Mamasoli Jumaboyev

Bo'ldi... Men has qildim yalqovlikni
Do'stlarimday olay bilimni.
chchiq tajribamning o'zi saboq,
darsxonam ishq dilimni!
Eor kuchimni berayki,bu «yomon
Yondoshmasin menga ertadan. ;
Nomim Mamat bo ⁽lmay ketsin agar
Va'da qilgan bo'lsam jo'rttaga! ^:
Sulton Jo'ra qissadan hissa chiqarib, a'lo o'qish katte ahamiyatga ega ekanligini bolalar qulog'iga quyadi: '
A 70 o 'qish o 'zi yuksak shuhrat, Har shuhrating tittarda doston.
She'rda barcha tasviriy vositalar g'oyaviy, badiiy niyatni yorqin amalga oshirishga qaratilgan. Shoir tabiat lavhalari, go'zal hayotiy tasvirlar vositasida qahramonning ichki holatini ochadi va ta'sirchanlikka erishadi: Barcha uxlar...
Kumush ariqchaning
Eshitilar shildir-shildiri,
Yaproqlar ham «alla» deb tebratar
Sirtlariga qo 'ngan oy nurin.
«Mamatning kechirmishi»da yalqovlikni tashlab, a¹ lo o'qishga mahkam bel bog'lagan bolaning ijobiy namunasida o'z kuchiga ishonish, nuqsonlarga tanqidiy qaray bilish g'oyat katta kuch degan ta'Iim-tarbiyaviy, pedagogik o'git ilgari suriladi.
Ta'Iim-tarbiya sohasida yozma nutq san'atini egallash eng muhim rnasalalardan biri hisoblanadi. Ba'zi o'quvchilargrammatik mashqlar bilan jiddiy shug'ullanmasligi, badiiy adabiyotni kam o'qishi natijasida yozma ishlardan oqsaydilar. Chiroyli yozuv qoidalarini buzib xunuk xat yozishdan tashqari, turli xatolarga yo'l qo'yadilar. Pedagog-shoir Sulton Jo'ra ta'lim-tarbiya ishidagi bunday nuqsonlarni tugatishda o'quvchilarga yordam berish maqsadida «Kimning xati chiroyli», «Tinish belgilarining majlisi», «Harflar paradi» she'rlarini yozdi.
«Kimning xati chiroyli»da bolaning sog'lom, baquwat bo'lib kamol topishida, yozuvining go'zal bo'lishida partada to'g'ri o'tirish qoidasiga qat^r iy rioya qilish katta ahamiyatga ega ekanligini ham uqtirib o'tadi:
O'tirishim to'g'ri, soz,
Qoidaga juda mos.
Ko'kragimni men sira
O'ltirganim yo'q tirab!
Chiroyliyoz, yozsangxat!
Chunki bu ham w'r san'at,..
Shoir ijodiy faoliyatida «Tinish belgilarining majlisi» katta ahamiyatga ega. She'rda o'zbek tilining eng muhim qoidalari — tinish belgilarining vazifalari bolalarga mos ravishda jonlantirish kabi badiiy tasvir vositasi orqali ifoda etiladi. Unda bar bir tinish belgisi joniantirilib, qo'llanishiga mos tarzda gapirtiriladi va o'ziga xos joyiga qo'yiladi. Bu hoi kitobxonda aniq tasawur hosil qiiadi. Bu esa shoirning pedagogik va badiiy mahoratini egizak holda namoyish qiiadi. Shoir she'rda o'xshatishdan ham ustalik bilan foydalanib, undov belgisini mirzaterakka, nuqtani koptokka; so'roq belgisini o'roqqa, zirak taqqan quloqqa, vergulni kichik to'qmoqqa, qo'shtirnoqni qiziqchilarga, tireni gugurtga o'xshatib, shoirona tasvirlaydi. Gapda esa nuqta «fikrlarning stansiyasiga», veigul «fikrlarning raz'ezdi»ga o'xshatiladi. Bunday o'xshatishlar tinish belgilari qoidasini oson o'zlashtirishga yordam beradi.
So'roq belgisi:
Uqdingizmi? yetadimi? Bormi savoi? Yoki o'zim so'rayinmi sizdan savol? Vergul:
Gar undalma gapda keha qoq o 'rtada, ; Uning ikki yonboshida men jo'rttaga,
«Qani endi undalmaxon, qochib boqchi» — Deb bo'lurman yubormayin unga soqchi, Gar undalma gap so 'ngida kelsa, u choq, Undan oldin qo'yilarman, tushun o'rtoq! . ' Qo 'shtirnoklar:
Mana rais: — «Vaqt tamom, to'xtangiz!» : ' , '!,. Deb qoldiku, mayli, endi yo'q gapimiz. '. Tire: Biroq shartim — so'z qolmasin o'lda-jo'lda.
