Mamlakat: aqsh qo ‘mita: unesco va Xalqaro Mehnat Tashkilori

Mamlakat: AQSH

Qo ‘mita: UNESCO va Xalqaro Mehnat Tashkilori

Delegat: Solijonov Muhammad Ali

Mavzu: Mehnat bozoridagi global tendensiyalar va malakalar

Mehnat bozori — ish kuchi oldisotdi qilinadigan bozor. Mehnat bozorining ishtirokchilari ishga yollovchilar, ishga yollanuvchilar va ular oʻrtasidagi turli vositachilar hisoblanadi. Turli vositachi firmalar, tashkilotlar va agentliklar Mehnat bozorining infratuzilmasini tashkil etadi. Ish kuchi maxsus tovar sifatida uning sohibi tomonidan bozorga taklif etiladi. Ishga yollovchilar Mehnat bozoriga talab bilan chiqadi. Ish kuchining oldisotdisi bevosita haridor bilan sotuvchi oʻrtasida toʻgʻridan toʻgʻri yoki vositachilar ishtirokida yuz berishi mumkin. Bu ishni mehnat birjasi yoki ish topib beruvchi firmalar bajaradi. Ish kuchining oldisotdisi mehnat bitimi shaklida rasmiylashtiriladi. Mehnat bozorida ish kuchini sotuvchi bilan uni oluvchi oʻrtasida mehnatning kelishilgan narxi — ish haqidkr.

Mehnatga talab uning narxi boʻlmish ish haqi miqsoriga nisbatan teskari mutanosiblikda, yaʼni ish haqi oshsa mehnatga talab qisqaradi, agar u pasaysa, mehnatga talab oshadi. Mehnat bozoridagi mehnat taklifi ish haqiga nisbatan toʻgʻri mutanosiblikda boʻladi. Moddiy muhtojlik sharoitida koʻp ishlab, koʻp pul topishga intilish mehnat taklifini oshiradi.

Mehnat bozorida mehnatga talab taklifdan oshib ketsa ish kuchi taqchilligi, mehnat taklifi talabdan koʻp boʻlsa ishsizlik paydo boʻladi. Mehnat bozorining turlarga ajralishi uning harakteri va koʻlamiga bogʻliq. Mehnat bozori oshkora va yashirin harakterda faoli-yat koʻrsatishi mumkin. Oʻz koʻlamiga qarab Mehnat bozori mahalliyhududiy, milliy va jahon bozorlaridan iborat. Globalizatsiya sharoitida moddiy resurslarni mamlakatlararo taqsimlanishiga mos ravishda mehnat resurslari ham taqsimlangani sababli jahon Mehnat bozori tez rivojlanadi. Iqtisodiyoti kuchli mamlakatlar milliy Mehnat bozorida kelgindilar mehnati taklifi tez usadi, narxi arzonligidan unga talab ham ortadi. 2000 yilda Yer yuzida oʻzi tugʻilgan yurtida ishlamaydiganlar soni 80 mln. nafardan ziyod boʻldi. Xalqaro Mehnat bozori kengayishi rivojlangan mamlakatlarda oʻzga millat diasporasi oʻsishiga olib keladi (mas, 2002 yil AQShdagi xitoyliklar 15 mln. nafardan ortiq boʻlgan).

Amerika Qo‘shma Shtatlarining o‘zida mart oyida 10 milliondan ortiq fuqarolar ishsizlik nafaqasi olish uchun ariza topshirdi. 2008 yildagi inqirozda ushbu ko‘rsatgich 1 millionga ham yetmaganini hisobga olganda ko‘lamni baholash yanada osonlashadi. Birgina 22-28 mart haftasi davomida nafaqa so‘ragan ishsizlar soni 6,5 milliondan ortiqroq. O‘z umrini mehnat bozorini o‘rganish uchun sarf etgan iqtisodchi Xeydi Sheyrxols iyul oyiga qadar murojaatchilar soni 20 milliondan ortib ketishini prognoz qilmoqda. Hukumat iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash uchun o‘zining eng samarali paketlar dasturini ishlab chiqqanda ham vaziyat buyuk depressiya davridagidan ham yomonroq tus olganini anglatadi. Umuman olganda, deyarli barcha davlatlarning hukumatlari, markaziy bank va moliya vazirliklarini birgina savol qiynab turibdi: Qanday qilib, ushbu og‘ir iqtisodiy vaziyatdan minimal zararlar bilan chiqib ketish.

AQSh mehnat bozori g'ayrioddiy davrni boshdan kechirmoqda: ish joylarining tarixiy tez o'sishi, ishsizlik darajasi yuqori bo'lishiga qaramay, ishchilarning keskin tanqisligi va masofadan turib ishlashga epik o'tish. Covid-19 ning pasayishi davom etar ekan, bu erda AQShning mehnat bozori tendentsiyalari.

