Мақола ва тезислар номи

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

717 
БИЗНЕС ФАОЛИЯТДА ПСИХОЛОГИК КЎНИКМАЛАР 
Тошниязов И. А.
ЎзМУ Жиззах филиали талабаси 
Муротмусаев К. Б.
ЎзМУ Жиззах филиали тиббиёт фанлар номзоди, доцент
Аннотация:
 Кўпчилик оддий одамлардан фарқли ўлароқ, кўп нарсага эга бўлган бой ва 
муваффақиятли одамларни томоша қилиб ўйга толасиз, уларнинг муваффақиятининг сири 
нимада? Турли масалаларда муваффақиятга эришиш ва бунинг натижасида кўп пул топиш 
учун ҳаётга қандай қараш керак? Aхир, бизнесда муваффақиятга тасодифан эришилмайди, 
кўпчилик ҳаракат қилса-да, ҳар бир киши бой ва муваффақиятли бўлмайди. Бизнеснинг 
психологияси бизга, нима учун баъзи одамлар бизнесда ва ҳаётда муваффақият 
қозонишларини тушунишимизга ёрдам беради, бошқалар бой ва муваффақиятли одамлар 
сафига қўшилиши учун нима қилиши керак. Ушбу мақолада сиз ушбу ва бошқа саволларга 
жавоб топасиз. 
Калит сўзлар: 
Бизнес, психология, мотивация , мотивация ва бизнес, бизнес фаолияти, 
муваффақият, ривожланиш, таҳлил. 
Бизнес ҳақида 
Ҳар биримиз, тушунишимиз керак бўлган биринчи нарса, муваффақиятли бўлиб ҳеч 
ким туғилмайди. Aгар шундай деб ҳисобласак, унда биз ўз имкониятимизни чеклаймиз. Ҳа, 
биз бой оилада туғилишимиз мумкин, фарзандимизга эрта ёшдан бошлаб тўғри нарсаларни 
ўргатиб, ақлли ота-оналар оиласида туғилиб войага етишимиз мумкин, биз бой мамлакатда 
катта имкониятларга эга, яхши таълим олишимиз мумкин . Лекин, биринчи навбатда, бу 
бизга муваффақиятга эришишимизга кафолат бермайди, чунки ҳар доим ҳам фарзандлар 
муваффақиятли ота-оналарнинг ишларини давом эттиравермайди ва улар ҳоҳлагандек 
бўлавермайди. Aксарият камбағал мамлакатларда кўп одамлар яшаш учун курашадилар. 
Aлбатта ҳар қандай сарфланган куч, меҳнат ва вақтнинг биз кутганданда юқори натижаси 
бўлади! 
Шундай қилиб, бизнесда муваффақиятга эришиш учун энг муҳим нарса яхши 
мотивация. Тўғрисини айтганда, ҳар қандай бизнесда ҳар қандай муваффақиятга эришиш 
учун мотивация зарур. Мотивацияланмаган киши ҳеч нарса қилишни истамайдиган фойдасиз 
инсондир. Тўғри туртки бўлмаса, у ҳеч қандай билим олишга ёки бизнесни яратишга 
уринмайди ёки бошқа ҳеч нарса учун вақтини сарфламайди. Мотивация бизнес ва ҳаётдаги 
энг муҳим нарса. Ишбилармонларга, ҳатто катталарга ва кичикларга ҳам бу жуда зарур. 
Баъзи инсонлар бизнес деган сўзни эштганда биринчи ўринда пул ҳақида ўйлашади. Умуман 
олганда, бу ғалати кўринмайди. Ўз-ўзидан пул ҳамма учун керак бўлган воситадир, чунки 
бизнинг дунёмиз шундай тартибга солинган, бундай қоидаларга кўра, ҳеч ким пулсиз яшай 
олмайди. Одамлар яшаши учун пул керак, лекин ҳамма одамлар ҳам пул учун яшамайдилар. 
Ва бизнес ҳақида гап кетганда, аксарият ҳолларда мен пул учун бизнес қилмайман 
дейишади. Aслида бу бизнинг ҳаёт ресурсимиз , бу ресурс одамларга зарур улар бу 
ресурсдан воз кечишмайди, лекин бу ресурс учун ҳам бизнес қилмайман деб ҳисоблашади.
