Mamlakatimiz milliy iqtisodining xech bir tarmogi samarali va mu’tadil



Download 0,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/19
Sana20.01.2022
Hajmi0,64 Mb.
#393155
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19
Bog'liq
411-455



411 

 

Mamlakatimiz  milliy  iqtisodining  xech  bir  tarmogi  samarali  va  mu’tadil 



tashkil  qilingan  axborot  infratuzilmasisiz  faoliyat  kursatishi  mumkin  emas. 

Xozirgi  kunda  milliy  axborot  resurslari  xar  bir  davlatning  iqtisodiy  va  xarbiy  

saloxiyatini tashkil qiluvchi omillardan  biri bulib xizmat qilmokda.   

Turli  xildagi  axborotlar  xududiy  joylashishidan  kat’iy  nazar  bizning 

kundalik xayotimizga Internet xalqaro kompyuter tarmogi orkali  kirib keldi. 

Butunjaxon  axborot  makonining  yaratilishi,  shaxsiy  kompyuterlarning 

ommaviy  ishlatilishi  hamda  kompyuter  tizimlarining  rivojlanishi  axborotlarni 

ximoyalashning kompleks muammolarini keltirib chiqardi. Ma’lumotlarni kayta 

ishlashning integrallashgan va lokalь tizimlarida axborotni ximoyalash deb ularni 

uzatish,  saklash  hamda  kayta  ishlash  jarayonida  ma’lumotlarning  butunligini 

ta’minlovchi chora-tadbirlar majmuiga aytiladi. Axborotni ximoyalash deganda: 

-axborotlarning jismonan butunligini ta’minlashga; 

-ularni  saklashda  axborot  elementlarining  almashtirilib  quyilishiga  yul 

quyilmaslik; 

-maxsus  ruxsatga  ega  bulmagan  shaxslar  tomonidan  axborotlardan 

foydalanishni oldini olish kabilar tushuniladi. 

Axborotlar butunligining buzilishi ikki xil xolatda amalga oshirilishi mumkin: 

tasodifan  hamda  garazli  (kasddan).  Birinchi  xolatda  axborotlarning  buzilishiga 

kishilar tomonidan tasodifan yul quyilgan xatolar, texnik nosozliklar sabab bulishi 

mumkin. Ikkinchi xolatda esa kishilar tomonidan garazli maqsadlarni kuzlab olib 

borilgan  xarakatlar  sabab 

buladi


.  Axborot  butunligi  buzilishining  sabablaridan 

kat’iy  nazar  bu  kuzda  tutilmagan  xar  k

anday

  natijalarni  keltirib 



chiqarish

mumkin.  Amaliyot  shuni  kursatadiki  axborotlar  ularni  kiritish,  saklash,  kayta 



ishlash, chop etish hamda uzatish jarayonida turli xil tasodifiy tashki ta’sirlarga 

uchrashi  mumkin.  Natijada  axborotlarning  signal  shaklida  jismoniy  uzgarishlar 

kuzatiladi.  Masalan, 

Ra

kamli  kodning  biron-bir  razryadida  ikkilik  belgisining 



invertatsiyasi  vujudga  kelsa  hamda  bu  xato  funktsional  nazorat  vositalari 

tomonidan 

Ani

klanmasa natijada yoki yolgon ma’lumot olinadi, yoki  ma’lumot 




412 

 

notugri  manzilbuyicha  junatiladi,  yoki  boshqa  noxush  xolatlar  vujudga  kelishi 



mumkin.  Kompyuter  tizimlari  faoliyatiga  tasodifiy  ta’sirlar  sababi  quyidagilar 

bulishi mumkin: 

-apparatlarning sifatsizligi, eskirishi natijasida buzilishi; 

-tashki muxit ta’sirida aloka kanallari va liniyalarida axborotlarning uzgarishi; 

-avariya xolatlari (yongin, suv toshkini, zilzila va xokazolar; 

-kompyuter  ishlab  chiqaruvchilar  hamda  loyixalashtiruvchilarning  sxema  va 

sistematexnik xatolari; 

-algoritmik va dasturiy xatolar; 

-kishilarning kompyuterlarda ishlayotganda yul kuyadigan xatolari. 

SHu urinda aytish joizki, axborotlarni kayta ishlash tizimining paydo bulishi 

bilan axborotlarni ximoyalash muammosi paydo buldi.  

