Мақола ва тезислар номи

 kvantlarning modda bilan o‘zaro tasirlashishi.
Yuqorida keltirilgan jarayonlarda atom 
yadrosining ichki tuzilishi qaralmagan. 
kvantning katta energiya E 10 MeV larda fotonlarning 
yadro moddasi bilan o‘zaro tasirlashish jarayonida yadro holatlarining qo‘zg‘alish yoki uyg‘onish 
ehtimoliyati ko‘payadi. Agarda 
kvantning energiyasi yadrodagi nuklonlar bog‘lanish 
energiyasidan katta bo‘lsa yadrodagi nuklonlardan ayrimlarni chiqib ketish ehtimoliyati mavjud 
bo‘ladi. Yengil yadrolar (A 40) 
fotonlarning energiyasi 20-25 MeV va og‘ir yadrolar uchun 
13-15 MeV larda yadroviy fotoyutilish jarayoni uchun effektiv kesim maksimum bo‘ladi, bu esa 
gigant dipol rezonansi
deyiladi. 
Uyg‘ongan yadrolarning asosiy holatga o‘tishida hosil bo‘lgan 
kvantlarning energiyasi 10 
GeV dan 10 MeV gacha bo‘ladi va bunda foton bilan modda o‘zaro tasirlashishda Kompton ya’ni 
(kogerent bo‘lmagan) sochilish, Fotoeffekt va elektron-pozitron jufti jarayonlari hosil bo‘ladi. 
fotonning energiya diapazonida yig‘indi effektiv kesimi har bir jarayonini yig‘indi kesimidan iborat 
bo‘ladi [2]:
(
1) 

---

193 
Fotoeffekt.
Agarda gamma kvantning energiyasi atomdagi elektronlar bog‘lanish 
energiyasidan katta bo‘lsa fotoeffekt ro‘y beradi bunda esa foton to‘lig‘incha atom tarafidan yutiladi 
va bu jarayon natijasida 1 ta elektron atomdan chiqib ketadi. Energiya saqlanish qonuniga ko‘ra bu 
fotoelektronning energiyasi (2) formula asosida bo‘ladi: 
(
2) 
Bunda elektron tashlab ketayotgan atom qatlamining ionizatsion potensiali; 
yadroning turtki energiyasi, – ( ) kvantning energiyasi. 
Yadroning turtki energiyasi juda kichk bo‘lganligi uchun uni e’tiborga olmasa ham bo‘ladi, 
demak fotoelektronning energiyasi 
i=K,L,M,…- elektron qatlamining indeksi. 
Fotoeffekt effektiv kesimi atom qatlamidagi har bir elektronlar uchun fotoeffekt effektiv kesimlar 
yig‘indisidan iborat. Fotoeffektning asosiy xususiyatlardan biri, erkin elektronda fotoeffekt hodisasi 
bo‘lishi uchun impuls va energiya saqlanish qonunlari bajarilmaydi.
Fotoeffekt atomlarning elektron qatlamlaridagi yadro atom yadrosi bilan kuchli bog‘langan 
yani (K) qatlamda bo‘lish ehtimoliyati (80 ) gacha bo‘lish ehtimoliyatiga egadir. Moddaning atom 
nomeri (Z) bilan bog‘liq Fotoeffekt ko‘ndalang kesimi 
munosabat orqali bog‘langan. 
Fotoeffekt uchun kvant elektrodinamikasi bo‘yicha hisoblangan formula quyidagi ko‘rinishga 
ega bo‘ladi: 
(
3a) 
(
3b)