Мақола ва тезислар номи

 

---

820 
MARKETINGNING MOHIYATI VA UNING QURILISH ISHLAB CHIQARISHIDA 
QO‘LLANILISHI 
Hatamov A.Y. 
Jizzax Politexnika instituti mustaqil ilmiy izlanuvchisi 
Bozor mexanizmlaridan foydalanishga asoslangan iqtisodiy islohotlarda tub burilishning 
qurilmaviy dasturi marketing sohasidagi bilimlarning keng qo‘llanilishini nazarda tutadi. 
Mazkur dasturamalni milliy iqtisodiyotning drayveri sanalgan qurilish ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirish muammolarini hal qilishda, asosan, marketing tamoyillari, usullari va 
uslublariga asoslangan faoliyatga o‘tish orqali osonlashtirilishi mumkin. Buning uchun esa har bir 
ishlab chiqaruvchi, har bir xizmat ko‘rsatuvchi sub’yekt marketing tamoyillari, usullari va uslublari, 
shuningdek, uning kontseptsiyasini o‘z faoliyatiga moslab ishlab chiqish darajasiga ega bo‘lmog‘i 
lozim. 
O‘z mohiyatiga ko‘ra marketing bu xo‘jalik va menejment qarorlari asosida nafaqat ishlab 
chiqarish imkoniyatlari, balki ayni paytda bozor talablari, iste’molchilarning mavjud potentsial 
talablarini hisobga oladigan menejmentni tashkil qilish shakli hisoblanadi. 
Zamonaviy marketing kontseptsiyasining esa mazmun-mohiyati shundan iboratki, korxona, 
tashkilotning barcha faoliyati (ilmiy-texnikaviy, ishlab chiqarish, qurilish, kapital qo‘yilmalar, 
sotish, texnik xizmat ko‘rsatish va hokazo sohalarida) iste’molchilar talabi va uning strategic 
faoliyatlari haqidagi bilimlarga asoslanadi. Marketingning maqsadlaridan biri, shuningdek, ishlab 
chiqarishni ularning ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirish uchun xaridorlarning qondirilmagan 
ehtiyojlarini aniqlashdir. Marketing deganda haqiqatan ham talabga javob beradigan mahsulotlarni 
loyihalash, ishlab chiqarish va sotish tushuniladi. 
Marketing tizimi mahsulot ishlab chiqarishni va bajarilgan ishni talabga funktsional bog‘liq 
holda tovar (ish) ishlab chiqarishning, sotishning umumiy hajmida, ya’ni iste’mol uchun zarur 
bo‘lgan hajmda talab qiladi. Marketing kontseptsiyasini amalga oshirishda xo‘jalik qarorlarini qabul 
qilish markazi korxona va tashkilotlarning ishlab chiqarish bo‘linmalaridan “bozor holati” ni his 
qiladigan bo‘linmalarga o‘tkaziladi. Marketing xizmati uning fikrlash nuqtasi, nafaqat bozor uchun, 
balki korxonalar va tashkilotlarning ishlab chiqarish, ilmiy-texnik va moliyaviy siyosati uchun ham 
ma’lumot va tavsiyalar manbai sanaladi. Bu yerda talabning holati va dinamikasi ishbilarmonlik 
muhitini atroflicha tahlil qilish asosida ma’lum bir mahsulot va ishni ishlab chiqarishning zarurligi, 
istiqbollari, rentabelligi masalasi nuqtai nazaridan hal qilinadi, ishlab chiqarish dasturini moddiy-
texnik ta’minlash imkoniyatlari aniqlanadi. Marketing dasturlari muntazam ishlab chiqiladi va 
takomillashtiriladi, ya’ni ma’lum tovar, mahsulot va bajarilgan ishlar bilan ma’lum bozorlarga 
chiqarish rejalashtiriladi. 
Shunday qilib, marketing bu ishlab chiqarilgan (ishlab chiqarilgan) mahsulotlar, ishlar va 
xizmatlarning sotilishini ta’minlashga qaratilgan tashkilot va korxonaning tashkiliy, texnik, 
moliyaviy, iqtisodiy va tijorat funktsiyalari tizimidir. 
Har bir korxona o‘z faoliyatiga doir quyida dasturamallar asosida xususiy tamoyil, uslub va 
kontsepsiya ishlab chiqishi zarur: 
1) ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatining yakuniy natijasiga, ya’ni mahsulotlarni samarali 
sotishga, tashqi va ichki bozorlarda ishlashga erishishga e’tibor qaratish; 
2) xo‘jalik va menejment qarorlarini qabul qilishda ehtiyojlar, talabning holati va dinamikasi 
va bozor kon’yunkturasini diqqat bilan hisobga olish; 
3) marketing vositalarining butun majmui muvaffaqiyatli ishlab chiqarish, iqtisodiy va eksport 
faoliyati uchun sharoit yaratib beradigan dasturiy-maqsadli usul va maqsad va vazifalarga 
erishishda keng qamrovli yondashuv; 
4) ishlab chiqarishni bozor talablariga, talab tarkibiga yuqori darajada moslashishi uchun 
sharoit yaratish; 
5) bozorga faol yondashuv taktikasi va strategiyasini, uning talablarini unga bir vaqtning 
o‘zida maqsadli ta’sir ko‘rsatishi bilan birgalikda va o‘zaro bog‘liqlikda qo‘llash; 

---

821 
6) bozorga, barcha mavjud vositalardan va birinchi navbatda reklama vositalaridan 
foydalangan holda iste’molchiga ta’siri; 
7) korxonalar va tashkilotlar faoliyatini uzoq muddatli natijaga yo‘naltirish, bu istiqbolli 
tadqiqotlar va yangi turdagi mahsulotlar va ular asosida ishlanmalar ishlab chiqarishni, 
diversifikatsiyalashni [1] taqozo etadi. 
Marketing rahbarlar, mutaxassislar va xodimlardan tashabbuskor, faol va tashkilotchi 
bo‘lishni talab qiladi, chunki raqobatdosh bozorda samarali ishtirok etishga ishonib bo‘lmaydi. 
Marketingning ko‘rsatilgan umumiy tamoyillari qurilish ishlab chiqarish sohasida marketing 
faoliyatining aniq yo‘nalishlarini belgilaydi va uning quyidagi asosiy funktsiyalarini aniqlashga 
imkon beradi: 
1) marketing maqsadlari natijalarini nazorat qilishga imkon beradigan shaklda belgilash 
(masalan, qurilish sanoatida yangi mahsulotlarning chiqarilishi yoki tugallangan qurilish-montaj 
ishlari, bozorni egallash, ma’lum miqdorda daromad olish va h.k); 
2) bozorlarni har tomonlama va tizimli ravishda o‘rganish, ularning rivojlanish istiqbollari va 
marketingni amalga oshirish bilan bog‘liq muammolar (ilmiy-tadqiqot funktsiyasi); 
3) qurilish ishlab chiqarishini iste’molchilar talablariga moslashtirish; 
4) qurilish mahsulotlari turlarini rejalashtirish va eksport assortimenti iste’molchilarining 
talablari asosida maqbullashtirish; 
5) raqobatchilar faoliyatini, ularning qurilish mahsulotlari va ishlarini, bozor strategiyasi va 
taktikasini (narxlar, reklama, raqobat usullari) o‘rganish; 
6) savdo operatsiyalarini rejalashtirish va amalga oshirish (savdo tarmog‘ini shakllantirish, 
xodimlarni o‘qitish, sotishni rag‘batlantirish va boshqalar); 
7) “xarajatlar va natijalar” me’zoniga asoslangan barcha marketing tadbirlarini muntazam 
ravishda kuzatib borish, kamchiliklarni bartaraf etish va yetarlicha asoslanmagan qarorlarni tuzatish 
[2]; 
8) qo‘yilgan maqsad va vazifalar choralari bo‘yicha marketing faoliyatining yangi 
maqsadlarini aniqlash va shakllantirish. 
Ushbu keltirilgan funktsiyalarning (faoliyat yo‘nalishlarining) har biri muhim ahamiyatga 
ega, ammo faqatgina ular ishlab chiqarish, iqtisodiy va tashqi savdo faoliyatini muvaffaqiyatli 
amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlaydi. 
Korxona yoki tashkilotning tashqi savdo faoliyatiga marketing yondashuvi, shuningdek, 
mahsulotlar bozoridagi ish maktabi, ulgurji savdoga o‘tish va milliy bozorni raqobatbardosh 
mahsulotlar bilan to‘ldirish sababli mahalliy korxonalar o‘rtasidagi raqobat sifatida xizmat qilishi 
mumkin.