Ma’mur qahhorov

Mifologik dunyoqarash uchun notirik tabiatni jonlantirib tasvirlash 
xos.
Shu asosda hosil qilingan obrazlar xuddi odam singari hayot 
kechiradilar, o‘zaro munosabatlarga kirishadilar, ezgu yoki yovuz 
ishlar bilan mashg‘l bo‘ladilar. Hissiy-emotsional, poetik metaforalar 
negiziga qurilgan afsona va rivoyatlar zamirida real mazmun 
mujassamlashgan. Narsa-xodisalar insoniy sifatlar va xususiyatlardan 
kelib chiqib baholanadi hamda tushuniladi. Masalan, qadimgi 
yunon afsonalari va rivoyatlarida dunyoning barpo bo‘lishi, to‘zilishi, 
tabiat va jamiyatda yu‘z berayogan jarayonlar; narsa va 

---

hodisalarning o‘zaro bog‘liqligi, insonning kelib chiqishi, hayotning 
ma’nosi kabi teran muammolar aks etgan. 
Markaziy Osiyo xalqlarining uzoq o‘tmishdan meros bo‘lib 
kelayotgan afsona va rivoyatlarida ham ezgulik va yovuzlik 
o‘rtasidagi murosasiz ziddiyat g‘oyat jozibali ifodalanadi. Masalan, 
“Avesto”da yaxshilik timsoli Ahuramazda bilan yovuzlik ilohi Ahriman 
o‘rtasidagi kurash pirovardida ezgulik, yorug‘likning zulmat ustidan 
g‘laba qozonishi haqida xulosa chiqarilgan. 
Miflarda tabiat hodisalari bilan bir qatorda ijtimoiy hayot 
muammolari ham ko‘tarilgan. Ilohlar yaxshi va yomonga, aqlli va 
farosatsizga, urushqoq va tinchlikparvarga, sahovatli va xasisga 
bo‘lingan. Ular, xuddi insonlardek, turmush qurganlar, farzand 
ko‘rganlar, o‘zaro janjallashganlar, xullas, mifologik obrazlarning 
hayot faoliyati va o‘zaro munosabatlari odamlarga o‘z hayotlarini 
anglash va bilishga imkon bergan. Sug‘orma dehqonchilik hayotiy 
muhim bo‘lgan qadimgi Markaziy Osiyoda suv ilohiy ne’mat 
hisoblangan. Massagetlar daryolarni muqaddas bilganlar. Qadimgi 
yunon tarixchisi Gerodotning shohidlik berishicha, saklar Quyoshni 
eng ulug‘ xudo bilib, unga uchqur otlarda etish mumkin, deb 
xisoblaganlar. Malika Tumaris o‘z qavmlari oldida ont ichgan 
paytlarida buni “Quyosh nomi bilan qasamyod qilib aytamanki, ...” 
degan so‘zlar bilan boshlangan. 
Mintaqamizda miloddan oldingi 1-ming yillikda tarqalgan 
zardushtiylik e’tiqodida olov bilan bir qatorda tuproq muqaddas 
hisoblangan, uni xarom qilmaslik uchun xatto murdani erga ko‘mish 
ta’qiqlangan. II-V asrlarda hozirgi Farg‘ona vodiysi o‘rnida vujudga 
kelgan Dovon mamlakatida ajdodlarimiz olov, quyosh, ot, 
muqaddas ajdodlar ruhi, ayol kabi ko‘plab ilohlarga sig‘inganlar. 
Shunday qilib, mifologik xudolar aslida hayot va faoliyatda muhim
o‘rin tutuvchi narsa va hodisalardan iborat bo‘lgan. 
Mifologik dunyoqarashda ijtimoiy adolat va ahloq g‘oyalari etakchi 
o‘rin tutgan. Masalan, yunon asotirlaridan birida naql qilinishicha, 
borliq xukmdori bo‘lmish Uran (Samo) xudosi hamda uning rafiqasi 
Geya (Er) xudosidan ulkan kuchu-qudrat timsoli bo‘lmish titanlar 
dunyoga kelgan. Ulardan xukmronlikka moyil Kron o‘z otasini o‘ldirib, 
taxtni egallaydi. Vasvasa domiga tushgan Kron o‘z tug‘ishgan
singlisini, rafiqasi Reyani, farzandlari Xestiya, Xera, Demedra, Aida, 
Poseydon, Okean, Tefisiyalarni ham birin ketin nobud qiladi. Faqat 
Zevs tasodif tufayli omon qoladi va keyincha Kronni taxtdan 
ag‘darib, yaqinlari uchun qasos oladi, adodatni tiklaydi. Xulosa qilib 
aytganda, mifologik dunyoqarashda qadimgi dunyo kishilarining 

---

tabiat, jamiat, inson haqidagi sodda bilim va tasavvurlari, ahloqiy va 
sotsiologik qarashlari mujassamlashgandir. 
Dunyoqarashning navbatdagi, birmuncha murakkabroq ijtimoiy 
tarixiy shakli