  Uzoqdan ishlash bu erda. Pandemiya boshlanganidan o'n etti oy o'tgach, ish beruvchilarning ko'pchiligi uzoqdan ishlash ishchilarning mehnat unumdorligiga salbiy ta'sir ko'rsatmaydi va hatto uni yaxshilaydi deb o'ylashadi. Natijada, firmalarning ulushi doimiy ravishda uzoqdan ishlaydigan modellarga o'tishni kutmoqda. ehtimol Covid-19 ning eng katta merosi. Shuningdek, pandemiya boshlanishidan buyon masofaviy ish haqida aytilgan ofis ishlarida e'lonlar ulushining katta o'sishi kuzatildi. Bu, ayniqsa, kompyuter bilan bog'liq va moliya va sug'urta kasblarida yaqqol sezildi. O'sish, shuningdek, pandemiyadan oldin kamdan -kam hollarda amalga oshiriladigan ofis yordami va ruhoniylik kasblarida ham kuzatildi.

Masofaviy ish rejimiga o'tish ish beruvchilarga arzonroq mehnat bozorida ishchilarni yollash va mehnat xarajatlarini tejash imkonini beradi. 2018 yilda Silicon Valley texnologik kompaniyasi ishlarining 40 foizdan kamrog'i ushbu hududdan tashqarida joylashtirilgan. Endi bu uchdan ikki qismga yaqin. Ko'paytirish pandemiya paytida, masofadan turib ishlashga to'g'ri keldi.

  Ish o'rinlari o'sishi 2021 yilda, ayniqsa iyun va iyul oylarida oshdi, chunki xizmat ko'rsatish sohalari qayta ochila boshladi. So'nggi oylarda g'ayrioddiy kuchli o'sish dam olish va mehmondo'stlik, tog' -kon sanoati, shaxsiy parvarish va ta'lim (ham davlat, ham xususiy) kabi sohalarga bog'liq. Boshqa sohalarning aksariyati o'tgan olti oyda taxminan epidemiyaga qarshi tezlikda o'sdi. Natijada, iyul oyida ish o'rinlari soni 2020 yil fevralidan 5,7 millionga past edi. Boshqa rivojlangan iqtisodiyotlarga qaraganda, AQShda pandemiyadan iqtisodiy tiklanish ancha kuchliroq edi.

Avtomatlashtirish va iste'molchilar didining doimiy tendentsiyalari to'g'risida ko'p noaniqliklar mavjud bo'lsa -da, 2023 yilgacha bir qancha tarmoqlar ishdan oldingi bandlik darajasiga qaytishi dargumon. Bu sohalarga turar -joy bo'lmagan qurilish kiradi. chakana savdo, biznes va ish bilan bog'liq transport, tijorat banki, biznes va inshootlarni qo'llab-quvvatlash xizmatlari, hamshiralik va turar joy parvarishlash qismlari. Virusning boshqa mamlakatlarda tez tarqalishi shuni ko'rsatadiki, xalqaro turizm juda sekin tiklanadi.

 Infektsiyalar sonining tez o'sishi iyul oyidagi ish o'rinlari soniga ta'sir qilmadi. Bu raqamlar delta varianti to'lqinining to'liq ta'siridan oldin, 12 -iyul kuni to'plangan. Oldinga qarab, biz infektsiyalarning yangi to'lqini shaxsiy xizmatlarning iqtisodiy faolligiga salbiy ta'sir ko'rsatishini kutamiz. Natijada biz ish o'rinlari o'sishi biroz sekinlashishini kutmoqdamiz, lekin nisbatan kuchli bo'lib qolaveradi.

 Uyda qolgan keksa odamlar ish bilan ta'minlanishni sekinlashtiradi. Keksa amerikaliklar, COVID-19dan himoyasizroq bo'lganlar, uzoqroq va uzoqroq ijtimoiy uzoqlashish davrini boshdan kechirishlari mumkin, chunki ular yoshlarga qaraganda shaxsiy xizmatlarga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirishi mumkin. Sayohat, turar joy va restoranlar kabi iste'molning bir nechta toifalarida keksa uy xo'jaliklari xarajatlarning nomutanosib ulushi uchun javobgardir. Ish joylarini to'liq tiklash bu sohalarda ko'proq vaqt talab qilishi mumkin.

