Mamasoli jumaboyev

Lab  mashqlari:
Yuqori  lab  mashqi.  Bunda  yuqori  lab  ikki  yon  tomonga
tortiladi  va  shu  holatda  yuqoriga  ko‘tariladi,  kåyin  pastga  tushi-
riladi.  Mashq  bir  nåcha  bor  takrorlanadi.
Pastki  lab  mashqi.  Bunda  pastki  lab  ikki  yon  tomonga  tor-
tiladi  va  shu  holatda  yuqoriga  ko‘tariladi,  kåyin  pastga  tushi-
riladi.
Qo‘shma  lab  mashqi.  Bunda  yuqori  va  pastki  lab  mashqlari
navbatma-navbat  takrorlanadi.
Yuqori  labni  „ tarash“  mashqi.  Yuqori  lab  og‘iz  ichkarisiga
tortiladi.  Pastki  tishlar  uni  „taraydi“.
Pastki  labni  „ tarash“  mashqi.  Pastki  lab  og‘iz  ichiga  torti-
ladi  va  yuqori  tishlar  bilan  „tarab“  tashqariga  chiqariladi.
Qo‘shma  „ tarash“  mashqi.  Yuqori  va  pastki  labni  „tarash“
mashqlari  navbatma-navbat  takrorlanadi.
Labni  „ cho‘chchaytirish“  mashqi.  Bunda  lablar  jiðs  holda
oldinga  cho‘chchaytiriladi  va  shu  holda  ikki  yonga  tortiladi.
Lablarni  aylantirish  mashqi.  Lab  yumuq  holda  „cho‘ch-
chaytiriladi“  va  shu  holda  doira  shaklida  aylantiriladi.
Umumiy  mashq.  Bu  mashqda  og‘iz  bir  barmoq  sig‘arli
darajada  ochilib,  lablar  tishlar  orasida — ichkariga  tortiladi,

---

360
kåyin  doira  shaklida  har  tomonga  tortiladi,  shundan  so‘ng
avvalgiday  yana  ichkariga  tortiladi.  Mashq  bir  nåcha  marta
qaytariladi.
Tilni  chiqarish  mashqi.  Bunda  og‘iz  ochilib,  til  oldinga
tomon  chiqariladi,  kåyin  ikki  yonini  ko‘tarib,  og‘iz  ichkari-
siga,  tanglayga  tåkkizgan  holda  tomoq  tomonga  tortiladi.  Bu
mashq  bir  nåcha  marta  takrorlanadi.
Lunjni  turtib  chiqarish  mashqi.  Bunda  til  bilan  avval  bir
lunj,  kåyin  ikkinchi  lunj  tortib  chiqariladi.  Lablar  yumuq
bo‘ladi.  Shu  zaylda  mashq  davom  ettiriladi.
Tishni  „ tozalash“  mashqi.  Bunda  lablar  yumilgan  holda  til
tish  bilan  lab  oralig‘iga  kirib,  xuddi  ovqatlanib  bo‘lgandan
kåyin  tishni  tozalagan  kabi  „tozalay“  boshlaydi  (til  oldin  bir,
kåyin  ikkinchi  tomonga  aylantiriladi).
Labni  yalash  mashqi.  Bunda  og‘iz  ochilib,  doira  shaklida
turgan  lablar  til  uchi  bilan  „yalanadi“.  Bu  mashq  ham  til
avval  bir  tomonga,  kåyin  ikkinchi  tomonga  aylantirilgan  holda
davom  ettiriladi.
Og‘izni  ochish  mashqi.  Bunda  jag‘  pastga  tushiriladi  va  og‘iz
maksimal  darajada  ochiladi,  so‘ng  yana  oldingi  holdagidåk
yumiladi.  Mashq  bir  nåcha  marta  qaytariladi.
Jag‘ni  ikki  yonga  harakat  qildirish  mashqi.  Bunda  og‘iz
ochilib,  jag‘  avval  bir  yonga,  kåyin  ikkinchi  tomonga  harakat
qildiriladi,  so‘ngra  yana  oldingi  holda  tutiladi.  Bu  mashq  ham
bir  nåcha  marotaba  takrorlanadi.
Jag‘ni  oldinga  harakat  qildirish  mashqi.  Bunda  jag‘  avval
oldinga,  kåyin  orqaga  tomon  harakat  qildiriladi.
Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  artikulatsion  mashqlar  munta-
zam  davom  ettirilgan  taqdirdagina  nutq  a’zolarini  chiniqti-
rishga,  ularning  faoliyatini  yaxshilashga  xizmat  qiladi
1
.
BARMOQ  VAZNI
Barmoq  vazni  xalqimizning  eng  qadimgi  og‘zaki  she’riyati
namunalari  orqali  yuzaga  kålgan.  Bunga  mashhur  tilshunos
olim  Mahmud  Koshg‘ariyning  „Dåvon-u  lug‘otit  turk“  asari-
da  „qoshug‘“  dåb  atalgan  qadimgi  lirik  parchalar,  xalq  ma-
1