Mamasoli jumaboyev

Xans Kristian
Andersen
( 1 8 0 5 - 1875)
0 ‘zining ajoyib va g ‘aroyib ertaklari bilan ja h o n g a tanilgan 
buyuk s o ‘z ustalaridan biri Xans Kristian A ndersen D aniya- 
ning O d e n s shahrida 1805-yilda dunyoga keldi. BoMajak adib 
Spagels m aktabiga o ‘qishga kirdi. 1828- yilda K opengagen 
universitetida o ‘qishni d avom ettirdi. U 30-yillarda Fransiya, 
Shveysariya, Italiya, G retsiya va Ispaniya b o > l a b sayohat qildi. 
Sayohat d a vom ida yozuvchi ju d a k o ‘p narsalarni k o ‘rdi, eshitdi. 
Xalq o g ‘zaki ijodi bilan y a q in d a n tanishdi.
Ijodiy m a s h q in i 2 0 -y illa rd a n b o s h la g a n A n d e r s e n o ‘z 
k u c h in i lirika, r o m a n , d ra m a tu rg iy a , sa y o h at o c h e rk la rid a
sinab ko'rdi.
U n i n g , a y n iq s a , t a r i x - e r t a k a sarlari yosh k ito b x o n l a r
u c h u n maroqlidir. „B olalar u c h u n aytilgan ertaklari6 (1835— 
1842), „Yangi ertaklari6 ( 1 8 4 3 - 1 8 4 8 ) , „T a rix 66 ( 1 8 5 2 - 1 8 5 5 ) ,
„Yangi ertaklar va tarix66 (1858— 1872) va boshqa kitoblari 
A nde rsen n in g nom ini m a s h h u r qildi, ja h o n g a tanitdi.
A ndersen bu kitoblarni yaratishda xalq o g 6zaki ijodidan 
u n u m li foydalandi, ularning o r z u -a rm o n la rin i q o g ‘ozga tushi- 
rishga harakat qildi. Ertaklardagi xarakter va jonli nutqni yanada 
m ukam m allashtirishga erishdi. S huning u c h u n h a m A ndersen 
yaratgan b a rc h a ertaklar sodda, kitobxon u c h u n tushunarli 
b o l i s h i bilan birga, o 'q u v c h ila r xotirasida uzoq vaqt saqlanadi.
A ndersen ertaklarining qa h ra m o n la ri o 6zlarining samarali 
m eh n a tla ri, aql-idroklari, axloq-odoblari bilan kitobxon ta h -
siniga sazovor bo'ladilar. Uning „ Q o 6ng6iroqli girdob66, „ K um ush 
t a n g a 66, „ K o lb a s a sixidan s h o ‘rv a 66, , , G o 6n g - q o 6n g 6iz 66 va 
b o s h q a ertaklari fikrim izga y orqin m isol b o 6la oladi. M a sa la n , 
,,Q o 6n g 6iroqli g i r d o b 66 asarini olib k o 6raylik. E r ta k d a asrlar 
m o b ay n id a ezilgan, o g 6ir m e h n a t va z u lm d a n tin k a -m a d o ri
339

---

qurigan m e h n a tk a s h xalq vakili Blakening o ‘z x o ‘jasiga qarshi 
kurashi kitobxonni quvontiradi.
E rtakchining „ N o ‘xat ustidagi m alika" asari h a m yosh 
k itobxonning kulgisini qistatadi, h a m ta n n o z m alikaga nisbatan 
q a h r - g ‘azabini keltiradi.
Bir s h a h zo d a haqiqiy malikaga uylanish u c h u n b u tu n yer 
yuzini, s h a h a r-u qishloqlam i qidirib h e c h qa y e rd a n haqiqiy 
malikani to p a olmaydi. Hafsalasi p ir b o ‘lgan, tarvuzi q o ‘l- 
tig‘id a n tushgan s h a h zo d a qasrga qaytadi.
K u n la rd a n bir kuni k o ‘z k o ‘rib, q u lo q e s hitm agan m o ‘jiza 
yuz beradi:
„B ir o q s h o m havo aynigandan-aynibdi: s h u n d a y c h a q m o q
chaqib, m o m a q a ld iro q gulduros solibdiki, y o m g ‘ir c h u n o n a m
chelaklab quyib beribdiki, d a h sh atn in g o ‘zginasi!
T o ‘satdan sh a h a r darvozasi taqillab qolibdi: keksa qirol 
borib darvozani ochibdi.
D arvozada m alika turardi. Yo q u d ratin g d an , uni nim aga 
o ‘xshatish m um kin! Suv m alikaning sochlari, k o ‘ylaklaridan 
s h a rilla b o q i b , t o ‘p p a - t o ‘g ‘ri b o s h m o q l a r i n i n g u c h la r ig a , 
tovonlariga tushardi, u b o ‘lsa pinagini b u z m a y , m e n haqiqiy 
m alikaning xuddi o ‘z im a n , derdi".
M alikani sinab k o ‘rish ishlari h a m j u d a g ‘alati b o ‘ladi. 
T u n d a qirq qavat k o ‘rpa ostiga bitta n o ‘xatni yashirib, jo y solib 
beradilar. T a n n o z , oqbilak qiz ertalab o T n id a n tu ra r ekan, 
„ Q a n d a y uxlab turdingiz?" deyilgan savolga nolish, ichki dard 
bilan jav o b beradi:
„ E y , j u d a y o m o n ! — deydi u. — K o ‘z im n i y u m m a d i m , 
desam ha m b o i a d i ! M e n q a n d a y d ir qattiq narsaning ustida 
y o td im , b u tu n a ’zoyi b a d a n im k o bkarib ketibdi! N a q a d a r
d ahshat!"
S h a h z o d a qizning haqiqiy m alika ekanligini bilib, unga 
uylanadi.