Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

III BOB 
 
QORAMOLCHILIK 
 
III.1. SOHANING AHVOLI VA RIVOJLANISh ISTIQBOLLARI. 
3 
Qoramolchilikning  halq  xo„jaligida  ahamiyati  va  ularning  biologik 
xususiyatlari.  Qoramolchilik  chorvachilikning  asosiy  sohasi  bo„lib  uning  sut  va 
go„sht  yo„nalishlari  aholini  muhim  oziq-ovqat  mahsulotlari  bilan  ta‟minlashda 
alohida  o„rin  tutadi.  Qoramollardan  qalin,  og„ir  teri  olinib,  undan  eng  yaxshi 
poyafzal  tayyorlash  mumkin.  Bundan  tashqari  qoramollardan  ko„plab    go„ng 
olinadi, qaysiki yerlar unumdorligini oshirishda qo„l keladi. 
O‟zbekistonda  bu  sohaning  rivojlanishiga    dehqonchilikning  o„ziga    xos 
xususiyatlari  bilan  bog„liq,  sug„oriladigan  dehqonchilik  qoramolchilikning  
rivojlanishiga  ijobiy    ta‟sir  ko„rsatadi.  Shuning  uchun  O‟zbekistonning  barcha 
sug„oriladigan  hududlarida  chorvachilikning  asosiy  yo„nalishi  qoramolchilik 
hisoblanadi.  Bejiz  emas  chorvachilik  mahsulotlarining  daromadiniig  70  %  shu 
sohaga to„g„ri keladi.  
Sut  mahsuldorligi  bo„yicha  qoramollar  barcha  chorva  hayvonlaridan  ustun 
turadi. Sigirlar sut mahsuldorligi respublikaning ilg„or xo„jaliklarida 4000-5000 kg 
tashkil  qilishi  bu  sohada  katta  foydalanilmagan  imkoniyatlar  mavjud  ekanligidan 
dalolat beradi. Kubada Ubre Blanka laqabli sigirdan bir kecha-kunduzda  110,5 kg 
sut  sog„ib  olinishi  sigirlarni  bu  imkoniyatlaridan  to„la  foydalanmasligimizdan 
dalolat beradi. 
Qoramollarni  O‟zbekistonning  barcha  viloyatlarida  muvaffaqiyat  bilan 
urchitish  mumkin,  lekin  har  bir  viloyatning  qishloq  xo„jaligining  xususiyatlari, 
tuproq, jug„rofiy joylanishi, tabiiy va iqlim sharoitlarini inobatga olgan holda uning 
yo„nalishini, hamda zotlarni tanlab olishni taqoza qiladi. 
Qoramollarning  o„ziga  xos  oshqozon-ichaklari  tuzilishi  ko„p  miqdorda, 
tarkibida  kletchatka  moddasi  ko„p  dag„al  va  hajmli  oziqalarni  iste‟mol  qilib, 
hazmlash imkoniyatiga ega. Shuning uchun qoramollar yuqoridagi oziqalarni ko„p 
iste‟mol qilib, kam miqdorda yem bilan ko„plab arzon qoramolchilik mahsulotlarini 
berish mumkin.  
Qoramollar  ratsioni  tarkibidagi    kletchatkani  55-60  %    hazmlagani  holda,  bu  
ko„rsatkich   otlar va cho„chqalarda 30-18 % tashkil qiladi. 
 Qoramollarni  yoz  paytida  asosan  ko„k  oziqalar    qishda  esa  dag„al  va  shirali 
oziqalar  bilan boqsa bo„ladi. Eng sermahsul sigirlar  ratsionida ham 75-80% hajmli 
oziqalar tashkil qilishi  mumkin. 
Qoramollarning  uzoq  yashashi  ulardan  xo„jalikda  uzoq  yillari  davomida 
foydalanish  imkoni  beradi.  Ayrim  yuqori  qiymatga  ega  buqalar  16-20  yilgacha, 
sigirlar esa 20-23 yil foydalanish haqida ma‟lumotlar bor. Asosiy maqsad mashhur 
hayvonlardan  ko„proq    avlod  olish  hisoblanadi.  Lekin  naslchilik  va  tovar 

