Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari. Tushuncha tafakkur shakli sifatida

               Formal mantiqning boshqa fanlar bilan aloqasi  

  Formal  mantiq  tafakkurni  o‗rganuvchi  boshqa  fanlar,  ayniqsa,  falsafa, 

psixologiya  bilan  bog‗langan.  Xususan,―psixologiyaga  oid  bilimlarsiz  mantiqiy 

nazariyalarni xato va anglanmaydigan mulohazalardan soqit qilib bo‗lmaydi‖

11

.  

Mantiqning  falsafa  umumnazariy  masalalari  bilan  aloqadorligi  shunda 

ko‗rinadiki,  ―mantiqiy  munosabatlar  o‗z  holicha  borliqda  mavjud  predmet  va 

hodisalar  determinatsiyasini(o‗zaro  taqozalanganligini-M.SH.)    aniqlash  uchun 

etarli  emas,  lekin  u  predmetlarning  mumkin  bo‗lgan  turli  birikmalari 

determinatsiyalarining har birida qatnashadi‖

12

.  

Mantiqning bosh maqsadi — asosli xulosa chiqarish turlarini asossiz xulosa 

chiqarishlardan  farqlashdan  iborat.  Biroq  mantiqning  vazifasi  bu  bilangina 

cheklanmaydi.  Lokk  davridan  buyon  mutafakkirlar  bilimning  umumiy  tabiati  va 

inson  ongi  haqiqatni  anglashi  mumkin  bo‗lgan  usullar  haqida    spekulyativ 

                                                           

10

Ўша асар-Б.32. 

11

 Ўша асар.-Б.52. 

12

 Ўша асар –Б.53 

---

diskussiyalar  olib  borishadi.    Biz  bunday  bahs  munozaralarni  muhim  emas  deb 

hisoblaymiz. Metafizika, ratsional psixologiya yoki epistemiologiya va psixologiya 

tadqiq  etadigan  masalalar  muayyan  darajada  mavhumdir  va  noaniqdir.  Shuning 

uchun  ham  shubha  ostida  qoladi.  Lekin  metafizika  yani  falsafa  muhokama 

yuritishning umumiy asoslarini, qonuniyatlarini tadqiq etishi bilan mantiqqa yaqin 

turadi, uning qoidalarining zaruriy metodologik asosini tashkil etadi.   

Boshqa  har  qanday  fan  singari  mantiq  haqiqatga  erishishga  qarab 

yo‗naltirilgan.    To‗g‗ri  xulosalash  malakasi  johil  kishida  ham  bo‗lishi  mumkin. 

To‗g‗ri xulosalash haqiqatga erishishning zaruriy qismi hisoblanadi. Bu jarayonda 

mantiqning ishtiroki tabiiyki fan doirasini muayyan darajada kengaytiradi.  

Formal  mantiqning matematika, grammatik bilan bog‗liqligi yaxshi malum. 

Buni    matematik    mantiq  noklassik  mantiqning  turli  yo‗nalishlari  mavjudligi 

tasdiqlaydi.  SHuningdek,  uni  formal  mantiqning  Qadimgi  davrda  grammatika, 

matematika  bilan  uzviy  bog‗liq  holda  shakllangani,  ularning  ko‗p  umumiy 

xususiyatlarga  egaligi  ham  ko‗rsatadi.  Matematika  predmetlarni  ―hisoblash‖  va 

―chizish‖,  grammatika  ularni  o‗z  ―nomi‖  bilan  atash  va  gaplarni  to‗g‗ri  qurish, 

mantiq  gap  (til  ifodasi)  orqali  bildirilgan  mulohazalarni  aniqlashtiradi  va  to‗g‗ri 

xulosa chiqarishga o‗rgatadi. Predmet haqida fikr bildirish uchun inson uning qaysi 

sinfga  mansubligi,  bu  sinfni  qanday  va  qancha  predmetlar  hosil  qilishi 

(arifmetikaning  vazifasi),  ularga  qanday  nom  berilishi  (grammatika  vazifasi)  va 

ular  to‗g‗risidagi  mulohazalar,  xulosalar  qanday  qurilishi  (mantiq  vazifasi) 

to‗g‗risida malumotlarga ega bo‗lishi kerak.