Ma’mur qahhorov

Zaruriyat – ro‘y berishi muqarrar hodisa, jarayon, tasodif esa ro‘y berishi ham, ro‘y bermasligi ham mumkin. Masalan, o‘lim har bir jonzotning boshida bor narsa, ammo u qachon va qayerda, qay ko‘rinishda yuz berishi tasodiflarga bog‘liaq. Demak, «sof» tasodif yo‘q, u zaruriyat bilan bog‘langan, zaruriyatning ifodasi va qo‘shimchasi tarzida yuzaga chiqadi. Tasodifiy xodisalar takrorlanaversa, bilingki, u qonuniyatga aylanadi, demak, zaruriyat yuzaga keladi. Masalan, bir necha yil davomida ob-havo surunkali seryog‘in kelaversa, demak, iqlim o‘zgarayotgani (zaruriyat) haqida xulosa chiqarish mumkin.

Demak, olamda hamma narsa qat’iy zaruriyat deyish qanchalik biryoqlamalik bo‘lsa, tasodifiyatni yakka xukmron deyish ham shunchalik biryoqlamalikdir. Birinchi mayl fideizmga, providentsializm (taqdir g‘oyasi)ga olib borsa, ikkinchisi tartibsizlik, xaosga yetaklaydi. Xayotda tasodifga umid bog‘lab bo‘lmaydi, hamma vaqt qonuniyatni nazarda tutib, puxta rejali ish yuritish kerak, ammo tasodifni ham hisobga olgan, nojoiz tasodiflardan saqlangan ma’qul. Masalan, biznesda, tadbirkorlikda bilingki, bozor tasodiflarga to‘la, ammo marketing ilmidan boxabar kishi uchun bu xavf emas.

Narsa-hodisaning ayni xolati – voqelik, kelajagi esa imkoniyat. Imkoniyat qulay shart-sharoitda yuzaga chiqadi, ya’ni voqelashadi. Masalan, mustaqilligimiz – voqelik, ayni chog‘da bu buyuk davlatga aylanish imkoniyati hamdir. Agar narsa-hodisaning istiqboli bo‘lmasa, bu imkoniyatsizlik deb nomlanadi. Imkoniyatlar yana real, ya’ni voqelikka aylanishi aniq hamda formal, ya’ni voqelikka aylanishi hozircha mavxum, ammo vaqti kelib oydinlashadigan imkoniyatlarga ajraladi. Masalan, maktab bitiruvchisi puxta tayyorgarlik ko‘rsa, bu formal imkoniyat bo‘ladi. Demak, imkoniyatni xushyor baholay bilish, real imkoniyatni qo‘ldan bermaslik, qo‘ldan kelmagan ishga behuda urinmaslik lozim. «vaqting ketdi – naqding ketdi», «Uzoqdagi qarindoshdan yaqindagi qo‘shni afzal» maqollarining ma’nosi shuni aks ettiradi.