Маoлумотнома

3.2. Жисмоний тарбия жараёнида ахлоқий тарбия

Ъар қандай жамият азал-азалдан ўзининг ахлоқ нормалари ва уларнинг талаблари билан бири-биридан ажралиб турган, айримҳолда кескин фарқланган. Бу талаблар ва нормалардан жамиятнинг мавқеи, ўрни, даражасини белгилаш, баъолашда фойдаланилган. Ахлоқий тарбия уларга жамият аoзолари риоя қилишидек зарур муаммоларниҳал қилишда жисмоний машқлар билан шуғулланиш машғулотлари, спорт тренировкалари, турли хил мусобақалар ва кўнгил очиш тадбирлари ахлоқ нормаларини шаклланиши, тарбияланишида восита ролиниҳозирги кундаҳам ўйнаб келмоқда. Ўзаро муносабат, мулоқот, умуминсоний қадриятлар, миллати, халқи, давлати, шони-шуърати учун қайғуришҳиссиёти жисмоний тарбия жараёнида тўғридан-тўғри тарбияланган.

Мамлакат спортчисининг ахлоқи – бу, миллат вакили, мавжуд жамият кишисининг ахлоқидир. Ўзбек спортчисининг ахлоқ нормалари махсус, алоъида эмас. Уларҳам мазкур жамиятнинг оддий аoзосининг ахлоқи нормаларидан фарқ қилмайди. «Спортчининг ахлоқи» деган ахлоқни тузушга уриниш шарқ халқлари ахлоқ нормаларидан узоқлашишга олиб келади.
Биз қисқа фикрли, тор ўйлайдиган фақат спорт билан шуғулланадиган бақуват, яхши хазм қилиш органларига эга бўлганларни эмас, фикрлар доираси кенг, маoнавий бой, киришувчан, ташкилотчилик қобилияти яхши бўлган индивидни тарбиялашни назарда тутмоғимиз лозим. Бу сифатлар кўпроқ навқирон мамлакатимиз ёшлари учун таалуқлидир.
Спортчи ва физкулpтурачилар ахлоқий тарбиясининг асосий хусусиятлари, уни жисмоний тарбия жараёнини йўлга қўйилиши қуйидаги йўналишда ва шаклда бўлишига эoтибор қаратилмоқда:
1. Жамоатчилик бурчига ижтимоий муносабатда бўлиш, жамият ишини ўз шахсий иши билан тенг қўйиш, жамият ва давлат ишини даражасини пасайтирмаслик. Ўзининг жисми тарбиясига онгли муносабатда бўлиш, Âàòàí мудофаасига доимо тайёрликҳар бир жамият аoзосининг умумий бурчига айланган бўлишлиги спортҳаётидаги мақсадни бирлиги ва умумийлиги барча учун ягона қонуний аъамиятга эга бўлишлиги, уни жамоа фаолиятида гавдаланиши, жамияти жисмоний маданияти тарихи, анoаналари, миллатининг шони учун жамоанинг кучини умумлаштира билишлик хусусияти.
Мамлакат спортчиси халқаро майдондаги ғалабаларнингҳал қилувчи омили эканлиги, ўз халқи, Âàòàíè олдидаги жавобгарлик бурчиниҳис қилабилишлик хусусияти.
2. Жамоат мулкига (спорт иншоати, ундаги жиъоз ва анжомларга) ижтимоий муносабатни спорт майдонларини жиъозлаш ва қайта жиъозлаш ишида иштирок этиш.
3. Жамият аoзоларининг ахлоқ нормаларини энг асосий меънатга ижтимоий муносабатда бўлишликдир. Жисмоний машқлар билан шуғулланиш шуғулланувчи меънатда, ишлаб чиқариш жараёнидаҳар томонлама гармоник ривожланишини амалга ошириш имкониятини юзага келтиради. Спортчини спорт натижасига эришиши машаққатли бўлиб, чидамли меънатни талаб қилади. У рекордларнигина янгилаш билан меънат жараёни учун ирода, интизом, меънат қилишга одатни шакллантиради, меънатни қадрлашга ўрганади.
4. Жисмоний маданият жамият қонунчилигига бўйсунишга ўргатади. Гимнастика, ўйинлар, спорт, туризм ва бошқа жисмоний машқлар билан шуғулланиш тарбияланувчилардан белгиланган қоидага, тартибга қатoийян риоя қилиш талабини қўяди. Уларга бўйсунмаслик спортчини ёки тарбияланувчини умумий мақсаддан узоқлаштиради. Спорт фаолияти спортчиҳаётиниҳавф остида қолдириши – масалан, тўп учун кураша-ётганда ўйинчилар бир-бири билан тўқнашиб кетди. Кимдир айбдор. Қўполликка жавоб қилгингиз келади. Лекин спортчи ахлоқ нормалари, ўзини қўлга олиш ва низолиҳолатни тинч йўл биланҳал қилиш учун лозим бўлган ахлоқий нормалар, талабларни устун келиши хусусияти.
5. Гуманизм, инсонниҳурмат қилиш, келажак учун, тинчлик учун курашишга замин, бир-бирини қўллаш, ёрдам бериш, айниқса, мусобақалар давомида ўзаро ўртоқлик ёрдами ўз рақибларига нисбатанҳкрмат руъида туркий халқларда ўта юқори бўлганлиги, мустаъкам саломатлик ва жисман тайёргар-лик жамият аoзосининг ахлоқ нормалари, иродаси ва бошқа хусусиятларни тарбиялаш хусусиятларини шакллантиради.