Bu  tizimlarda  ishonchli  ximoyani  tashkil  etish  katta  moddiy  va  moliyaviy 

xarajatlarni,  murakkab  tadkikotlarni  talab  etadi.  SHuningdek  axborotlarning 

kimmatliligiga  karab  ximoya  xarajatlarining  optimal,  maqsadga  muvofik 

darajasini  ham  ishlab  chiqish  zaruriyati  tugiladi.  Yukori  darajada  axborotlar 

xavfsizligini ta’minlovchi xarajatlarni xisoblash - mumkin bulgan tajavvuzlarni  

tulik    urganish,  xar  bir  tajavvuzning  potentsial    xavflilik  darajasini  bilish, 

qilinadigan xarajatlar mikdorini bilishni talab etadi.   

Aytish joizki, shaxsiy kompyuterlardan foydalanishning  boshlangich  yillarida  

kuprok xakerlar, «elektron boskinchilar»  xavf solishgan bulsa, keyingi  yillarda 

axborotlar mustaxkamligiga  programma vositalari - kompyuter viruslari, Internet 

global tarmogi sabab bulmokda. 

2.  Kompyuter  tizimlaridan  foydalanish  amaliyoti  axborotlardan  ruxsatsiz 

foydalanishning yetarlicha kup mikdorda usullari mavjudligini kursatmokda: 

-ijozatsiz kurish; 



413 

 

-ma’lumotlarni kuchirib olish va almashtirish; 



-aloka kanallariga boglanish natijasida yolgon xabarlar va dasturlarni tarkatish; 

-axborot tashuvchilardagi koldik axborotlarni tiklash va ukib olish; 

-elektromagnitik nurlanish va tulkinsimon xarakterdagi signallarni kabul qilish; 

-maxsus «tikin» dasturlar va apparat vositalaridan foydalanish... 

3.  Ixtiyoriy  jamiyatda  turli  darajali  maxfiylikdagi  axboratlar  okimi  aylanadi: 

davlat  siri,  biror  idoraga  oid  sir,  xizmat  siri,  tijorat  siri,  shaxsiy  sir  va  axborat, 

kupchillik foydalanuvchilar uchun muljallangan u yoki bu darajali barcha turdagi 

axboratlarni  SHEXM  kayta  ishlaydi.  SHubxasiz  SHEXM  axboratlarning 

xonadan, tashkilotdan firmadan, korxonadan, oiladan chiqib ketish manbai bulishi 

mumkin. Axborotlarning chiqib ketish  yullari quyidagilardan iborat: 

 

Print



e

rdan chop etilgan va displeydagi ma’lumotlarni ruxsatsiz 

k

u

rish; 



 

Axborotlarni ruyxatga olish natijalarini ugirlash: 



 

Axborot tashuvchi kurilmalarga ulardagi ma’lumotlarni kurish 



yoki kuchirish maqsadida ruyxatsiz   kirish; 

 



Tashki axborat tashuvchi  vositalarini ugirlash; 

 



Elektromagnit nurlanish; 

 



Akustik nurlanish; 

 



SHEXM  da  kayta  ishlanayotgan  ma’lumotlarni  radiotulkin 

tutuvchi vositalar yordamida ugirlash; 

Axborotlarning yukolishi va ruxsatsiz tarkalishining xilma-xiligi kompyuter 

tarmo


klarida  axboratlarni  ximoya  qilish  masalasini  nixoyatda  dolzarb  qilib 

quyilmokda. 

 

Yopik  axboratni  kayta  ishlovchi  SHEXM  sonini  minimumgacha 



kiskartirish 


414 

 

Davlat  muassasalari,  fan-ta’lim  muassasalari,  tijorat  korxonalari  va  aloxida 



shaxslar axborotni elektron shaklda yaratib saklay boshladilar. Bu muxit avvalgi 

fizikaviy  saklashga  nisbatan  katta  kulayliklar  tugdiradi:  saklash  juda  ixcham, 

uzatish  esa  bir  onda  yuz  beradi  va  tarmok  orkali  boy  ma’lumotlar  bazalariga 

murojaat  qilish  imkoniyatlari  juda  keng.  Axborotdan  samarali  foydalanish 

imkoniyatlari axborot mikdorining tez kupayishiga olib keldi. Biznes kator tijorat 

sohalarida  bugun  axborotni  uzining  eng  kimmatli  mulki  deb  biladi.  Lekin 

pinxona(konfidentsial) va maxfiy axborot okimlari uchun Internet texnologiyalari 

kulayliklar bilan bir katorda yangi muammolar keltirib chiqardi. Internet muxitida 

axborot xavfsizligiga taxdid keskin oshdi: 

Axborot ugirlash  



Axborot mazmunini buzib quyish, egasidan iznsiz uzgartirib quyish  

Tarmokka va serverlarga ugrincha sukulib kirish  



Tarmokka tajovuz qilish: avval kulga kiritilgan  transaktsiya (amallarning yaxlit 

ketma-ketligi)larni kayta yuborish, "xizmatdan yo axborotga  daxldorlikdan buyin 

tovlash" , junatmalarni ruxsat berilmagan yul orkali yunaltirish. 

Axborot  xavfsizligini  ta’minlash  quyidagi  uch  asosiy  muammoni  yechishni 

nazarda tutadi. Bular: 

Pinxonalik(Confidentiality)  



Butunlik(Integrity)  

Kobillik(Availability) 



 

  AKSH  dagi  kompьter  xavfsizligi  instituti  va  FBR  tomonidan  kompьter 

jinoyatlari  buyicha  1999  yilda  o’tkazilgan  surov  natijalariga  kura  surovda 

katnashgan tashkilotlarning 57  foyizi  Internet  bilan  ulanish  joyi  "kupincha 

tajovuzlar tashkil etiladigan joy" deb, 30 foyizi ularning tarmogiga sukulib 

kirish yuz berganini, 26 foyizi esa tajovuz vaqtida pinxona axborotni ugirlash 

sodir  bulganini  ma’lum  qilishgan.  AKSH  kompyuter  jinoyatlariga  karshi 



415 

 

kurash Federal markazi - FedCIRC ma’lumotlariga kura 1998 yilda 1100000 



kompьterli 130000 ga yakin davlat tarmoklari tajovuzga duchor bulgan.  

       "Kompyuter  tajovuzi"  deganda  kishilar  tomonidan  kompyuterga  beruxsat 

kirish  uchun  maxsus  dasturni  ishga  tushirishni  nazarda  tutiladi.  Bunday 

tajovuzlarni tashkil etish shakllari xar xil. Ular quyidagi turlarga bulinadi. 

 

Kompьterga olisdan kirish: Internet yoki intranetga kimligini bildirmay 



kirishga imkon beruvchi dasturlar 

 



Uzi ishlab turgan kompyuterga kirish: kompyuterga kimligini bildirmay 

kirish dasturlari asosida.  

 

Kompьterni olisdan turib ishlatmay quyish: Internet (yo tarmok) orkali 



olisdan  kompьterga  ulanib,  uning  yoki  uni  ayrim  dasturlarining 

ishlashini tuxtatib kuyuvchi dasturlar asosida (ishlatib yuborish uchun 

kompьterni kayta ishga solish yetarli).  

 



Uzi  ishlab  turgan  kompyuterni  ishlatmay  quyish:  ishlatmay  kuyuvchi 

dasturlar vositasida.  

 

Tarmok  skanerlari:  tarmokda  ishlayotgan  kompyuter  va  dasturlardan 



kay biri tajovuzga chidamsizligini aniklash maqsadida tarmok haqiqatda 

axborot yiguvchi dasturlar vositasida.  

 

Dasturlarning 



tajovuzga 

bush 


joylarini 

topish: 


Internetdagi 

kompyuterlarning  katta  guruxlari  orasidan  tajovuzga  bardoshsizlarini 

izlab karab chiquvchi dasturlar vositasida.  

 



Parol  ochish:  parollar  fayllaridan  oson  topiladigan  parollarni  izlovchi 

dasturlar vositasida.  

 

Tarmok  taxlilchilari  (snifferlar):  tarmok  trafikini  tinglovchi  dasturlar 



vositasida.  Ularda  foydalanuvchilarning  nomlarini,  parollarini,  kredit 

kartalari nomerlarini trafikdan avtomatik tarzda ajratib olish imkoniyati 

mavjud. 


Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish