Ma’naviyat tushunchasi: mohiyati, mazmuni, tuzilmasi, namoyon bo’lish shakllari

Ma‟naviy muhit ma‟naviyatning tarkibiy qismi sifatida. Insonga jamiyat tomonidan qo„yiladigan mafkuraviy talablar axloqiy, xuqukiy, estetik, diniy me‟yorlar, ma‟naviy muhitni tashkil qiladi. Ma‟naviyatning mohiyatini «ma‟naviy muhit» tushunchasisiz teran anglab olish mushkul. Sog„lom ma‟naviy muhit shaxsni ham, butun avlodni ham muayyan yo„nalishda tarbiyalaydi, ijobiy xislatlarini yuzaga
chiqaradi, ularni nomaqbul ta‟sirlardan himoya qilishga urinadi. Chunki ma‟naviy muhit har qanday yutuqlar va kashfiyotlarning (chetdan qabul qilinganlarining ham) taqdirini belgilaydi: yo rivojlantiradi, yo unutilishga mahkum etadi yoki deformatsiya qilib, o„ziga moslashtiradi. Aksincha, nosog„lom ma‟naviy muhit odamlarni bir- biridan begonalashtiradi, o„zaro ishonchni, mehr-oqibatni susaytiradi, ijtimoiy ko„rkuvni kuchaytiradi.
Xulosa
Ma‟naviy muhit jamiyatning hissiy, aqliy va jismoniy kamolotda erishgan o„rtacha saviyasi asosida vujudga kelgan talablari va ularning amalga oshish tartibidir. Muhit, odatda, barqarorlikka, bir tekislik va bir xillikka intiladi. Uning talablari va ta‟siri hammaga birdek, o„rtacha bo„ladi. Uning talablariga javob berish uchun kimlardir o„z ustida ishlaydi, takomillashadi, o„sadi va h.k. Kimlar uchundir umumiy ma‟naviy muhitning talablari kamlik qiladi. Bunday shaxslar yoki ijodiy guruhlarning imkoniyatlari to„liq yuzaga chiqmasdan qolish xavfi tug„iladi. Shu boisdan umumiy ma‟naviy muhit doirasida nisbatan alohidalashgan tabaqaviy, kasbiy (professional) yoki guruhiy muhitlar - katta-kichik submuhitlar mavjud. Submuhitlar o„zaro biroz farq kiladi. Farq ularning muayyan ijtimoiy guruh, tabaqa va sinflarning psixologiyasi va siyosiy mavkei, amaliy intilishlari, intellektual salohiyati ta‟sirida vujudga keladi. Ammo bu farq ortiqcha baholanmasligi va ma‟naviyatga mutlaqlashtirilgan sinfiylik nuqtai nazaridan yondashish uchun asos bo„lmasligi kerak. Submuhit umumiy muqitdan ajralib keta olmaydi va, pirovardida, uning asosiy va fundamental talablariga bo„ysunadi. Muhit ma‟naviyatning eng umumlashgan uzluksizlik shakli, madaniyat esa davomli (diskret) shaklidir.
Ma‟naviy muhit siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy tuzumga, boshqaruv rejimiga bog„liq. Agar siyosiy tuzum, boshqaruv usullari zo„ravonlikka asoslansa, jamiyatda odamlar, tashkilotlar faoliyati ustidan yoppasiga mafkuraviy nazorat o„rnatiladi. Bir mafkuraning hukmronligi qaror topadi. Unga xilof keladigan har qanday fikr va karashlar tan olinmaydi, ta‟qib qilinadi va taqiklanadi. Taqiqni buzganlar jazolanadi, qatag„on qilinadi. Bunday sharoitda odamlar bir-biridan cho„chib, ishonmasdan yashaydi. Ko„ngildagini ochiq aytolmaydi. Mavjud tuzum kamchiliklarini tanqid qilolmaydi. Ba‟zi hollarda bir-birlari ustidan tegishli idoralarga chaqimchilik kilib turadi. Siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy erkinlik yo„qligi shaxs kamoloti va jamiyat rivojlanishiga salbiy ta‟sir ko„rsatadi. Va, aksincha, jamiyatda erkinlik va demokratik boshqaruv darajasi qanchalik baland bo„lsa, ma‟naviy muhit shunchalik yaxshilanadi, uning inson kamoloti va jamiyat rivojlanishiga ijobiy ta‟siri shunchalik kuchayadi.
O„zbekiston kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari rivojlanmoqda. Bu jarayon ma‟naviy muhit yanada yaxshilanishini taqozo etadi va bunga zarur shart- sharoitlarni yaratadi.