A lish er N av o iy ilm - m a ’rifat, t a ’lim -ta rb iy a h aqid agi
fikrlarini badiiy asarlarida kom il inson lar sifatida tasvirlangan
ijobiy obrazlari orqali bayon qiladi. N avoiy aql kuchiga
cheksiz isho nad i,
ilm -fan n in g xislati, qudratiga ju d a katta
bah o beradi.
Buyuk shoir bolalar tarbiyasiga oid fikr-m ulohazalarini
„H ayrat ul-ab ror“ , „F arhod va Shirin“ , „Layli va M ajnun16
kabi dostonlarining ayrim boblarida keng bayon etadi. „H ayrat
u l-ab ro r“ („Yaxshi kishilarning hayratlanishi“ ) falsafiy-ta’li-
miy dostondir.
Shoir dostonda saxiylik, odob va kam tarinlik, ota-onaga
hurm at, rostgo‘ylik va to ‘g‘rilik, ilm ning foydasi va m ashaqqat
chekib bilim olgan kishi baxt-saodatga erishajagi haqidagi
falsafiy qarashlarini keng bayon etadi.
„F arhod va Shirin“ dostonida shoir chin sevgi va vafo,
d o ‘stlik va sadoqat,
m ehnat va ijodkorlik, vatanparvarlik ham da
qahram onlik g‘oyalarini tarannum etadi. D ostonning ko‘pgina
boblari b olalar va y oshlar hayotiga, ularnin g tarbiyasiga
bagishlangan. Shoir Farhodning bolalik ch o g larid an o q ilm-
hunarga, m ehnatga katta m uhabbat bilan qaraganini zo ‘r
m ahorat va chuqur samimiyat bilan tasvirlaydi.
Farhod yoshlik c h o g id a n o q jud a aqlli, zehnli bola b o ‘lib
o ‘sadi. U m aktabda zo ‘r havas va qunt bilan o ‘qiydi. Tabiiyot,
m atem atika, m antiq kabi fanlarni tez o ‘rganib oladi. Yosh
Farhodning ilmga b o ig a n havas va m uhabbatini sezgan ota-
onasi uni har jih atd an rag‘batlantiradilar. Jahonning m ashhur
olimlari Farhodga turli fanlardan saboq beradilar. N atijada eng
murakkab va pinhoniy ilm lar unga o ‘z
sir-asrorini nam oyon
etadi. U qunt va chidam bilan o ‘qib, bilim don va zukko inson
b o lib yetishadi.
Alisher N avoiyning „F arhod va S hirin“ dostonida ilgari
surilgan yuksak insoniy xislatlar, insonparvarlik g‘oyalari yosh
kitobxonlar m a’naviyatiga ham ch uq ur ta ’sir etadi, ularni
xalq, vatan uchun m unosib inson b o lib yetishishlariga xizmat
qiladi.
Buyuk sh oir o ‘qish va tarbiyaga d o ir fikrlarini „Layli
va M ajn u n “ d o sto n id a ham ilgari surgan. Yangi m aktablar
bin o qilish g ‘oyalarini ta r g lb etgan N avoiy m aktablarda
o ‘g‘il b olalar bilan bir q ato rd a qizlarn in g ham o ‘qishini orzu
qiladi.
6 — B o l a l a r a d a b i y o t i
81
Alisher Navoiy Farhod, Qays,
Iskandar va boshqa ijobiy
obrazlar vositasida kam olotga yetish bosqichlarini tasvirlab,
bolaning voyaga yetishida tarbiyaning katta kuch-qudratga ega
ekanligini alohida uqtiradi.
S h o irn in g
1 5 0 0 -y ild a y a ra tg a n „ M a h b u b u l- q u lu b “
( „ Ko‘ngillarning sevgani“ ) asarida ijtimoiy-siyosiy va axloqiy-
ta ’limiy qarashlari chuqur bayon etilgan. Navoiy insondagi
ijobiy fazilatlarning nam oyon b o ‘lishida halollik va soddalik,
samimiylik kabi fazilatlar asosiy omil ekanligini ta ’kidlaydi. Bu
xislatlar esa m ehnatga m uhabbatning natijasi sifatida talqin
etiladi.
„M ahbub u l-qulub“ uch qism dan iborat. Birinchi qismi
„Xaloyiq ahvoli va a fo li va atvorining kayfiyatida“ , ya’ni
kishilarning ahvoli, fe’l-atvori va gap-so‘zlarining aham iyati
haqida b o lib , bunda N avoiy donishm and va m urabbiy,
ulkan
m adaniyat arbobi sifatida ilm -fan, san 'at va adabiyotning
aham iyatini targ ‘ib etadi, m alakali, iqtidorli m uallim larni,
olim lam i, shoirlarni, san ’atkorlam i m aqtaydi, ularni hurm at
qilishga va qadrlashga chaqiradi. 0 ‘qish ham , o ‘qitish ham og‘ir
va mas'uliyatli ish, u qunt, havas va m ehnat talab qiladi,
deb uqtiradi shoir. Bu o brinda m urabbiylarning halol xiz-
m atlarini alohida ta'kidlaydi.
H aq yoMinda kim sanga b ir h a r f o 'q itm is h
ranj ila,
A ylam ak b o ‘lm a s a d o a n in g h a q in yuz ganj ila.
Kitobning 2-qismi axloqiy masalalarga bag‘ishlangan. U nda,
asosan, yaxshi fazilat va y o m on illatlar tah lil qilinadi.
T o ‘g‘rirog‘i, shoir komil insonga xos b o ig a n odob-axloq
haqida gap yuritadi. M asalan, qanoatni olaylik. N avoiy qanoatli
odam larni m aqtaydi, ularga havasi keladi. Kimki qanoatli
bo‘lsa, unday odam ni el ardoqlashini, e ’zozlashini ta ’kidlaydi.
M utafakkir qanoatni bir buloqqa — chashm aga o ‘xshatadi.
Negaki, buloq suvini qancha olgan bilan u qurim aydi, u bir
xazinadirki, undagi boylik sochilgan bilan kam aymaydi.
U bir
ekinzorki, urug ‘i izzat va shafqat hosilini beradi. U bir
daraxtdirki, unda hurm at mevasi bordir. Bu bobda sabr, tavoze’
haqida ham ko‘p ibratli gaplar aytilgan.
Asarning „Turli foydali m aslahatlar va m aqollar“ , deb
nom langan 3-qism ida ko‘proq o ‘qish, ilm olish, kasb-kor egasi
b o ‘lish singari masalalar o ‘rtaga tashlanadi.
82
A lisher N avoiy o ‘z asarlarid a xalq o g ‘zaki ijodidan,
ayniqsa, m aqollardan samarali foydalanish bilan birga, o ‘zi
ham ta ’lim-tarbiyaviy aham iyatga ega bo'lgan ko‘plab hikm atlar
yaratdi.
Do'stlaringiz bilan baham: