Mamlakatda chorvachilikning hozirgi holati va rivojlantirish imkoniyatlari

MAMLAKATDA CHORVACHILIKNING HOZIRGI HOLATI VA RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI
D.Raxmonov, TDIU SF dotsenti, i.f.n.
Annotatsiya. Tezisda mamlakat chorvachilik tarmoqlarida erishilgan natijalar tahlil qilinib, kelgusida ularni yaxshilash bo’yicha taklif va tavsiyalar berilgan.
Kalit so’zlar: naslli mol, sun`iy urug`lantirish, iqtisodiy manfaatdorlik, samaradorlik.
Qishloq xo’jaligi tarmoqlaridan biri bo’lgan chorvachilik sohasi aholini go’sht, sut, tuxum kabi oqsilga boy oziq-ovqat mahsulotlariga, qayta ishlash korxonalarini esa mol terisi, sut, go`sht, jun, qorako`l teri, par va pat kabi qimmatli xom ashyolarga bo’lgan talablarini qondirishga xizmat qiladi. Shuningdek, chorvachilik tarmoqlari bugungi kunda global muammolardan biri bo’lgan aholi bandligini ta’minlashda, boshqa tarmoqlar uchun yaroqsiz, “tashlandiq” hisoblangan cho’l, yarimcho’l va dasht yerlarda ishlab chiqarish bilan shug’ullanib, arzon chorvachilik mahsulotlari yetishtirishda hamda mamlakat eksport salohiyatini oshirish kabilarda muhim ahamiyat kasb etadi.
Chorvachilikning normativ-huquqiy asoslariga O’zbekiston Respublikasining “Yer kodeksi” (30.04.1998), “Veterinariya to’g’risida”gi (3.09.1993), “Naslchilik to’g’risida”gi (21.12.1995), “Fermer xo’jaligi to’g’risida” (yangi tahrirda, 26.08.2004)gi hamda “Dehqon xo’jaligi to’g’risida” (30.04.1998)gi qonunlar, sohaga doir Prezident farmonlar, qarorlari hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari misol bo’ladi.
Mamlakatda bugungi kunda chorvachilik mahsulotlari yetishtirish bilan asosan fermer xo’jaliklari, dehqon xo’jaliklari va tomorqa yer egalari hamda qishloq xo’jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar shug’ullanmoqda.
O’zbekistonda mustaqillik yillarida, ayniqsa, ohirgi 4 yilda amalga oshirilgan islohotlar natijasida chorva mollari va parranda bosh sonlarining o’zgarishni quyida keltirilgan 1-jadval ma’lumotlaridan ko’rishimiz mumkin.
1-jadval
O’zbekiston Respublikasidagi barcha toifa xo’jaliklarda chorva mollari va parranda bosh sonlarining o’zgarishi (1 yanvar holatida, ming bosh)

T/r	Chorva mollari turlari	Y I L L A R						2021-yilning 2017-yilga nisbatan o’zgarishi, %
		2017	2018	2019	2020	2021
1	Yirik shoxli qoramollar	12181.4	12414.7	12814.1	12968.3	13188.7	108.3
	Shu jumladan: sigirlar	4217.3	4418.3	4626.0	4663.5	4744.3	112.5
2	Qo’y va echkilar	19697.9	20680.5	21580.5	21986.0	22498.6	114.2
3	Otlar	237.5	239.4	242.5	247.3	254.0	106.9
4	Barcha turdagi parrandalar	67037.7	71343.4	86374.8	93132.3	90131.8	134.4

Manba: www.stat.uz ma’lumotlari.
1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiku, tahlil qilingan davrda mamlakatdagi barcha toifa xo’jaliklarda yirik shoxli qoramollar soni 1007.3 ming bosh(8.3%)ga, shundan sigirlar 527 ming bosh(12.5%)ga, qo’y va echkilar soni 2800.7 ming bosh(14.2%)ga, otlar soni 16.5 ming bosh(6.9%)ga va barcha turdagi parrandalar bosh soni esa 23094.1 ming bosh (34.4%) ga ko’paygan.
Ushbu ma’lumotlarni xo’jalik yurituvchi subektlar bo’yicha tahlil qiladigan bo’lsak, bugungi kunda mamlakatda boqilib, ko’paytirilayotgan jami yirik shoxli mollarning 92.8 foizi, sigirlarning 93.2 foizi, qo’y va echkilarning 81.4 foizi, otlarning 76,3foizi va parrandalarning 58.9 foizi dehqon xo’jaliklari va tomorqa yer egalari ulushiga to’g’ri keladi.
Agar hududlar bo’yicha tahlil qiladigan bo’lsak, jami yirik shoxli qoramollarning 12.2 foizi (1606 ming bosh), sigirlarning 14.8 foizi (702 ming bosh), qo’y va echkilarning 11.1 foizi (2493.1 ming bosh), barcha turdagi parrandalarning 19.1 foizi (13448.8 ming bosh) Samarqand viloyati ulushiga to’g’ri kelishini ko’rish mumkin.
Mollar va parranda bosh sonlarining ko’payishi bilan bir qatorda, tarmoqda ishlovchilarning fidokorona mehnatlari evaziga so’nggi yillarda mamlakatda chorvachilik mahsulotlari yetishtirish sezilarli darajada oshgan.
Quyidagi jadvalda O’zbekiston Respublikasida chorvachilik mahsulotlari yetishtirish holati keltirilgan (2-jadvalga qarang).
2-jadval ma`lumolaridan ko`rinib turibdiki, 2016-2020-yillar davomida mamlakatimizda qirqib olingan jun va pilladan tashqari barcha turdagi chorvachilik mahsulotlari yetishtirish miqdorlari oshgan.
Ma’lumki, chorvachilikni rivojantirishga ta`sir etuvchi omillardan asosiysi – bu mustahkam ozuqa bazasini yaratishdir. Rivojlangan mamlakatlardan yuqori mahsuldorlikka ega bo`lgan zotli mollar avlodini valyutaga olib kelsagu, to`yimli ozuqa bilan ozuqlantira olmasak, ko`zlangan maqsadga erisha olmaymiz.
Chorvachilik mahsulotlari yetishtirish hajmining oshishi, mahsulot sifatini yaxshilanishi kabilar evaziga ular qiymatining ko`payishiga podadagi mollarning nasl sifati ta`sir ko`rsatishi sir emas.
O’zbekistonga chetdan naslli mollar keltirish birinchi Prezidentning 308-sonli qarori (23.03.2006y.)dan keyin keskin oshdi.