Ko'rinib turibdiki, shoir tinish belgilarining xususiyatlarini tasvirlabgina qolmay, unga muvofiq misollarni ham she'riy yo'l bilan ko'rsatgan. Shuning uchun bu she'rni ko'rgazmali she'r deyish va darslarda ijodiy foydalanish mumkin,
«Yolg'onchi» dostonida bolalami rostgo'y bo'lishga, yaxshi va a' lo o'qishga chaqiradi. Doston qahramoni No"mon maktabda taMim-tarbiya qoidasini buzuvchi, o'qituvchi va ota-onasiga nisbatan hurmatsizlik qiluvchibola sifatida gavdalanadi. Shoir No"mon qoniqarsiz o'qishiga qaramay, o'zini tuzatish o'rniga o'qituvchiga zarda qilishi, yolg'on gapirishi, o'jarligi, dars tayyorlamash'gini va ishyoqmasligini turli hayotiy parchalarda juda ishonarli ochadi. Chunonchi, No"mon o'qituvchi yozib bergan xatni yirtib tashlab, «2» baholarini yashirib, o'zini a'lochi qilib ko'rsatib, beodobligini fosh etadi.
No"mon o'qituvchi va ota-onasi ta'sirida butun kamchiliklarini anglab yetadi, yaxshi o'qishga va'da beradi va va'dasining ustidan chiqadi. Doston o'z kamchiliklarini anglab, o'qishga astoydil berilgan No"monning ijobiy xatti-harakatini ulug'lash bilan tamomlanadi.
Sulton Jo'ra bu ertakning maktab yoshidagi bolalar saviyasiga mos, tushunarli bo'lishi uchun ancha kuch sarflagan, bunda u tojik xalq og'zaki poetik ijodidan samarali foydalangan.
Sulton Jo'ra «Sog'inchli salom* she'rida Vatanga muhabbat, dushmanga nafrat hislarini va g'alabaning muqarrarligini tasvirlaydi. Shoir nemis bosqinchilarining yovuzliklari va vahshiyliklarini, insoniyat boshiga solgan azob-uqubatlarini, jabr-zulmini «guli g'unchalari», «oltin yulduzchalari», «girgitton qizchalari»ga sog'inchli salom yozar ekan, ularga fashistiar vayron qilgan joylardagi xalqning og'ir ahvoli, yosh bolalarning ayanchli taqdiri haqida hikoya qilib beradi. Shoir urush va uning dahshatlarini, xalqning azob-uqubatlarini o'z ko'zi bilan ko'rib, boshidan kechirgan bir kampir tilidan so'zlab voqeaning ta'sirchanligini, bolalar ongiga tez, oson yetib borishini ta'minlaydi. Kampirning qalbi dardga to'la. G'am, alam, qasd uning butun vujudini egallab olgan. Uning so'zlaridan fashistiar tomonidan otib o'ldirilgan qizi va nevarasining fojiasigina emas, umuman dushmanning yovuzligi, rahm-shafqatsizligi ro'y-rost ochib berilgan:
Ko'zim ochsam ne ko'ray:
Voy! «Qo'rqinchli manzara» , .
Ko'kragidan qon oqib,
Erda yotar Varvara...
Fashist jallod nayzasin_;
Sanchibdi ko'kragidan, . ,
Bolaning halt yoshi •
Ketmagan kiprigidan,
Bir tomonda onasi,
Bir tomonda bolasi,
Qon ichida yotibdi.
E — voh, har ikkalasi!..
Urush dahshatlarining kichik bir parchasini yuqoridagiday tasvirlash bilan shoir bolalarning murg'ak dilida urush olovini yoquvchilarga nisbatan kuchli nafrat tuyg'ularini qo'zg'atadi. Ular qalbida tinchlik, do'stlik, baxtiyorlik haqidagi ulug' maqsad, buyuk orzu hislarini uyg'otadi.
Obod qishloqlarni vayron qilgan, begunoh kishilarning umrini xazon qilgan fashistlardan qasos olishga bel bog'lagan g'azabkor otaning hayqirig'i tubandagi misralarda zo'r mahorat bilan tasvirlangan:
Ana shu Varvaraday
Qancha yosh bolalami,
Bolalik bo'stonida
Ochilgan lolalarni
Halok etgan peslardan—
Shu jallod fashistlardan
Jon uchun jon olaman,
Qon uchun qon olaman.
Xullas, fashistyovlami "'
Tor-mot- etib batamom
So'ngra, jigarbandlarim, ^:
Yoningizga qaytaman!. '
Shoir his-hayajonni oshirishda xalq og'zaki ijodidan o'rinli
foydalangan:
Hay,janubga uchgan qush,
Kel, yonimga birpas tush!
Qizlarimga xat beray,
Andijonga qarab uch! ^;
Shoirning «Sog' inchli salom» she' ri bolalarni Vatanga, uni jon-dilidan sevuvchi va mehribon otaga muhabbat, dushmanga la'nat-nafrat ruhida tarbiyalashda katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir.
Pedagog-murabbiy va jangchi-shoir Sulton Jo'ra o'zbek bolalar adabiyotining xazinasiga o'zining ana shunday qimmatbaho asarlari bilan nmnosib hissa qo'shgan.