---

 
124 
xo„jaligidagi    sigirlardan  10-12  va  buqalardan  7-8  yil  foydalanish  maqsadga 
muvofiq  hisoblanadi,  keyinchalik  hayvonlarning  mahsuldorligini    va  pushtdorligi 
kamayib o„zlarini iqtisodiy jihatdan oqlamaydilar. 
O‟zbekistonda 
qoramolchilikning 
ahvoli.O‟zbekistonda 
ushbu 
soha  
chorvachilikning asosiy sohasi  hisoblanib, chorva mahsulotlari  ishlab chiqarishda  
alohida o„rin tutadi. 
Respublikaning  hamma hududlarida bu sohaning  rivojlanishini bir xilda deb 
bo„lmaydi. 
Respublikada  6,5  mln.dan  ko„proq  qoramol  bo„lib,  uning  2,8  mln.dan 
ko„prog„ini  sigirlar tashkil qiladi. 
Respublikada  bir  bosh  sigirlardan  o„rtacha  1600  kg    sut  sohib  olinib,  bu 
sohadagi imkoniyatlardan to„liq foydalinmayotganini dalolat  beradi. 
Davlatga  topshirilayotgan    qoramollarning  o„rtacha  vazni  ham  259  kg  ni 
tashkil  qilib    hozirgi  kun  talablari  darajasida  deb  bo„lmaydi.  Bu  ko„rsatkich  
respublikaning  qator  viloyatlarida  300-350  kg  ni  tashkil  qiladi.  Mamlakatda 
qoramolchilikni  rivojlantirish  uchun  qoramollarni  yetarli  miqdorda  oziqalar  bilan 
ta‟minlash,  naslchilik  ishlarini  takomillashtirish  va  turli  mulk  shaklidagi 
xo„jaliklarda    bu  sohaning  rivojlanishiga  keng  yo„l  ochib  berish  kerak. 
Qoramolchilik  mahsulotlarini    ishlab  chiqarishni  ko„paytirish,    hayvonlar 
mahsuldorligini    oshirish,  mahsulot  ishlab  chiqarishi  uchun  oziqalar  sarfini 
kamaytirish  asosida  mahsulotlar  tannarxini  pasaytirish  asosida  samaradorligini 
oshirish kerak. 
O‟zbekistonda  qoramolchilikni  rivojlantirish  istiqbollari.  Mamlakatda 
qoramolchilikni  rivojlantirish  uchun  mulk  shakllarini  inobatga  olgan  holda  ularda 
qoramolchilik  mahsulotlari  sut  va  qoramol  go„shti  ishlab  chiqarishni 
takomillashatirish  uchun  fan  yutuqlari    va  ilg„orlar  tajribalari  asosida  ishlab 
chiqarish  jarayonlarini    takomillashtirish  kerak.  Respublikada  qoramol  zotlarini 
xududlashtirish    masalalarini    aniqlash,  urchitilayotgan  zotlarning  kelgusida 
takomillashtirish  yo„riqlarini  ishlab  chiqish,  hamda  naslchilik  xo„jaliklarida 
urchitilayotgan    zotlarning  yangi  tizim  (liniya)  va  oilalar  yaratishni  taqoza  qiladi. 
Qoramolchilikda  naslchilik  ishlarini  takomillashtirishda  urchitishning  chatishtirish 
va duragaylash usullaridan  foydalanish poda  sifatini  va  hayvonlar  mahsuldorligini 
qisqa vaqt ichida oshirish kaliti bo„lib xizmat qilishi kerak.  
Kerak  bo„lganda  respublikada  naslli  hayvonlar  nisbatini  oshirish  maqsadida 
yaqin  yillar  ichida  chet  mamlakatlardan  chegaralangan  miqdorda    kelajagi  porloq 
zotlarga  mansub  qoramollarni  sotib  olishni  taqozo  qiladi.  Podalar  sifatini 
cheklangan  muddatlarda  yaxshilash  barcha  mulk  shaklidagi  xo„jaliklarda  sun‟iy 
urug„lantirishni keng joriy qilish  asosida avlodlarining  mahsuldorligini  bo„yicha 
nazoratdan o„tib, yashilovchi deb tan olingan buqalar urug„idan keng foydalanishni 
talab qiladi. 
Sohani    rivojlantirishning  muhim    yo„nalishlaridan  biri  yosh  qoramollarni  
to„g„ri  ustirish  muammolari  hisoblanadi.  Buning  uchun  sigirlarni  o„z  vaqtida 

