Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Овчар Н.А. «Информационные ресурсы организации как объект управления»
автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата социологических наук.
Волгоград – 2004. С-4-12
2.Глушков В.М. Основы безбумажной информатики. - М.: Наука, 1987. - 552с; Моисеев
Н.Н. Информационное общество: возможности и реальность//Полис. - 1993. - № 3, - С. 6-14;
3.Ракитов А.И. Философия компьютерной революции. - М.: Политиздат, 1991. - 286 с;
Соколов А.В. Социальные коммуникации, чЛ- М.: Профиздат, 2001. - 221 с;
4.Урсул А.Д. Природа информации. Философский очерк. - М.: Политиздат, 1968. - 287 с;
Урсул А.Д. Проблема информации в современной науке. - М.: Наука, 1974. - 287 с;
674
ТУПРОҚГА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ
ЙЎНАЛИШЛАРИ ВА ЗАМОНАВИЙ МУАММОЛАРИ
Соатов Ш.А., Игамбердиев Д.Х.
Жиззах политехника институти ассистентлари
Аннотация:
Ушбу мақолада тупроқга ишлов берўвчи машиналарнинг таснифи унинг
ишлаш принципи. Шунингдек, тупроқга ишлов берўвчи машиналарнинг узатмалари
двигатель ва у билан боғлиқ мосламалар, энергияни қабул қилиш, бошқа турга айлантириш
ва уни машинани бажарувчи қисмларига узатиш таҳлиллари келтирилган.
Калит сўзлари:
двигатель, электрик, шкив, гусеница, шасси.
Республикамиз ҳалқ хўжалигида тупроқга ишлов берўвчи машиналарининг иш
унумдорлиги муҳим аҳамият касб этади. Тупроқга ишлов берўвчи машиналарининг ҳар
қандай соҳасида ҳам ер қазиш ишлари биринчи навбатда бажариладиган ишлардан
ҳисобланади. Ер қазиш ишлари анча кўп меҳнат талаб қиладиган ишлардан ҳисобланади,
шунинг учун тупроқга ишлов берўвчи машиналарнинг ишларини механизациялашга катта
аҳамият берилмоқда.
Тупроқга ишлов берўвчи машиналарнинг узатмалари двигатель ва у билан боғлиқ
мосламалардан иборат бўлиб, энергияни қабул қилиш, бошқа турга айлантириш ва уни
машинани бажарувчи қисмларига узатиш учун хизмат қилади. Тупроқга ишлов берўвчи
машиналарини таснифий хоссалари қуйидагилардир: кўп сонли, иш буйича бир-бирига
боғлиқ бўлмаган ижро этувчи қисмларга бир вақтда узатиш зарурлиги, узатмаларни
кўпматорлилиги, яъни машинада бир неча ҳаракатга келтирувчи деталларни борлиги; ижро
этувчи қисмларга узатиш учун энергиянинг ҳар хил турларидан фойдаланиш механик,
электрик, суюқлик ва газларнинг механик энергияси, кинематик чизмаларни мураккаблиги
ва тарқоқлиги; узатувчан ва тасодифий ташқи таъсир натижасида тезлик ва моментни
бошқариш зарурлиги; очиқ ҳавода, ташқи муҳит ҳароратини узгариши ва чангланишига
қарамасдан самарали ва ишончли ишлашни зарурлиги. Йул машиналарини кинематик
схемасини мураккаблиги ва тарқоқлиги, ҳаракатланувчи двигательлардан келадиган қувват
оқимини ҳар хил ижро этувчи ва ишчи қисмларига бўлиниши билан боғлиқ.
Статик тартибда двигатель узатмасини қайта юклаш қобилияти мослашиш
коэффициенти билан тавсифланади.
kм=Мmax/Мн ,
бу ерда Мmax ва Мн - иш бажарувчи двигатель ўкидаги мос равишдаги максимал ва
номинал момент.
kм - қанчалик катта бўлса, узатмага шунча кўпроқ юклаш рухсат берилади.
Механик узатмалар двигателдаги ҳаракатлантирувчи кучланишни ижро этувчи қисмга
деталларни ўзаро механик таъсири ёрдамида узатишга хизмат қилади (тишли ғилдираклар,
занжирлар, шкив, камар, вал ва б.). Босқичлик механик трансмиссияларни иш
самарадорлигини ошириш учун, узатмаларни ўзгаришни юкламалар остида бош ўловчи
муфтани узмасдан туриб ўтказадиган механизмлар қўлланилмокда.
Насос ва гидромоторлари уларнинг узатиладиган қўвватини белгилани-шини ҳисобга
олган ҳолда насос - гидромотори чизмасини дастлабки ҳисоби бўйича танланади ва қуйидаги
формула бўйича аниқланади:
насос учун
Nн = Nм /
,
бунда
- гидроузаткични умумий ФИК; гидромотори учун.
Nм = Мu.к .
u.к / (1000
u) ,
бу ерда Мu.к - ишчи қисмдаги ҳисобланган қаршилик моменти, Н м;
675
u.к - ишчи қисмни ҳисобланган бурчак тезлиги, рад/с; коэффициенти
u - ишчи қисм
ва гидромотори вали ўртасидаги узатма ФИК,
u
0,9-0,95.
Тупроқга ишлов берўвчи машиналарнинг юриш мосламаси машинани ишчи ва
транспорт ҳолатида ҳаракатланишини двигательнинг айлантириш моментини шатакчи кучга
ўзгартириш орқали амалга оширади. Тупроқга ишлов берўвчи машиналарида асосан
гусеницали, пневмашинали ғилдиракли, ўзаро мослашган ғилдирак - гусеницали ва ғилдирак
- рельслик юриш мосламалари қўлланилади.