Aлбатта пул ўз-ўзидан келмайди, осмондан бойлик бошга тушмайди, ўзингизни яхши 
ҳаёт билан таъминлаш учун меҳнат қилиш ва зўриқиш керак. Шунинг учун бизнесни амалга 
ошириш ва яхши мотивация бўлиши керак, акс ҳолда биз бу ишни қила олмаймиз, чунки 
бошланғич дангасалик бизнинг ҳар қандай ташаббусимизни йўққа чиқаради. Биз пулни 
севамизми ёки йўқми-бу муҳим эмас. Aгар улар бизга керак бўлса, унда биз катта 
миқдордаги пулни олиш имконини берадиган нарсалар қилишни бошлашимиз керак бўлади. 
Бизнес бундай ҳолатлардан биридир. Кўпгина ишбилармонлар ўз бизнесларини фақатгина 
пул учун эмас, балки меҳнат қилишни севгани учун қилишади. Бу уларга муваффақиятга 
эришиш ва бизнесда муқаррар равишда юзага келадиган турли қийинчиликларни йенгишга 

---

718 
имкон берадиган кучли ёндашув. Эски ҳаётдан воз кечинг, янги ҳаёт учун эски қадриятларни 
ортга қолдиринг , масъулиятсизликка чек қўйинг, чунки бизнес дунёсида бунинг учун жой 
йўқ. Эсингизда бўлсин, тадбиркор овчи, унинг фойда олиш истаги овчининг йиртқични 
қўлга олиш истаги билан бир хил, шунинг учун у характернинг мустаҳкамлигига, юксак 
ҳурматга эга бўлиши ва ўзига қаттиқ ишонадиган шахс бўлиши керак. Кўриб 
турганингиздек, пул биз ташқи дунёда қўлга киритишимиз керак бўлган ресурс, ва бу ресурс 
ҳар доим ҳақиқий ишбилармон ва ҳақиқий бизнесменлар билан бирга бўлган – улар ўз 
оилалари учун, уларнинг яшаши, эртанги куни учун, ўтган даврларда эса ўз қабиласи учун 
ташқи дунёдан ресурсларни ўзлаштирган эркаклар бўлган. Бугунги кунда аёллар ҳам бизнес 
билан шуғулланадилар. Ўз-ўзидан пул ҳеч нарсага арзимайди - бу шартли қиймат – лекин у 
бизнинг дунёмизда зарур ва қайсидир даражада қийматга эга. Шунинг учун пулнинг ўзи ҳам 
ресурсдир, унинг сотиб олиш кучи қанчалик баланд ва унга қанчалик муҳтож эканлигимиз 
муҳимдир. Умуман олганда пулнинг қиймати, одамлар бу пулни беришга, канча пул эвазига 
ишлашларига кура белгиланади. Бир сўз билан айтганда, катта пул билан биз кўпроқ кучга 
эга бўлишимиз мумкин. 
Бизнес психологияси нима? 
Психология ва бизнес бир бири билан ўзаро боғлиқ жараёндир. Бу йўналиш ўз 
бизнесини юритишда юзага келадиган психологик муаммоларни таҳлил қиладиган ва 
ечимини топадиган фан соҳасидир. Ушбу фаннинг мақсади бизнес билан шуғулланадиган 
мавзуни ўрганиш ва ривожланиш жараёнида юзага келадиган муаммоларни бартараф этишга 
ёрдам беришдир. Бундан ташқари, бизнес психологияси жамоада муносабатларни ўрганади, 
турли хил зиддиятли вазиятларга ечим топишга ҳаракат қилади. Бизнес психологияси-бизнес 
фаолияти жараёнида шахс ва ташкилотда намоён бўлган ақлий нақш ва ҳодисаларни 
ўрганадиган психология йўналиши. Бизнес психологиясининг вазифалари-ташкилотдаги 
психологик жараёнларнинг моҳиятини тушуниш ва самарадорликни ошириш учун 
йўналтиради.