Ishsizlik darajasi yuqori bo'lishiga qaramay, qattiq ishchi kuchi tanqisligi saqlanib qoladi.  Pandemiyaning g'ayrioddiy dinamikasi tufayli mehnat bozori juda qattiq. Talabning oshishi va turg'un ishchi kuchi taklifining kombinatsiyasi apreldan iyulgacha tarixiy kadrlarni tanlashda qiyinchiliklarni keltirib chiqardi. Iyul oyida o'tkazilgan Mustaqil tadbirkorlik milliy federatsiyasi tomonidan o'tkazilgan so'rov natijalariga ko'ra, to'ldirilmagan lavozimlarga ega bo'lgan ish beruvchilar ulushi eng yuqori ko'rsatkichni tashkil etdi. Shu bilan birga, o'z ixtiyori bilan ishdan bo'shayotgan ishchilarning ulushi va bo'sh ish o'rinlarini to'ldirish vaqti ham oshdi. Ishga qabul qilish va ushlab turishdagi qiyinchiliklar kam haq to'lanadigan ishlarda, ayniqsa, ko'k yoqali va qo'lda xizmat ko'rsatishda ko'proq namoyon bo'ladi.

  Ko'plab potentsial ishchilar chetda. Mehnat bozori juda qattiq bo'lishiga qaramay, ishchi kuchining ishtiroki hanuzgacha epidemiya darajasidan ancha past. Shunisi e'tiborga loyiqki, 65 yoshdan oshgan guruhda ishchi kuchi ishtirok etish darajasi pandemiyadan oldingi darajadan 2,5 foiz past bo'lib, COVID-19dan oldin o'n yillik uzluksiz yaxshilanishni o'chirib tashlaydi.

 Ish beruvchilar munosabat bildirmoqda. Onlayn ish e'lonlari ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, ishchi kuchi etishmasligi tufayli ish beruvchilar ish joyiga qo'yiladigan talablarni past darajadagi talablarga ega bo'lishadi va ko'proq bonuslar, boshlang'ich oylik maoshlari va ish joyida ko'proq o'qitish taklif qiladilar.  So'nggi o'n yillikda mehnatga layoqatli odamlar sonining o'sish sur'atlari asta-sekin pasayib bormoqda. 2020 yilda AQSh tarixida birinchi marta bu ko'rsatkich pasayib ketdi. Ammo mehnatga layoqatli aholining o'sish sur'atlarining pasayishi haqidagi umumiy tushuncha ikkita qarama-qarshi ta'lim tendentsiyasini yashiradi. Bakalavr darajasiga ega bo'lgan mehnatga layoqatli yoshdagi odamlar soni har yili qariyb 2 foizga oshib bormoqda. Boshqa tomondan, bakalavr darajasiga ega bo'lmagan, ko'k yoqali va qo'lda xizmat ko'rsatishga tayyor bo'lgan ishchilar soni kamaymoqda. Bu kelgusi o'n yil mobaynida zangori va qo'lda xizmat ko'rsatuvchi kasblar o'rtasida ishchi kuchi etishmasligi ehtimolini oshiradi.

O'n yillik tarixiy mehnat unumdorligi sekin o'sganidan so'ng, qarama-qarshi tendentsiyani bashorat qilishda ehtiyot bo'lish kerak. Ammo 2020 va 2021 yillardagi voqealar, albatta, avtomatlashtirish va ish beruvchilarning boshqa xarajatlarni tejash harakatlarini kuchaytirishi mumkin. Birinchidan, pandemiyaning dastlabki oylarida ommaviy ishdan bo'shatilgandan so'ng, ba'zilar ko'proq avtomatlashtirish va boshqa jarayonlarni takomillashtirish orqali kamroq ishchilar bilan ishlashni o'rgandilar. 2021 yildagi qattiq ishchi tanqisligi va ish haqining tezlashishi boshqa ish beruvchilarni ham shunday qilishga undagan bo'lishi mumkin. Nihoyat, biznes va iste'molchilik faoliyatining tezlashtirilgan raqamli o'zgarishi oddiy ish joylarini yo'q qilishni osonlashtiradi.

 Ish haqi 20 yil ichida eng tez o'sdi. Ish haqining tezlashuvining ko'p qismi ko'k yoqali va qo'lda xizmat ko'rsatadigan kasblardan kelib chiqadi. 2021 yil mart va iyul oylari oralig'ida o'rtacha soatlik daromad yillik dam olish va mehmondo'stlik sohasida 17 foizga, transport va omborda 14,7 foizga oshdi. Ba'zi xizmat ko'rsatuvchi kompaniyalar o'zlarining eng kam ish haqini soatiga 15 dollardan belgilaydilar. Boshqaruv va professional kasblar uchun ish haqining o'sishi 3 foizdan past darajada qolmoqda.

Takliflar:

1. 
   Pandemiya sababli online ishlayotgan ishchilarni ba’zi ish turlari uchun ofline turga o’zgartirish
   
2. 
   Ish beruvchilar potentsial xodimlar jamg'armasini geografik jihatdan kengaytirish.
   
3. 
    Ba'zi sanoat tarmoqlari bu yil yoki 2022 yilda to'liq tiklash
   
4. 
   Uyda qolgan keksa odamlarni ish bilan ta’minlashni sekinlashtirish
   
5. 
   Ko'plab potentsial ishchilar chetda, shu sababli ularni yurlariga qaytarish choralarini ko’rish