Ma’mur qahhorov

Metodologik
funksiya shunda ko‘rinadiki, o‘z tadqiqot ob’ektidan 
kelib chiqib, falsafa borliqning eng umumiy xususiyat, jihat va 
bog‘lanishlarini tegishli kategoriyalar, tamoillar va qonunlarda 
umumlashtiradi. Tabiat, jamiyat va inson tafakkurini o‘rganuvchi 

---

konkret fanlar o‘zlari erishgan yutuqlarni izohlash, talqin etishda 
ushbu nazariy xulosalarga yol-yoriq sifatida tayanadilar. Negaki 
qismni tadqiq etish bilan mashg‘ul fanlar bir butun haqida 
umumlashmalar chiqarishga qodir emaslar. Borliqning ma’lum bir 
qismini, ya’ni bo‘lakni o‘rganish, u haqda xulosalar chiqara olish 
uchun esa butun haqida umumiy, nazariy bilimga ega bo‘lish zarur. 
Shu jihatdan falsafa xususiy fanlarga nisbatan umumnazariy, 
umummetodologiyaviy asos vazifasini bajaradi.
Falsafaning 
evristik
funksiyasining ma’nosi shundaki, u ham barcha 
fanlar qatori borliqdan yangi jihat va qonunlarni kashf etadi. 
“Evristika” – lotinchadan tarjimada “kashf etmoq”, “ochmoq” 
deganidir. Tarixdan ma’lumki, ko‘plab faylasuflar aniq fanlar 
sohasida, masalan, fizika, matematika, geometriya, tibbiyot, 
biologiya fanlarida olamshumul kashfiyotlar qilishgan, yangiliklar 
yaratishgan. Misol tariqasida, Ibn Sino, Forobiy, Pifagor, Arastu, 
Leybnits, Kantning ilmiy yangiliklarini keltirish mumkin. Muhimi 
faylasuflar – bir butun borliq harakati va taraqqiyotiga daxldor 
nihoyatda muhim umumfalsafiy qonun va tushunchalarni kashf 
etganliklari bilan mashhurdirlar. Masalan, Arastu to‘g‘ri fikrlashning 
uch qonuni – ayniyan, ziddiyat va istisno qonunlarini, Gegel 
dialektika qonunlarini tom ma’noda kashf etgandilar. “Haqiqat – 
chuqur quduqning tubida yashiringan” – degan edi qadimgi yunon 
mutaffakkiri Demokrit. Falsafiy haqiqatlarni topish esa boshqa 
sohalardagi kashfiyot va ihtirolardan nazariy qimmati jihatidan aslo 
kam emas. 
Falsafaning eng muhim funksiyalaridan biri – 
gnoseologik
funksiya 
bo‘lib, insonning biluvchanlik qobiliyati, bilish faoliyati, uning 
mexanizmlari, bocqichlari, usullari, vositalari, haqiqatning mezonlari 
haqidagi ta’limot – bilishning umumfalsafiy nazariyasidir. Falsafani 
o‘rgangan kishi olam haqidagi umumiy bilimlar sohibi bo‘libgina 
qolmay, shu bilimlarni ko‘paytirish, yanada chuqurlashtirish yo‘llari, 
usullaridan ham boxabar bo‘ladi. 
Falsafaning