Maqsad: Talabalar axborot xavfsizligining asosiy tushunchalarini haqida tasavvurga EGA bo’lish. Mavzu

• Maqsad: Talabalar axborot xavfsizligining asosiy tushunchalarini haqida tasavvurga ega bo’lish.

• MAVZU: Asosiy tushunchalar: kriptologiya, kriptografiya, kriptoanaliz. Shifr, kriptogramma, ochiq matn, yopiq matn, kalit, kriptotizim va kriptografik algoritm.

REJA:

• Kriptologiya, kriptografiya, kriptoanaliz.
• Shifr, kriptogramma, ochiq matn, yopiq matn, kalit.
• kriptotizim va kriptografik algoritm

ADABIYOTLAR:

• Ғаниев С.К., Каримов М.М., Ташев К.А. Ахборот хавфсизлиги. Ахборот- коммуникацион тизимлар хавфсизлиги. Тошкент, 2009,407 б.
• Гулямов С.С.«Основы информационной безопасности» Ташкент, 2004 г.
• Арипов М.. Пудовченко Ю. «Основы криптологии», Ташкент. 2003 г.
• Брюс Шнайер. «Прикладная криптография». Москва. 2012, 610 с.
• Акбаров Д. Е. Ахборог хавфсизлигини таъминлашнинг криптографик усуллари ва уларнинг қўлланилиши. Тошкент, 2009, 431 бет.

• Kriptologiya (kryptos- maxfiy, logos- ilm) fani - axborotlarning muhofazasi masalalari bilan shug‘ullanadigan fandir.
• Kriptologiya maqsadlari o‘zaro qarama-qarshi bo‘lgan ikki yo‘nalishga ega: – kriptografiya va kriptoanaliz.
• Kriptografiya - ochiq ma’lumotlarni shifrlash masalalarini matematik uslublari bilan shug‘ullanadi.
• Kriptoanaliz - shifrlash uslubini (kalitini yoki algoritmini) bilmagan holda shifrlangan ma’lumotni asli holatini (mos keluvchi ochiq ma’lumotni) topish masalalarini yechish bilan shug‘ullanadi.

• Hozirgi zamon kriptografiyasi quyidagi 4 ta bo‘limni o‘z ichiga oladi:
• Simmetrik kriptotizimlar.
• Ochiq kalit algoritmiga asoslangan kriptotizimlar.
• Elektron raqamli imzo kriptotizimlari.
• Kriptotizimlar uchun kriptobardoshli kalitlarni ishlab chiqish va ulardan foydalanishni boshqarish.

• Kriptografik uslublardan foydalanishning asosiy yo‘nalishlari:
• 1. maxfiy ma’lumotlarni ochiq aloqa kanali bo‘yicha muhofaza qilish holda uzatish;
• 2. ularning xaqiqiyligini ta’minlash,
• 3. axborotlarni (elektron xujjatlarni, elektron ma’lumotlar jamg‘armasini) kompyuterlar tizimi xotirasida shifrlangan holda saqlash

• Alifbo - axborotni kodlash uchun foydalaniladigan chekli sondagi belgilar to‘plami. Misol sifatida:
• - o‘ttiz oltita belgidan (harfdan) iborat o‘zbek tili alifbosi;
• - o‘ttiz ikkita belgidan (harfdan) iborat rus tili alfaviti;
• - yigirma sakkizta belgidan (harfdan) iborat lotin alfaviti;
• - ikki yuz ellik oltita belgidan iborat ASCII va KOI–8 standart kompyuter kodlarining alifbosi;
• - binar alfavit, ya’ni 0 va 1 belgilardan iborat alfavit;
• - sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemalari belgilaridan iborat alfavitlarni keltirish mumkin.

• Matn - alifboning elementlaridan (belgilaridan) tashkil topgan tartiblangan tuzilma.
• Shifrlash - ochiq matn deb ataluvchi dastlabki ma’lumotni shifrlangan ma’lumot (kriptogramma) holatiga o‘tkazish jarayoni.
• Deshifrlash - shifrlashga teskari bo‘lgan jarayon, ya’ni kalit yordamida shifrlangan ma’lumotni dastlabki holatga o‘tkazish.
• Kalit - dastlabki ma’lumotni bevosita shifrlash va deshifrlash uchun zarur manba.
• Kriptografik tizim - ochiq ma’lumotni shifrlash va deshifrlash jarayonini tashkil etuvchi amallar majmui bo‘lib, alfavit belgilarini almashtirish ketma-ketligidan iborat.

• Shifrlash tizimlari foydalaniladigan kalitlar soniga ko‘ra ikki qismga bo‘linadi:
• 1. simmetrik
• 2. asimmetrik
• Simmetrik kriptotizimlarda shifrlash uchun ham va deshifrlash uchun ham bir xil kalitdan foydalaniladi.
• Asimmetrik kriptotizimlarda ikkita kalitdan – o‘zaro matematik bog‘liq bo‘lgan ochiq va yopiq kalitlardan foydalaniladi.

• Asimmetrik kriptotizim (ochiq kalitli) da ma’lumotlar hammaga ma’lum bo‘lgan ma’lumot yuborilayotgan shaxsning ochiq kaliti bilan shifrlanadi va faqat ma’lumot yuborilayotgan shaxsning o‘zigagina ma’lum bo‘lgan yopiq kalit bilan deshifrlanadi.

• ETIBORINGGIZ UCHUN RAHMAT!