Марказий банкнинг операциялари

Пул-кредит сиёсати икки йўналишда олиб борилиши мумкин. Биринчи йўналиш – кредит экспанцияси бўлиб, бу сиёсат пул-кредит эмиссиясини рағбатлантириш йўли билан олиб борилади, яъни ишлаб чиқарши суръатлари тушиб кетган ҳолда, коньюнктурада ривожланишга эришиш мумкин. Иккинчи йўналиш – кредит рестрикция сиёсати бўлиб, у иқтисодий ўсиш даврида пул-кредит эмиссиясининг қисқаришига асосланади. Марказий банк «тор» ва «кенг» маьнода пул-кредит сиёсатини олиб бориши мумкин. «Тор» сиёсатда валюта бозорида инвести­ция, ҳисоб ставкаси ва қисқа муддатли кредитлар бўйича фоиз ставкаларига таъсир қилувчи бошқа инструментлар ёрдамида ва­люта курси мақбуллилигига эришиш тушунилади. «Кенг» сиёсатда муомаладаги пул массасига таъсир қилиш орқали инфляцияга қарши кураш олиб бориш тушунилади. Пул-кредит сиёсатининг халқаро жиҳатлари валюта курси, валюта захиралари ва тўлов баланси каби масалаларнинг ечимига қаратилган бўлади. Марказий банк рухсат этилган инструментлар ёрдамида пул муомаласини бошқариб боради. Марказий банкнинг пул-кредит сиёсатининг асосий инструментлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
– минимал мажбурий захира меъёрларини ўрнатиш;
– фоиз (дисконт) сиёсати;
– тижорат банкларини қайта молиялаштириш, очиқ бозор сиёсати;
– таргетирлаш ва бошқалар.
Муомаладаги пул массасининг ҳажмини, банкларнинг ликвидлилигини мувофиқлаштириш ва инфляция суръатларини тушириш мақсадида Марказий банк тижорат банклари учун мажбурий захиралар меъёрини ўрнатиб бериш сиёсатини амалга оширади. Пул муомаласини мувофиқлаштиришнинг бу усули биринчи бўлиб 1913 йилда АҚШда қўлланилган. Минимал захиралар бу тижорат банклари ресурсларининг Марказий банкда мажбурий сақланиши зарур бўлган қисмидир. Мажбурий захира миқдори тижорат банкининг четдан жалб қилинган ресурсларига нисбатан фоизда белгиланади. Бу захира бевосита банкларнинг кредитлаш имкониятини чегараласа-да, уларнинг минимал ликвидлилигини таъминлаш омили бўлиши мумкин.
Минимал захира меъёри жамғарма турига, унинг ҳажмига, банкнинг жойлашиш ўрнига боғлиқ бўлган ҳолда турли мамлакатларда турлича бўлиши мумкин. Мавжуд манбалар шуни кўрсатади, масалан, Японияда минимал захиралар ставкаси 2,5% ни: АҚШда– 12% ни, Германияда– 12,1% ни, Португалияда– 17% ни, Узбекистонда 15% миллий валютада ва хорижий валютда 8% ни ташкил қилади.
Марказий банк томонидан захира миқдори баъзи бир омилларни ҳисобга олган ҳолда ўзгартирилиши мумкин.