|
NIKOLAY ALÅKSÅYÅVICH
NÅKRASOV
(1821 — 1878)
340
Nekrasov dehqonlar to‘g‘risida, ayniqsa, ko‘p she’rlar
yozadi. Bu she’rlarni o‘qir ekansiz, go‘yo dehqonlarning o‘z-
lari o‘z og‘ir mehnatlari va qayg‘u-alamlari haqida so‘zlab be-
rayotganday tuyuladi. Nekrasov ularning hayotini shunchalik
yaxshi bilar, ularni o‘ziga shunchalik yaqin tutardi. Uning
she’rlari go‘zal, ohangdor, juda boy va ayni zamonda juda
sodda tilda yozilgan edi. Bu tilni u Yaroslavl gubernasidagi
qishloqda o‘tkazgan bolalik yillarida o‘rgangan edi. Nekrasov
dehqonlar tilini juda yaxshi bilardi, bu uning she’rlarida ham
shunday oddiy, tabiiy va ravon jaranglaydi. Biz uning:
Mollar o‘rmon tomon qadam tashladi,
Ona-javdar boshoq tuga boshladi, —
deb yozganlarini o‘qir ekanmiz, bu til haqiqiy jonli xalq tili
ekanini ko‘ramiz. Bu o‘rinda dehqonning zoriqib kutadigan
boshoqlarga bo‘lgan sevgisi va hatto mehrini aks ettiruvchi,
masalan, ikki so‘z: „ona-javdar“ qanday yaxshi keltirilgan!
Dehqon bu boshoqlarni o‘zining bir parcha yerida qunt bilan
mehnat qilib o‘stirgan-da!
Nekrasov she’riyatida bunday yorqin, ravon va sof xalq
iboralari juda ko‘p. U javdar boshoqlari haqida shunday deydi:
Boshoqlar to‘lishgan payt,
Zar ustinday sið-silliq,
Boshlarida oltin toj.
Hozirgina yerdan sug‘urib olingan lavlagi haqida esa:
Poyma-poy qizil etik
Yotganday egatlarda, —
deydi. Bir to‘p sho‘x bulut bilan qurshab olingan bahor
quyoshi haqida Nekrasov shunday deb yozadi:
Bahor chog‘i, kichik nevaralar kabi,
Lolayuz quyoshbobo bilan o‘ynar bulutlar.
Bu o‘xshatishlarning ba’zilarini u xalq topishmoqlari, ma-
qol va ertaklaridan olgan. Zabardast bahodir, afsungar Ayoz
hukmdorning ajoyib qiyofasini ham xalq ertaklaridan topgan:
Daraxtdan daraxtga tashlaydi qadam,
Yaxlagan qo‘llardan qarsillab o‘tar,
Ham yorqin oftob tovlanar biram,
Paxmoq soqolida yarqirab ketar¾
341
Nekrasov, ayniqsa, samimiy, cho‘ziq, xushohang, mayin
rus xalq qo‘shiqlarini juda yoqtirgan. Bu qo‘shiqlarni rus
xalqi asrlar davomida yaratgan. Nekrasov yoshlik chog‘laridan
boshlab xalqning bu qo‘shiqlarni qanday kuylashini tinglaydi
va o‘zi ham shunday go‘zal qo‘shiqlar yaratishni o‘rganadi.
„Soldat qo‘shig‘i“, „Hovli qarolining qo‘shig‘i“, „Notavon
qashshoq qo‘shig‘i“, „Rus“, „Yashil shovqin“ va boshqa
ko‘pgina qo‘shiqlar shunday tilda, shunday hijoda yozilganki,
xuddi xalq o‘zi yaratgan qo‘shiqlar deysiz.
„Dehqon bolalari“, „O‘zi mitti — juda miqti“, „Bolalar
yig‘isi“ kabi she’rlarida bolalarning turli-tuman yumushlarni
bajarib tirikchilik qilganliklarini, ularning mehnatkash tabiati
va og‘ir qismatini chuqur xayrixohlik bilan ifodalaydi. Endigina
olti bahorni qarshilagan bolaning kattalardek fikr yuritishi
kishini hayratga soladi:
Nonxo‘rlar yetgulik, ishlovchi kam,
Faqat ikki erkak: otam bilan man!
Nekrasovning she’rlari go‘zal, ohangdor, mazmunan boy
va ayni zamonda sodda tilda yozilgan.
Nekrasov o‘zining dam olish kunlarida, ko‘pincha, Kos-
troma, Yaroslavl, Novgorod o‘rmonlariga borar, ov qilish
bilan kunini o‘tkazar edi. Kostroma o‘rmonining Maliye Veji
degan qishlog‘ida yashovchi Mazay bobo uning eng yaqin
do‘stlaridan biri edi. Shoir Mazay bobodan ko‘p ajoyib vo-
qealarni maroq bilan eshitadi. Shular asosida „Mazay bobo va
quyonlar“ nomli she’rini yozadi.
„Daraxt kesish“da xalq boyligi — o‘rmonlarni shafqatsizlik
bilan kesib yuborilishini qalamga oladi. Birorta pomeshikka pul
kerak bo‘lib qolsa, o‘rmonni sotib yuborishi, puldor boy esa
o‘rmonni tag-tugi bilan kesib yuborishi hech gap emas, u
zumrad o‘rmonlarning yo‘qolib ketishidan shoir singari qay-
g‘urmaydi. Shuning uchun Nekrasov:
Bir vaqtlar asriy o‘rmonlar
Shovullagan katta maydonlar,
Endi o‘sha bepoyon bo‘ston
Bo‘m-bo‘sh, jim-jit, go‘yo qabriston! —
deb alam chekadi. „Òemiryo‘l“ nomli she’rida Peterburg
bilan Moskva o‘rtasidagi temiryo‘l qurilishida Rossiyaning
turli shahar va qishloqlaridan haydab keltirilgan ishchi va
342
dehqonlarning alamli hayoti Vanya degan bolaga hikoya qilib
beriladi. Buning bilan Nekrasov yosh avlodning diqqat-e’ti-
borini o‘sha zamonning muhim ijtimoiy masalalariga — xalq-
ning kuchi va qudratiga tortadi, uni chuqur tushunishga, o‘y-
lashga undaydi. Shoir Volga daryosiga muhabbat bilan muno-
sabatda bo‘ladi:
Ey, sån, xalqning to‘yg‘izuvchisi,
Barakali, muqaddas daryo!
Shoir „Bo‘lajak Volga“ shå’rida rus xalqining yorqin is-
tiqboliga ishonch hislarini dilga jo etadi:
Otib qullik kishanlarini,
Charchash bilmas xalqim mardona.
Qirg‘oqdagi qaqroq cho‘llarini,
Aylantirar bog‘-u bo‘stonga.
Suv qudrati fan bilan ortar:
Shunda daryo sathida yotib,
Son-sanoqsiz va qator bo‘lib
Suzar bundan gigant kåmalar.
Mangu yashar shu bardam måhnat
Mangu daryo ustida har vaqt.
Ulkan san’atkorning ijodi poyoni yo‘q bir dångiz kabi
tuyuladi kishiga. Unga bizning ham måhr va ixlosimiz chåk-
sizdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
