223
Natijada, ta’minotchi firma hech qanday foiz stavkasisiz 30 kunlik kredit taqdim
etadi. Ta’minotchi ham o’zining kredit asosida mol yetkazib berayotganini biladi
va aniqki o’z tovarlariga nisbatan narxlar birligida ko’p bo’lmagan foiz
xarajatlarini qo’shadi. Muhimi shundaki, bu foiz xarajati yashiringan bo’ladi va
aniq ko’rsatib o’tilmaydi, shuning uchun to’lanishi kerak bo’lgan hisoblar va tan
olingan xarajatlar firmaning foizlar bo’yicha xarajatlarining o’sishiga olib
kelmaydi.
Xavfsiz kapital srukturasini yaratish bizdan quyidagi ikki savolga
yuzlanishimizni talab etadi:
•
Qarzlarning so’ndirilish tarkibi – firma qisqa va uzoq muddatli
qarzlarning qanday tuzilmasidan foydalanishi kerak?
•
Qarz va o’z mablag’ari tarkibi – firma qarz va o’z mablag’larining
qanday tuzilmasidan foydalanishi kerak?
Firma kapital strukturasining (qizqa va uzoq muddatli qarzlar nisbati)
qarzlarni so’ndirilish tarkibiga eng birlmachi ta’sir bu firma egalik qilayotgan
aktivlarning xususiyatidir. Uzoq yillar davomida pul oqimlariga erishishi
kutiladigan aktivlarga investitsiyalar
kiritishga moyil firmalar, odatda, qarz
mablag’larini jalb qilish borasida uzoq muddatli qarzlardan yaxshi foydalanadilar.
Qisqa muddatli pul oqimlariga investitsiya kirituvchi firmalar esa asosan qisqa
muddatli qarzlarga murojaat qiladilar.
Bu bobda diqqat qarz va o’z mablag’lari tuzilishiga qaratiladi va u odatda
kapital strukturasi menejmenti
deb yuritiladi. Kompaniya oddiy aksiyalari narxini
maksimallashtirish yoki boshqacha aytganda,
kapitalining tarkibiy qiymatini
minimallashtirilish
nuqtayi
nazaridan
firmaning
kapital
strukturasi
moliyalashtirishning doimiy manbalarini o’zida mujassam etishi kerak.
Moliyalashtirish manbalarining bunday to’g’ri
nisbatini optimal kapital
strukturasi, deb ataymiz.
21.7-jadval (5) tenglamani buxgalteriya balansi nuqtayi nazaridan ko’rib
chiqadi. Bu bizga kapital strukturasini boshqarish kabi jiddiy muammo haqida
tasavvur qilishda yordam beradi. O’zgarmas xarajatlar moliyalashtirilishi (uzoq
muddatli qarz va imtiyozli aksiyalar) oshishiga olib keluvchi moliyalashtirish
manbalari investitsiya bozoriga eng munosib nisbatlarda oddiy aksiyalar bilan
umumlashtirilishi kerak. Agar ushbu nisbatga erishilsa, boshqa omillar o’zgarmas
bo’lgan holatda firma oddiy aksiyalari narxi maksimallashadi.
Korinib turibdiki, ortiqcha moliyaviy risk olish firmani bankrotlik tomon olib
borishi mumkin. Lekin juda kam moliyaviy leverejga ega bo’lish ham firma
aksiyalarining past baholanishiga sabab bo’ladi.
Molyaviy menejer, shuning
uchun ham, moliyaviy leverejdan foydalanishning eng maqbul me’yorini
aniqlashni bilishi shart – bunda boshqa omillar o’zgarmasligi sharoitida
aksiyalarning narxi oshadi.
Bobning qolgan qismi 3 asosiy masalaga diqqa qaratadi. Birinchisi kapital
strukturasi nazariyasining qisqa mushohadasidir. Ikkinchisida biz kapital
strukturasi menejmentining asosiy usullarini ko’rib chiqamiz. So’ngra esa
amaldagi kapital strukturasi menejmentiga haqiqiy tajribalar
nuqtayi nazaridan
224
qarash orqali xulosa chiqaramiz.
Kapital strukturasi nazariyasiga tezkor nazar
Bobning bu qismida biz firmaning kapital strukturasining nima sababdan oddiy
aksiya egalari uchun muhimligi borasidagi nazariy asoslarni ko’rib chiqamiz.
Buning uchun biz, dastavval, kapital strukturasi muhim bo’lmagan dunyoni, ya’ni
kapital strukturasidagi qarz va o’z mablag’larining nisbati firmaning bahosi yoki
uning kapitali qiymatiga ta’sir ko’rsatmaydigan dunyoni ko’rib chiqamiz. Bunday
qilishimizning sababi kapital strukturasining naqadar muhimligini ko’rsatish va
uning tarkibi borasida xavfsiz qaror qilishga yordam berishdir. Kapital
strukturasining muhimligi haqidagi muammoning markazida quyidagi savollar
yotadi:
Firma o’z fondlarining jami qiymatiga foydalanilayotgan moliyalashtirish
manbalari tarkibini o’zgartirish orqali (ijobiy yoki salbiy) ta’sir eta oladimi?
Bu masala moliyaviy adabiyotlarda ko’plab
jozibador shakllarda talqin
qilingan va amaliyotdagi moliyachilardan ko’ra nazariyachilarni ko’proq
qiziqtiradi. Biznes moliyaviy menejmenti amaliyotiga kiritilgan kapital strukturasi
nazariyasining elementlarini ta’kidlab o’tish uchun biz kapital bahosi yoki kapital
strukturasi asoslarini yaxshiroq tushunish maqsadida intuitiv yoki nomatematik
yondashuvdan foydalanamiz.
Kapital strukturasining ahamiyati
U
firma
uchun
moliyaviy
kapitaldan
foydalanish
xarajatlarini
minimallashtirishga urinishda iqtisodiy ahamiyat kasb etadi. Kapital bahosi ham,
ishlab chiqarish xarajatlari kabi boshqa xarajatlar ham umumiy bir xususiyatga
ega bo’lib, ular oddiy aksiyadorlarga to’lanadigan pul ko’rinishidagi dividendlar
miqdorini qisqartirishi mumkin.
Mustaqillik yondashuvi
Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan ikki iqtisodchi - Franko Modigliani va
Merton Miller (bunday keyin MM deb ataymiz) biznes dunyosi haqidagi eng tor
ma’nodagi farazlardan foydalangan holda kapital strukturasi
haqidagi qarorning
ahamiyatini tahlil qilishgan. Ayniqsa, MM firmaning investitsiya siyosati (ya’ni, u
amalga oshirishi mumkin bo’lgan investitsiya to’plami) va dividend
siyosati(aksiyadorlarga to’lanadigan firma foydasi miqdori) o’zgarmasligi, ya’ni
ular firmaning kapital strukturasi borasidagi qarorlari ularga ta’sir qilmasligini
ta’kidlab o’tgan. Ular keyinchalik ko’plab farazlarga asoslangan holda, firmaning
kapital strukturasidagi nisbat firmaning kapital bahosi yoki uning oddiy aksiyalari
qiymatiga ta’sir o’tkazmasligini ko’rsatib bergan. Bu yondashuv ba’zan kapital
strukturasi mustaqilligi deb ham ataladi, chunki firmaning
qiymati uning qanday
moliyalashtirilganiga bog’liq emas (mustaqil). MM ning mustaqillik g’oyasi
asosida yotuvchi asosiy farazlar quyidagilarda aks etgan:
Do'stlaringiz bilan baham: 