Дастлабки ривожланиш, ҳужжатлар, ишчилар, бинолар учун молия тайёрлаш эмас, 
балки психологик тайёргарликни йўлга қўйиш демакдир. Доимий иш учун рухан тайёр 
бўлиш муҳим омиллардан ҳисобланади. Aкс ҳолда муваффақиятга эришиш жуда қийин 
бўлади. Бизнеснинг дастлабки босқичлариданоқ раҳбар, ишим орқагага кетиши мумкин деб 
ўйлаши хато. Турли йўналишларда ишлаш керак ва доим изланишда бўлиш талаб этилади. 
Бизнес психологияси унинг муваффақиятининг асоси эканлигини англаб етмоғи керак. Aгар 
биз бизнес психологиясини ўзлаштирсак, кўпроқ мижозларни жалб қиламиз, ходимларнинг 
ишини яхшилаймиз, ўз жамоамизни рағбатлантирамиз ва ҳаёлий мақсадларга эришамиз. 
Бизнес-психологияси бўйича мутахассислар, тадбиркорликка киритилган психологик 
техникалар сезиларли даражада ва ҳақиқий муваффақиятларга эришишини таъминлашини 
жуда яхши билишади. Фақат бизнес бугунги кунда ҳар қандай иқтисодий муносабатларнинг 
ажралмас қисми ҳисобланади ва бизнесмендан кўникмаларни узлуксиз такомиллаштириш, 
керакли муносабатларни ўрнатиш, шунингдек, турли хил одамлар гуруҳларини бошқариш 
қобилияти талаб қилинади. Бизнес ҳар доим инсонга асосланган ва муваффақиятли ўзаро 
таъсир муваффақиятнинг кафолати ҳисобланади. Бунда барча қийинчиликлар оқимини ҳал 
қилишга ёрдам берадиган ва нафақат профессионал ривожланишда, балки шахсий ҳаётда ҳам 
ёрдам берадиган психолог – мутахассисларни ўрни жуда катта. Бундай мутахассислар, 
айниқса, бизнес фаолияти билан боғлиқ бўлган одамларнинг психологик муаммоларини ҳал 
қилиш учун бизнес психологиясини ўрганадилар. Энди ҳар бир ҳолат алоҳида ёндашувни 
талаб қилади ва энди "бир марта бажаринг, иккитасини бажаринг" тамойили бўйича яшай 
олмаймиз...". Кўпинча бизнес психологияси нафақат психологияни, балки иқтисодиётни, 
юриспруденцияни, ахлоқни ҳам ўрганади.
Муаммо ва йечим; 
Ўз бизнесини йўлга қўйишни ўйлайдиган одамлар биринчи қадамларни бошлашга 
тўсқинлик қиладиган турли муаммоларга дуч келишади.
Улардан энг кўп учрайдиганлари: 

---

719 
•Менежмент, молия тақсимоти, рақобатчиларни таҳлил қилиш, келгусида ривожланиш 
учун вазифаларни тайёрлаш билан боғлиқ муваффақиятсизликлар ҳақида кўплаб хавотирлар 
мавжуд. 
•Дангасалик. Ҳатто кичик бизнесни ҳам бузиши мумкин бўлган асосий муаммо 
ҳисобланади. 
•Инвестиция қилинган пулни йўқотиш ёки ўз лойиҳангизга сармоя киритишдаги 
қўрқув. 
Ўз бизнесимизда сезиларли даражада муваффақият қозонишимиз мумкин бўлган 
қоидалар тўплами мавжуд: 
•мумкин муаммоларни аниқлаштириш ва уларни аста-секин ҳал қилиш муҳимдир; 
•ижодий ғояга эътибор қаратинг ва бошқа лойиҳаларга ўтмай туриб уни амалга ошириб 
боринг; 
•доимий ривожланиш ва такомиллаштириш; 
•тегишли жамоани шакллантириш; 
•муваффақиятли одамлар жамиятида бўлиш; 
•вақтни тўғри тақсимлаш; 
•пассив даромад яратиш; 
•рақобатчиларни таҳлил қилиш. 
Ҳар қандай бизнесни 3 даражада таҳлил қилиш мумкин: 
1.Шахсий даража, раҳбарнинг шахсияти ўрганилганда ва унинг фаолияти психологик 
тузилиши қандай ташкил этилганлиги. Бизнесда кўпинча менежер ўз касбий фаолиятидан 
бошқа ҳеч нарсани кўришни тўхтатадиган ҳолатлар мавжуд ва бу кейинчалик жамоада 
муаммолар пайдо бўлишига олиб келади. Чунки у ходимлар сифатида эмас, балки фақат 
ўзларининг функционал вазифаларини қандай бажаришлари мумкинлигини англайди. 
Aлбатта, бу ишчилар ҳам буни кўришади ва хўжайинига нисбатан худди шундай қилишади. 
Натижада, улар ўз вазифаларини тўлиқ бажаришни тўхтатадилар, пассив ишлай 
бошлайдилар ва бошлиқ жараённи назорат қила олмайди. Бу эса ўз навбатида ички ва ташқи 
низога олиб келади. Тўғри ёндашув билан, жамоада ички низолар ва психологик инқирозлар 
ҳал қилиниши мумкин. Бу бизнеснинг психологиясига қаратилган кўникмаларга боғлиқ. 
2.Ижтимоий-психологик даража, ишлаб чиқариш билан шуғулланадиган компаниялар 
ва гуруҳларнинг ишлаш хусусиятлари, шунингдек, ушбу ишлаб чиқариш натижасида 
одамларнинг ўзаро таъсирининг барча нуқталари ўрганилганда. Бундай ҳолда музокаралар 
стратегияси, бизнес алоқалари қоидалари, самарали ҳамкорликни йўлга қўйиш ва битимлар 
тузиш тамойиллари ўрганилади. 
3.Ижтимоий даража, бу ҳолда, бизнес ўз алоқалари ва ижтимоий нормалари тизимини 
ривожлантирадиган ижтимоий институт сифатида ўрганилади. Бу бизнеснинг ўз қиёфаси 
билан қандай алоқаси, манфаатдор томонлар билан қандай алоқалар мавжудлиги, ижтимоий 
масъулият даражаси ва бошқалар. 
Бизнесни муваффақиятли қуриш фақат бизнес психологиясини тушуниш ва барча ўзаро 
таъсир қилувчи шахслар ўртасидаги алоқаларни ўрнатиш билан амалга оширилиши мумкин. 
Бизнес психология билан бизнесмен қуйдагилар билан муносабатларни қуришни 
ўрганади: 
•меҳнат жамоаси, 
•қабул қилувчилар ва бошқа мижозлар билан, 
•етказиб берувчилар ва бизнес ҳамкорлар билан, 
•рақобатчилар билан, 
•давлат ва давлат органлари (солиқ, божхона, санитария, тартибга солиш ва бошқалар) 
билан. 
Натижада, ушбу масалаларни ўрганиб чиққандан сўнг, бошқарув психологияси 
тадбиркорнинг кимлигини тушунишга ҳаракат қилади, бу эса инсонни бизнесда юксакликка 
эришган одамларнинг тажрибасини таҳлил қилиш ва умумлаштириш асосида 
муваффақиятли бўлишга ўргатади. 

---

720 
Психология ва бизнесни танлаш; 
Бизнесни бошқариш психологияси тадбиркорнинг фаолияти ўз тақдирини белгилаш 
ғоясига асосланади. Бу шуни англатадики, на тайёр ечимлар, на ёрдамчилар, на кўрсатмалар 
мавжуд эмас, бошланғич тадбиркор ўз ихтиёри билан, хавфни тушиниб бизнес океанига 
саёҳат қилиши керак. 
Бизнесдаги хатти-ҳаракатларнинг мустақил таърифи, одатда бизнес психология 
мактабларида ўқитиладиган санъат. Бошқа томондан, ҳеч ким тадбиркорга аниқ маслаҳат 
бермайди, унга нима қилиш кераклиги айтилмайди, ноқулай қарорлардан қочишни 
тадбиркор мустакил урганади. Тадбиркор ўз бизнесида асосий йўналиш сифатида 
белгиланган курс учун тўлиқ жавобгар. Муваффақиятли бўлиш учун у баҳсли масалаларни 
самарали ҳал қилиши, ўзига ишончини ҳис қилиши, ҳар қандай қийин вазиятни ҳал қилишни 
ўрганиши керак. 
Ҳар қандай бизнес жараёнларида юзага келадиган стрессли вазиятларни камайтириш 
учун, биринчи навбатда, бизнесни очишдан олдин тадбиркор учун психологик жиҳатдан 
қулайроқ бўлган соҳани танлаш керак. Бизнес фаолиятини ўз ички эътиқодлари билан 
мувофиқлаштириш керак. Масалан консерваланган гўшт ишлаб чиқариш бизнесини очиш 
психологик стресс бўлиши мумкин, инсонга ҳам ҳатто ҳайвонларга бўлган муҳаббатга эга 
ишончли вегетарианга ёки одамга психологик шикаст етказиши мумкин. 
Яна бир вариант, психологик жиҳатдан тайёр бўлмаган тадбиркор ўзининг янги 
маҳсулотини сотишда норози ёки кам мижозлар ҳужумини бартараф эта олмайди, 
бизнесдаги психологик стрессда инсон йўқотишларга олиб келадиган зиддиятли вазиятдан 
чиқиш йўлларини топа олмайди. 
Ҳозирги вақтда профессионал фитнес бўйича психологик тестлар давлат хизматига ёки 
корхоналарига мурожаат қилишда мажбурий дастурга киритилган. Яхши жисмоний соғлиққа 
қарамасдан, агар номзод психологик тестдан ўтмаган бўлса, унинг психологияси номзоднинг 
тахмин қилинган вазифалари билан мувофиқлиги учун ишга қабул қилишни рад этиши 
мумкин. 
Қарама-қаршилик инсон психологиясининг муҳим хусусиятидир. Буни тушуниш ва 
қабул қилишни ўрганиш учун баъзан вазиятни мустақил таҳлил қилиш ёки бошқа 
тадбиркорларнинг тажрибасини ўрганиш етарли. Қарама-қаршилик, инсоннинг табиий 
ҳолати, бошқа барча одамлар каби, нафақат ижобий, балки бизнес, ҳаёт ва бошқа салбий 
томонларини ҳам кўради. Қабул қилинган қарорларнинг тўғрилигига доимий шубҳа-бу 
тадбиркор учун жиддий психологик юк. Вазиятни мустақил ва кенг қамровли таҳлил қилиш 
шубҳалар ва қабул қилинган қарорларнинг тўғрилигига тўлиқ ишонч ўртасидаги 
мувозанатни топишга ёрдам беради. Шуни таъкидлаш керакки, қарама-қаршилик ва шубҳа 
йўқлиги ҳам бизнесга салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бизнес психологияси ҳам инсон 
ресурсларини бошқариш қобилиятидир. Улар орасида психодиагностика, мотивация, 
ходимларни рағбатлантириш киради. Муваффақиятли тадбиркор қайси воситалар ва 
техникалар ходимларнинг фаолиятини тўғри баҳолаш, иш оқимини қандай ташкил қилиш ва 
уни муваффақиятсиз ечимларини чиқариб ташлаш учун ташхислаш имконини бериши 
кераклигини билиши керак. Тадбиркорнинг вазифаси самарали бошқарув гуруҳини 
шакллантириш ва ишончли бизнес шерикларини топишдир. 
Хулоса: 
Демак, бизнес психологияси нафақат шаклланган тадбиркор учун, балки ҳар бир 
тадбиркорликка давогар шахс учун керак бўлган ва уларни ўз фолиятида муваффақиятли иш 
юритишини таъминлайдиган зарурий омил ҳисобланади. Кундан кунга юксак технологиялар 
асосида шиддат билан ривожланаётган ҳаёт жабҳаларида ўзиниг муносиб ўрнига эга бўлган, 
бизнес психологияси ақл бовар қилмайдиган тараққиётга элтувчи чўққиларда жойлашган 
керакли бўлиб, кўпинча кам харажат билан доимий ўрганиш ва ривожланишни талаб қилади.