Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Koship qonislaniw. 
Populyaciyadagi osoblardm koship 
ketiwi yamasa onm kelgindiler menen tohqtiriliwi turdin en 
ahmiyetli biologiyaliq qasiyeti tiykarmdagi mzamli korinis. Har 
bir populyaciya osoblannin bir bolimi ele tur menen bantlenbegen 
jana jerlerdi iyelep ozinin maydanin regulyar turde tark etip 
otiradi. Bul process 
populyaciya dispersiyasi 
dep ataladi. Koship 
qonislaniw jana biotoplardi iyelewge, turdin uluwma arealinm 
keneyiwine, onm tirishilik ushm giireste tabislarga alip keledi.
Koship qonislaniw funkciyalan tirishilik ciklinin belgili bir 
dawirinde 
ormlanadi: 
nasekomalarda 
tiykarman 
imaga 
stadiyasinda, 
tiroglifoid 
kenelirinde 
amawli 
deytonimfa 
gipopuslar menen kopshilik qus ham siit emiziwshilerde - osip 
baratirgan jas osobi menen. Osimliklerde tuqim ham sporalar 
shashiladi yamasa taraladi, otmp tirishilik etiwshi haywanlar 
jiiziwshi lichinkalar yamasa metagenezdegi amawli awladlan 
arqali iske asadi.
Har bir tiir ozinin dispersiya tempi , menen xarakterlenedi. 
Esaplawlar boymsha, belyak-qoyanlannda shama menen 1% 
jaslan tuwdgan jerin regulyar turde taslap ketedi.
Dispersiya 
adette 
bagdarlanbagan, 
osoblardm 
koship 
qonislawi tuwdgan jerinen jiida har-qiyli bagdarlarda jiiredi. 
Koship qomslawshi dispersiya populyaciyalar arasmda qatnas 
ortaligi bohp xizmet etedi.
Osimlikler cenopopulyaciyasinin dinamikasi. 
Osimlikler 
cenopopulyaciyasmin lilkenligi ham mugdarmin xarakteri jiida 
ken masshtabta ozgeredi. Cenopopulyaciyanin korsetkishleri 
uluwma sam ham tigizligi, fitomassasi, populyaciya iyelep turgan 
maydan ham jas spektrleri de ozgeredi.
Cenopopulyaciyanin 
mugdari 
generativ 
individlerdin 
mugdari ham olardin shaqalan, potencial ham real tuqimlar, 
vegetativ onimdarligi, topiraqtagi diasporalar, tuqimnm onip 
shigiwi, onip shiqqan osimliklerdin shidamliligi, tuqimnm 
onimdarligma baylanisli boladi. 6simliktin joqarida esapqa 
almgan barliq korsetkishleri onin tiirli jaslannda har jili hawa 
sharayatlarma qarap fitofaglardm tasiri sebepli kushli ozgeriwi 
miimkin.
252

---

Kopshilik jaylaw osimliklerinin tuqimman qayta tikleniwi 
kobinese kogerip shiq qan nallerdin jasawina baylanisli boladi. 
Kogerip shiqqan osimteler ozgeriwi cenopopulyaciyalarda barliq 
dawirlerde ham jillarda anagurlim kop boladi ham ol 
tomendegishe boliwi mumkin. Kogerip shiqqan nailer 100-1000 
m2 maydanda 1 yamasa 2 dana boliwi miimkin. lqlim sharayatlari 
qolaysiz kelgen jillari uluwma nailer kogerip shiqpaydi. Kogerip 
shiqqan nailer qurgaqshiliq jillan qurip qaliwi miimkin.