|
KI RISIW
Him ham texnikanm jedel rawajlaniwi, qala berse xaliq
MUfiinni keskin osiwi menen adamlar Ana tabiyattan tabiyiy
buylic|lardi biigin keshegiden, erten bolsa bugingiden kobirek
ttliwga hareket etedi. Adamlar bilip-bilmey tabiyat nizamliliqlarm
hn/di, qorshagan ortaliq pataslandi, biologiyaliq resurslar
prtqishlarsha paydalamldi. Natiyjede min jillar dawaminda turaqli
bolip kelgen ekosistemalardin buziliwina alip keldi. Bui process
uqir&i 50 jil ishinde adamzat jamiyetinin tabiyatqa tasirin joqargi
shegine jctkerdi.
Him ham texnikanm rawajlaniwman jamiyetke misli
k6rilmcgcn jetiskenlikler keltiriw menen bir qatarda, jamiyet
pencil
tabiyat
arasindagi
munasibetlerdin
keskinlesiwine,
ekologiyahq jagdayinm tomenleniwine, tabiyiy resurslardm lsirap
boliwina, suw, hawa, topiraqtin pataslamwina, zaharleniwine,
osimlik ham haywanlardm kemeyip ketiwine alip keldi.
Keyingi 400 jil ishinde jer betinen siit emiziwshilerdih 74
turi, quslardin 129 turi, jer bawirlawshilardin 21 turi, 7 tiir jer-suw
haywanlan ham 81
tor baliqlar joq bolip ketken. Тек
Qaraqalpaqstan tabiyatman tarpan, turan jolbansi ham gepard bir
omirge joq bolip ketti. Kopshilik torler jogahp ketiw aldinda tur.
Jabayi tabiyatta ushirasatugin haywanatlar ham osimlikler
menen sawda qiliw flora ham fauna ushm qawip salmaqta. Bui
asirese Xahq araliq Qizil kitapqa ham koplep mamleketlerdih
Qizil kitaplarma kirgen siyrek, jogahp baratirgan turlerge tasir
korsetpekte. Jer juzinin turli regionlarmda jiizege kelgen
ekologiyahq mashqalalar ekologiyahq krizis siyaqli tusiniklerdi
keltirip shigaradi.
XX asirdin ekinshi yanmmda Orta Aziyada kelip shiqqan eh
qorqmishli ekologiyahq apatshihq - Aral tenizinin quriwi boldi.
Onm ayamshli aqibetlerin bolsa Ozbekistan, sonin ishinde Aral
boyinda jasaytugm Qaraqalpaqstan xalqi tartti. Bui bizge ulken
sabaq boldi.
Ozbekistan Respublikasi Birinshi Prezidenti I.A. Karimov
ozinih «Ozbekistan XXI asir bosagasmda: qawipsizlikke qawip,
turaqliliq shartleri ham rawajlaniw kepillikleri» miynetinde
ekologiyahq qawiptin
juzege
keliwi,
omn
bargan
sayin
keskinlesiwi, ham onin sociyalliq turmisqa korsetilip atirgan
unamsiz tasiri haqqmda ken tiirde aytip otken edi.
Ozbekistan
Respublikasi
Garezsizlikke
eriskenli
beri
ekologiyahq mashqalalar ham olardi saplastinw maselelerine
ayriqsha itibar qaratilmaqta.
Atap aytqanda, bul mashqalalar
uluwma socialliq maselelerdin ajiralmas bolimi esaplamwin
nazerde tutqan halda, ken jamiyetshilik aldmdagi sheshiliwi zunir
bolgan waziypalardan biri dep esaplaydi. Bul bansta onnlamwi
lazim bolgan waziypalardih biri - talim-tarbiya bolip, salamat
awlad tarbiyasmda ayriqsha orm iyeleydi.
Ekologiyahq
krizis ham qawip qaterdin aldrn ahwda
ekologiya iliminin songi jillannda erisken jetiskenliklerin
ameliyatta qollaw lilken ahmiyetke iye.
Bugingi ekologiya pani aldmda turgan ameliy tapsirmalar
tomendegilerden ibarat:
• taza ortaliqta hazirgi ham keleshek awlad salamatligm
tamiyinlew;
• tabiyiy bayliqlardan aqilga say paydalamw menen bir
qatarda shigindisiz texnologiyalardi islep shigariw;
• jasalma ekosistemalardin turaqli ham joqari onimdarligin
tamiyinlew;
• kefi xaliq massasma ekologiyahq talim ham tarbiya beriw
joli menen tabiyatti qorgawdi amelge asinw.
Ekologiya paninin putkil iskerligi, jetiskenlikleri, bagdarlari
joqanda atap otilgen mashqalalardi sheshiwge qaratiladi. Bul
maselelerden tisqari ulken - kishi ekologiyahq mashqalalarda
kop, yagniy ekologiyahq atamalar metodi ham teoriyaliq
bagdarlari, ekologiyada basqa panler jetiskenliklerin analizlew
ham basqalar.
Hazirgi kiinde xojaliqtin turli
tarmaqlarinda «sanaat
ekologiyasi», «ximiya ekologiyasi», «bioximiyaliq ekologiya»,
«awil
xojaliq
ekologiyasi»,
«askeriy
ekologiya»,
«psixoekologiya», «social ekologiya», «adam ekologiyasi» siyaqli
bagdarlar rawajlanbaqta. Ekologiyanm bunday bagdarlari som
korsetedi, kop gana panler ozinin bagdarm ekologiyalastmp, jana
jm'tii maselelerdi jana usil, ekologiyahq pikirlew joli menen
ulienhiwge kirispekte.
Hkologiya garezsiz pan bolip, onm obyektiv usillari,
Do'stlaringiz bilan baham: |
