|
Ibtidoiy odamlarning tabiat bergan tayyor maxsulotlarni yig‘ib iste'mol qilishdan ularni o‘zi ishlab chiqarishga o‘tishi, o‘rta yuqori paleolitdan boshlab yangi tosh asri (neolit)ga qarab rivojlanishi davomida ayrim hayvonlarni xonakilashtirishi, ba'zi o‘simliklarni ekib, o‘stira boshlashi ularning bilimi, tafakkuri, ongi rivojlanishini tezlashtirgan. Ularda chorvachilik va dehqonchilikka oid ilk bilimlar, yangi mehnat qurollari paydo bo‘lgan, eskilari takomillashgan. Toshni shunchaki qo‘pol yo‘nish o‘rniga, unga sayqal berish usullari topilgan. Ijtimoiy turmush rivojlanishi tezlasha boshlagan. Nihoyat yangi tosh asri davrida mehnatning birinchi tarixiy taqsimoti yuz bergan: dehqonchilik va chorvachilik bir-biridan ajralib chiqqan. - Ibtidoiy odamlarning tabiat bergan tayyor maxsulotlarni yig‘ib iste'mol qilishdan ularni o‘zi ishlab chiqarishga o‘tishi, o‘rta yuqori paleolitdan boshlab yangi tosh asri (neolit)ga qarab rivojlanishi davomida ayrim hayvonlarni xonakilashtirishi, ba'zi o‘simliklarni ekib, o‘stira boshlashi ularning bilimi, tafakkuri, ongi rivojlanishini tezlashtirgan. Ularda chorvachilik va dehqonchilikka oid ilk bilimlar, yangi mehnat qurollari paydo bo‘lgan, eskilari takomillashgan. Toshni shunchaki qo‘pol yo‘nish o‘rniga, unga sayqal berish usullari topilgan. Ijtimoiy turmush rivojlanishi tezlasha boshlagan. Nihoyat yangi tosh asri davrida mehnatning birinchi tarixiy taqsimoti yuz bergan: dehqonchilik va chorvachilik bir-biridan ajralib chiqqan.
ta'kidlash lozimki, birinchidan, hayotning moddiy va ma'naviy tomonlari hech qachon bir-biridan ayricha rivojlanmagan. Ishlab chiqarish va kasblar doimo xalq ma'naviyati, og‘zaki ijodi, san'at unsurlari, raqslar va marosimlar bilan birgalikda yuksalgan. Ular muvoziy (parallel) emas, ya'ni bir-biridan mustaqil emas, balki aynan birgalikda, bir-biriga ta'sir qilib rivojlangan. Tabiat va osmon haqidagi, kasb xususiyatlari va sirlari hakidagi bilimlarning o‘zi, kengroq olsak - dunyoqarash, ong ma'naviyatning tarkibiga kiradi. Ikkinchidan, yangi kasblar ko‘paygan sayin mehnat tarbiyasining ixtisoslashgan unsurlari boyib borgan. Odamlar to‘plangan bilimlarini, uquv va ko‘nikmalarini, tajribasini bolalariga, yosh avlodga o‘rgatgan. To‘plangan bilimlarni, hayotda qo‘llanilayotgan iqtisodiy, ahloqiy, diniy, badiiy me'yorlarni, tamoyillarni, qarashlarni umumlashtirish, tartibga keltirish, mustahkamlash ehtiyoji tug‘ilgan. Bu avlodlar o‘rtasidagi ma'naviy vorisiylikni ta'minlashda, yoshlarga va ulardan keyin keladigan avlodlarga yetkazishda juda muhim ahamiyatga ega edi. Shunday qilib, alohida iqtisoslashgan tushunchaviy bilimlar tizimi – fan va obrazli bilimlar tizimi - san'at vujudga kelishi uchun zamin paydo bo‘la boshlagan - ta'kidlash lozimki, birinchidan, hayotning moddiy va ma'naviy tomonlari hech qachon bir-biridan ayricha rivojlanmagan. Ishlab chiqarish va kasblar doimo xalq ma'naviyati, og‘zaki ijodi, san'at unsurlari, raqslar va marosimlar bilan birgalikda yuksalgan. Ular muvoziy (parallel) emas, ya'ni bir-biridan mustaqil emas, balki aynan birgalikda, bir-biriga ta'sir qilib rivojlangan. Tabiat va osmon haqidagi, kasb xususiyatlari va sirlari hakidagi bilimlarning o‘zi, kengroq olsak - dunyoqarash, ong ma'naviyatning tarkibiga kiradi. Ikkinchidan, yangi kasblar ko‘paygan sayin mehnat tarbiyasining ixtisoslashgan unsurlari boyib borgan. Odamlar to‘plangan bilimlarini, uquv va ko‘nikmalarini, tajribasini bolalariga, yosh avlodga o‘rgatgan. To‘plangan bilimlarni, hayotda qo‘llanilayotgan iqtisodiy, ahloqiy, diniy, badiiy me'yorlarni, tamoyillarni, qarashlarni umumlashtirish, tartibga keltirish, mustahkamlash ehtiyoji tug‘ilgan. Bu avlodlar o‘rtasidagi ma'naviy vorisiylikni ta'minlashda, yoshlarga va ulardan keyin keladigan avlodlarga yetkazishda juda muhim ahamiyatga ega edi. Shunday qilib, alohida iqtisoslashgan tushunchaviy bilimlar tizimi – fan va obrazli bilimlar tizimi - san'at vujudga kelishi uchun zamin paydo bo‘la boshlagan
Do'stlaringiz bilan baham: |