---

 
125 
qochirish,  bo„g„oz  sigirlarni  oziqlantirish  va  saqlash,  ularni  tug„dirishni  tashkil 
qilish,  buzoqlarni  sut  davrida  va  undan  keyingi  o„stirishni  me‟yorlar  darajasida 
tashkil qilishni taqoza qiladi. Buning uchun tug„ilgan buzoqni  podani to„ldirunchi, 
go„sht uchun o„stiriladigan guruhlarga  ajratib maqsadga muvofiq qilib o„stirishni 
tashkil qilish kerak. Ayniqsa  podani to„ldirish uchun ajratilgan urg„ochi buzoqlarni 
alohida    ratsionlar  asosida  boqib,  oqilona  saqlashni  tashkil  qilib  ularni  16-I8 
oyligida  340-350kg  vaznga yetganda qochirishni  tashkil qilish, sigirlar podasini 
birinchi  tuqqan  sigirlar  hisobiga  to„ldirish  imkoniyatlarini  beradi.  Buning  uchun 
g„unajinlarni to„g„ishga to„g„ri tayyorlash, tug„ish ularning 27- 28 oyligida o„tishini 
ta‟minlash,  1  to„g„im  sigirlarni  mahsuldorligi      100  kun  sogin  davridagi  sutining 
miqdoriga    qarab  tanlashni  tashkil  qilish,  podani  asl  sigirlar  bilan  to„ldirish 
imkoniyatlarini beradi.  
Sigirlar  sut  mahsuldorligini  ko„paytirishda  ularni  tug„ish  oldidan  o„z  vaqtida 
sutdan  chiqarish,  bo„g„oz  sigirlarni  tug„ishdan  oldin  dam  olishini  tashkil  kilish, 
sigirlarni  tug„dirishni  maxsus  bo„limlarda  tashkil  qilish  ularni  90-100  kun 
mobaynida iydirish (razdoy) alohida o„rin tutishi kerak. 
Sigirlarni  oziqlantirishni  ularnint  tirik  vazni,  mahsuldorligi    asosida  tashkil 
qilish    sigirlar  imkoniy  sut  mahsuldorligini  ro„yobga    chiqarishda  asosiy  qurol 
bo„lishi kerak. 
Qoramol  go„shti  ishlab  chiqarishni  ko„paytirish    barcha  mulk  shaklidagi 
xo„jaliklarda  tashkil  etish  mumkin.  Ayniqsa  bu  sohada  go„sht  ishlab  chiqarishga 
ixtisoslashgan xo„jaliklarni o„rni ajralib turishi kerak. 
Bu  borada  ixtisoslashgan  go„sht  qoramolchiligi  bilan  shug„ullanunchi 
xo„jaliklar sonini ko„paytirish  ijobiy natijalar beradi. 
Buning uchun tabiiy  o„tloqzorlar, yaylovlar  mavjud hududlarda katta-kichik, 
turli  mulk  shaklidagi  xo„jaliklar  tashkil  qilish  mumkin.  Bu  xo„jaliklarda  qator 
O‟zbekiston sharoitiga mos qoramol zotlari  mavjud.  
Go„sht  yetishtirishni  ko„paytirish  ko„p    jihatdan  buzoqlarni  to„g„ri  o„stirish, 
tanalarni yetiltirish va bo„rdoqilash ishlarini meyorida  tashkil qilish  kerak.  
Buzoqlarni o„stirish  davrida ularning kunlik vazni  qo„shishi 600-700 gramm,  
tanalar  yetishtirish  va  bo„rdoqilash  davrida  esa  800-I000  grammni  tashkil  qilishi  
maqsadga muvofiqdir, buning natijasida bir bosh qoramolniig o„rtacha vazni 450-
500 kg bo„lganda go„shtga topshirish mumkin.  
Barcha  xo„jaliklarda      puchlangan  buqa  va  sigirlarni  albatta  bo„rdoqilashdan 
keyin go„shtga  topshirish, qo„shimcha  har bir bosh hayvondan  80-100 kg  vazn 
olish  imkonini  beradi.  Umuman  olganda    sohaning  samaradorligi  hozirgi    kun 
talablari  darajasida  emas,  shuning  uchun  sohani    rivojlantirishning  yaxlit  tadbirlar 
majmuasini amalga oshirish kerak.