРМА – моддий дунёдаги савоб ва гуноҳ ишларга доир фаолият натижаси ёки улар моҳияти ва асоратининг фалсафий қонуни.
• ДХАРМА – оламдаги мужассам нарса ва ҳодисаларнинг универсал тартибда сақланиш қонуниятининг фалсафий назарияси.
•