Маoлумотнома

Машқ 
услубияти жуда 
хилма-хилдир. Мактаб 
ёшигача 
болалардаҳаракатлар ва жисмоний машқлар бирваракайигаҳамма учун 
умумийҳолда кўрсатиш ва бажариш кўпроқ олинагн жисмоний машқлар 
боланинг анатомик-физиологик қобилия-тига мос келсин. Бу ёшда кўпроқ 
динамик характердаги машқлар танлаб олиниши, бир йўла кўплаб асосий 
мускул гуруҳларига, организмига физиологик таoсир ўтказа оладиган, 
чаққонликни,ҳаракат 
координациясини 
ривожлантиришга 
шароит 
яратадиган-лардан фойдаланиш лозим. Бу талабларга жисмоний машқларни 
велосипедда 
юриш, сузиш,ҳаракатли 
ўйинлар, спорт 
ўйинлари 
элементларидан олинган машқлар жавоб беради. 
Мактаб ёшигача бўлган болаларга статик характердаги жисмоний 
машқлар бериш тавсия этилмайди. Бу машқлар нерв тизими ва мускулларни 

---

145 
толдиради, қон айланиш ва нафас олишини бузади, тўлиқ мускул 
қисқаришини талаб қиладиган куч машқлари мускул ва нерв бўғинларини 
ишларини сусайти-ради. Ёши улғайган сари жисмоний машқларҳам 
ўзгартирилади ва қийинлаштирилади. Болалар яслиси ва боғчаларида 
берилла-диган машқлар «Мактабгача ёшдагилар жисмоний тарбияси 
дастури»да (1994) берилган. 
Бир ёшгача бўлган болаларда катталар ёрдамида пассивҳаракатлар, 
активҳаракат элементлари умумжисмоний машқлар (жиҳозли ва жиҳозсиз, 
чалқанча ётиш билан, ўмбалоқ ошиш билан, бошниҳар томонга буришлар) 
эмаклашлар, югуришга тайёрловчи машқлар, баландликка чиқиш ва энг 
содда ўйинлардан фойдаланилади. Бу ёшдагилар дастурида асосий ўринни 
уқалаш (масаж) эгаллайди. Уқалашга оид материал «Сестра воспитателғница 
детских яслей и младшей групп яслей садов» деган китобчада берилган (1963 
й.). 
Бир ёшдан 3 ёшгача бўлган болаларда сал қийинроқ бўлган 
умумжисмоний машқлар, жисмли ва жисмсиз (тўп, ёғоч, гимнастика 
ўриндиғи), асосийҳаракатлар (юриш, югуриш, мувозанат сақлаш машқлари, 
чуқурликка сакраш), сафланиш-нинг энг оддий машқлари (айлана бўйлаб 
юриш, бир колона, шеренга бўлиб сафланишлар), велосипедда юриш, 
сузишни ўрганишга тайёрлов машқлари берилади. Дастурда бу ёшдагилар 
учун кераклиҳаракатли ўйинлар ва рақс машқларига кенгроқ жой 
ажратилган. Олинган ўйинлар бу ёшдагилар учун қоидасини соддалиги 
ғолибни аниқлашни осонлиги билан фарқланади ва асосан турли образлар 
тимсолида, тақлид тарзида ўйналади (қушларҳайвонар ваҳ.к.). 
3 ёшдан 7 ёшгача бўлган болалардаги машғулотларга ўргатилади, 
амалда эса уни болалар фаолиятини ташкиллашнинг «фронтал» услубияти 
деб айтишади. Масалан, бажарилиши керак бўлган машқни айрим 
элементларига кўпроқ эoтибор берилади. Узоққа улоқтиришни кўрсатаётиб 
олдин дастлабкиҳолатга, сўнг қолган элементларга эoтибор берилади. 
болаларда катталарга нисбатан тез ва енгил шартли алоқа вужудга 
келади, лекин уларни тез-тез қайтариб турилмаса, бу шартли алоқа 
мустаҳкам бўлмайди.ҳаракат малакасини мустаҳ-камлаш учун уни кўп 
такрорлайвериш, толишини вужудга келтиради. Шунинг учун қайтаришни 
хилма-хил вариантларда такрорлаш лозим. Машқни такрорий бажаришлар 
фақат ўзлаш-тирилаётган материал техникасиҳақида шуғулланувчи 
мукаммал тасаввурга эга бўлгандан сўнгина амалга оширилади.ҳаракат 
малакаларини мустаҳкамлашҳар хил шароитда – ўйин, мусо-бақа, турли-хил 
топшириқларни бажариш шаклида амалга оширилади. «Ким шу машқни 
яхши бажара олади», «Ким байроқчага тез югуриб бориб қайтиб кела олади», 
«Тўпни ким узоқроқга ота олади» ёки «Мўлжални ура олади» кабилар. 
Жисмоний машқларни ўргатишдаги ўзигаҳослик ўқитиш услубиятларини 
ўзаро муносабатларда намоён бўлади. 

---

146 
Мактаб ёшигача бўлган болаларни ўқитишда тақлид қилиш, кўриб 
турган нарсага, ёки ўша нарсага ёки ошқасига, уни тескарисига, пастга, 
баландга, орқага ваҳ.к. деб мўлжалга олиш, ўйин усулларини киритиш, 
ўқитишни эмоционаллигини оширади. 
Махсус билимларни бу ёшдагилар диафилpмлардан, кино, машқни 
тушунтираёганда 
эшитаётиб,ҳаракат 
техникасини,ҳаракатли 
ўйинлар 
қоидаларини ўрганишда фойдаланадилар ва шу билан бир қаторда шахсий ва 
умумий гигиеник тушунчаларга эга бўлиб борадилар.