Мақола ва тезислар номи

Kompton effekti. 
Kompton effekti - bu erkin elektronlarda 
kvantlarni sochilishi. Agarda 
kvantlarning energiyasi elektronlar bog‘lanish energiyasida ancha katta bo‘lsa bu elektronlarni 
erkin elektronlar deb atasak bo‘ladi. Kompton effekti jarayonida 
energiyaga ega bo‘lgan foton 
o‘rniga energiyasi 
sochilgan foton paydo bo‘ladi va elektron quyidagi kinetik energiyaga 
ega bo‘ladi:
kvantni elektronda sochilish sxemasini impuls va energiya saqlanish qonunlaridan 
foydalanib quyidagicha yozish mumkin bo‘ladi: 
, 
(
4) 
Bunda 
elektronning tinch holatdagi energiyasi, 
elektronning to‘liq 
energiyasi, 
va 
boshlang‘ich va sochilgan 
kvantlar energiyalari. Kompton sochilishida 
kvant to‘lqin uzunligi quyidagicha o‘zgaradi [3]: 
(
5) 
Bunda 
lar boshlang‘ich 
kvantlar to‘lqin uzunliklari 
elektronning 
kompton to‘lqin uzunligi, 
tushuvchi va sochilgan 
kvantlarning orasidagi burchak. Kompton 
sochilishida to‘lqin uzunligining o‘zgarishi to‘lqin uzunligiga bog‘liq bo‘lmasdan sochilish 
burchagiga bog‘liqdir. Elektronning kinetik energiyasi quyidagi munosabat bilan aniqlanadi: 
(
6) 
Elektronnda 
kvant sochilish effektiv kesimi moddaning xarakteristikasiga bog‘liq emas 
bu effektiv kesim:
(
7) 

---

194 
Bundan ko‘rinadiki kompton sochilishi effektiv kesimi 
kvantning energiyasiga teskari 
proporsional bo‘lib energiya oshgan sari kamayib boradi. Atom yadrosining qo‘zg‘algan holatidan 
asosiy holat yoki pastki holatga o‘tgan holatda 
kvant energiyasi atomdagi elektronlar bog‘lanish 
energiyasidan katta bo‘ladi shu bilan birgalikda bu elektronlarning kinetik energiyasi ham katta 
bo‘ladi. Shuning uchun 4-5-6-formulalarda boshlang‘ich elektron tinch holatda deb faraz etiladi. 
Kogerent bo‘lmagan sochilishda 
kvant ma’lum bir energiyasini elektronga beradi va bu 
jarayonda energiyasi kam bo‘lgan (katta to‘lqin uzunlikli) 
kvant hosil bo‘ladi. Hozirgi zamon 
fizikasida yuqori energiyaga ega bo‘lgan monoenergetik 
kvantlar dastasini olish uchun kogerent 
bo‘lmagan sochilish jarayoni qo‘llaniladi. Bu maqsadda, lazer fotonlari oqimi tezlatilgan elektronlar 
dastasi bilan katta burchakda sochilishi jarayonida qo‘llaniladi. Bunday yuqori energiyaga ega 
bo‘lgan elektronlar maxsus elektron tezlatgichlardan olinadi. Yuqori energiyali 
kvantlar oqimi 
manbayi LAZER-ELEKTRON-GAMMA NURLAR-MANBAYI (inglizcha: LEGS) hisoblanadi. 
Hozirgi zamon (LEGS) larida 3 GeV gacha tezlatilgan elektronlar bilan lazer nurlanishi sochilishida 
hosil bo‘lgan gamma kvantlar oqimi 400 MeV energiyaga ega bo‘ladi.