Гусеницали юриш мосламасининг ўзига ҳос томони, бу йул машиналарида икки, уч ва
тўрт гусеницали ҳаракатлантиргичларни қўллашдир. Тупроқга ишлов берўвчи
машиналарини ғилдиракли юриш мосламасини ўзига хос томонлари қуйидагилардир: ҳар
хил ғилдирак чизма схемаларини қўллаш; бир машинада ҳар хил диаметрли, протекторли ва
материалли ғилдиракларни ўрнатиш мумкинлиги; ғилдиракли ҳаракатлантиргичларни фақат
юргазишга эмас, балки ишчи қисми сифатида ҳам ишлатиш мумкин.
Тупроқга ишлов берўвчи машиналарни ғилдираги пневмашинали ва гусеницали
ҳаракатлантиргичдан бўлган асосий чизмалар.
Транспорт тартибида гусеницали машинани ҳаракатига умумий қаршилик кучи
Wт = Wq
Wк Қ W'u ,
бу ерда W'u - транспорт тезлигига еткунча тезланишдаги инерция кучини енгишга
кетган қаршилик кучи.
Тепаликка (тушишга) ҳаракат қилишга қаршилик кучи
Wк =
G sin
G . a
бу ерда а - жойни қиялиги, а = tg
sin
Пастликка қараб ҳаракат қилганда Wк ни қийматига минус белгиси қўйилади.
Инерция кучини енгишдаги қаршилик кучи
W
G
g
байj
u
бу ерда g - тушиш тезланиши, g = 9,81 м/с2; бай - айланадиган массаларни ҳисобга
оладиган коэффициент; j - тезланиш, м/с2;
j = V/
т (V - машина тезлик олгандан сўнгги тезлиги, м/с;
т - тезлик олиш вақти,
т =
2- 5 с).
Гусеницали машиналар учун коэффициент
бай=1,2Қ0,002 i2;
пневмоғилдиракли машиналар учун
байқ1=0,005(1Қ i2к)G/Go ,
бу ерда i - двигателдан гусеницали занжирни етакловчи юлдузчани валига умумий
узатиш нисбати; iк - трансмиссияни узатиш нисбати; G ва Go - мос ҳолда машинани тўлиқ
юкламалик (нормал) ва нормалдан фарқли юкламали оғирликлари, Н.
Тупроқга ишлов берўвчи машиналарини бошқариш системаси машинани ёки алоҳида
ижро этувчи қисмни тўлик автоматлаштирилган, автоматик, қўлда ишчи ёки транспорт
ҳолатида бошқарилишини таъминлайди. Тупроқга ишлов берўвчи машиналарни ишчи
жихозини воситасига ўрнатилинади ва у мос келадиган технологик ишларни бажарилишини,
ҳамда ушбу жиҳозни тўлиқ ҳаракатланишини таъминлайди. Ишлатилинадиган транспорт
жиҳози машинани базаси ҳисобланади. Тупроқга ишлов берўвчи машиналарни базали
транспорт воситаларини ўзига хос хусусияти, махсус шассилар, гусеницали ва ғилдиракли
саноат тракторлари, шатакчи ва автомобилларни кенг қўлланилишидир.
Тупроқга ишлов берўвчи машиналардан ер юмшатиш машиналари билан тупроқлар
юмшатилади. Юмшатиш машинаси кучли гусеницали трактор ва пневмоғилдиракли
торткичга ўрнатилган осма ускунадан иборатдир.
676
Юмшатгичнинг илашиш огирлиги Gил база машинанинг оғирлиги ва осма жихознинг
оғирлиги Gо.ж ларнинг йиғиндисига тенг:
Gил қ Gб.м Қ Gо.ж
(1,18 … 1,23). Gб.м.
Агар бази машинага юмшатгичдан ташқари ишчи қурилмалар ҳам осилган бўлса, у
ҳолда:
Gил қ Gб.м Қ Gо.ж Қ Gб.ж
(1,35 … 1,4)Gб.м,
Бу ерда Gб.ж – Тупроқга ишлов берўвчи жихозининг эксплуатацион огирлиги.
Тупроқга ишлов берўвчи машинанинг иш унумдорлиги Пэ (м3/соат) унинг қамраш
кенглиги В(м), ўртача юмшатиш чуқурлиги (h), бир томонга ўртача иш йули масофаси (l) ва
ўртача иш тезлиги (Vих қ 1,7….2,2 км/соат) ва бажариладиган ишнинг ҳажми (V) га боғлиқ:
Пэ қ 3600. V. kв. kтч/ Тц ,
Бу ерда V – цикл давомида юмшатилган грунтнинг ҳажми, м3; kв – машинадан вақт
бўйича фойдаланиш коэффициенти; kтч – машинанинг итаргич билан ишлашини ҳисобга
оладиган коэффициент; Тц – циклнинг давомийлиги, с.
Тупроқга ишлов берўвчи машинанинг моки схемада ишлаганда цикл давомийлиги
Тц қ (l/vих) Қ (l/vcх) Қ tт Қ tп,
Бу ерда vих ва vcх Тупроқга ишлов берўвчи машинанинг иш ва салт ҳаракати
тезликлари, м/с;
tт – узатмаларни алмашиб улаш вақти (t
5c);
tп – Тупроқга ишлов берўвчи машинанинг тушириш вақти (tп қ 2,3с).
Тупроқга ишлов берўвчи машинанинг буйлама – бурилиш схемасида ишлаганда
тракторнинг участкалар охирида бурилиши учун сарфланадиган вақт tб қўшилиб, салт
юришига кетадиган вақт чегириб ташланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |