|
O'rta va katta yoshdagi
Bu У05' ^ ^ 1 bolalar ° ‘zlari m u s"
bolalar
kitobxonligi
taqil ravishda kitob o 'q ib qolm ay,
x atti-h ara k atla rin i baholashga o ‘rganadilar, zaru rat b o ‘lsa,
ular k o ‘rsatgan m ardlik va ja so ratlarn i takrorlashga hozirla-
nadilar.
U larga xalqim izning shonli tarixi, bugungi hayoti haqida
y o zilg an tu rli ja n rd a g i asa rla rn i tavsiya etish m u m k in .
„ S h iro q “ , „ T o ‘m aris“ kabi afso n alar bilan birga, Elbek,
Oybek, G ‘afur G ‘ulom , Zafar Diyor, Q uddus M uham m a-
diy, H akim N azir, Shukur S a’dulla, Anvar O bidjon, T ur-
sunboy Adashboyev, Q am bar O ta, Safar Barnoyev va bosh-
qalarning zam onaviy mavzudagi eng yaxshi asarlari m uhim
tarbiyaviy aham iyat kasb etadi.
S h arq m u ta fa k k irla rid a n A l-X o ra z m iy , A l-F a rg ‘o n iy ,
A hm ad Yugnakiy, Al-Buxoriy, Forobiy, Beruniy, Y usuf Xos
Hojib, A hm ad Yassaviy, Rabg‘uziy, Navoiy va boshqalam ing
asarlari bolalar dunyoqarashini shakllantirishga ijobiy ta ’sir
ko‘rsatadi.
K o‘rib o ‘tganim izdek, bolalar adabiyoti o ‘ziga xos xusu-
siyatlari bilan kattalar adabiyotidan farq qiladi. Z otan , bolalar
yozuvchisi dunyo voqealarini bolalar tasavvuri, tushunchasini
nazarda tutib tasvirlaydi. Shu orqali kichkintoylarni olg‘a
intilishga chaqiradi, hayotni chuqur anglash va sevishga yordam
beradi.
b alk i k ito b q a h r a m o n la rin in g
7
BOLALAR FOLKLORI
Folklor asarlarini tinglab voyaga yetayotgan bolalarning
o ‘yinlari, s h o ‘xliklari, xayollari, qiziqishlari, g a p -so ‘zlari...
Bular bolalarning m a’naviy dunyosini boyitadigan om illar-
d an dir. A garda k attalar bu o ‘ziga xos b o lalar dunyosini
tu sh un ib, uni to ‘g‘ri baholay olsalar, bolalarning kelajagi
uchun katta ish qilgan boMadilar.
A lla, erta k , to p ish m o q , m a q o llard a k u zatg an im izd ek ,
odam larga, joniv orlarg a, tabiatga b o ‘lgan m e h r-m u h ab b at,
d o ‘stlik va o ’rtoqlikning ilk tuyg‘ulari, yaxshilikka nisbatan
uy g ’o n g an d astlab k i m in n a td o rc h ilik h issi, h a r n arsag a
chanqoqlik bilan qiziqib qarash — bulam ing bari bolaning
m a’naviy dunyosini boyitishi, uning xayoli va ta sa w u rin i
kengaytirishi lozim.
H ar bir kishi, folklorda zikr etilganidek, eng baxtiyor
va betashvish bolalik yillarida taxm inan quyidagi qobiliyatlam i
egallab olgan b o iish i lozim. Ya’ni o ‘ynab va sho’xlik qila turib,
u: nim a yaxshi-yu nim a yom onligini, narsalar dunyosini,
hayvonot dunyosini, odam lar dunyosini anglab boradi. Buning
ustiga dunyoni bilish shunchaki yuzaki bir kuzatuv emas:
kecha u yomgMrning nim aligini bilmas edi, bugun esa ertalab
uni ko‘rdi-y u, ayni paytda d u n yo da tarn o v lar boMishini,
chum chuqlar sovuqda xurpayib, yum -yum aloq b o ‘lib olishini
ham bilib oldi. Bu ertalabki kashfiyotlar edi, tushga borib esa
u m ushukchani q o ‘rqitib yuborsa, yunglari xurpayib, ko‘zlari
yashil rangda chaqnab ketishini ham birinchi bo r ko’rdi.
D arhaqiqat, bolalarning o ‘yinlariga, chizgan rasm lariga
astoydil razm soling, gaplarini tinglang. Shunda siz ularning
olam ni naqadar yorqin, aqlga sig‘mas darajada m o ‘jizakor bir
tarzda ko‘ra bilishlarini payqaysiz. U lar o ‘zlarining sezgirliklari
tufayli, hatto q o ‘rqinchli ertaklarning ham qandaydir qiziq
joylarini ilib oladilar, kundalik voqealam ing esa kattalar sezmay
qoladigan m uhim jihatlarini ko‘ra biladilar.
M ana shu musaffo tuyg‘ulari uchun ham kishilar bolalikni
sev ad ilar va uni b u tu n u m r m a m n u n iy at b ilan xotirlab
yuradilar. Betashvish boMgani uchun em as, musaffo tuygbulari
uchu n sevadilar uni.
Shu boisdan k a tta la r b o la larn i q u v o n ch d an m ahrum
etmasliklari, ularning yangilikka boy b o ‘lgan va doim o o ‘zgarib
turuvchi hayotdan olgan taassurotlarini, his-hayajonga to ‘la
hayratli tuyg‘ularini toptam asliklari kerak.
H ar birimiz ham bolalikda kunlarning uzoqligi, har bir
kunning voqealarga boy o ‘tgani, tushda osm onda uchib yurish
naq adar yoqim liligi, oddiygina uyning shifti ham naqadar
baland, hovli oldidagi bog‘ ju da katta, huv naridagi o ‘tloqzor
esa, qanchalar sirli tuyulganini eslashni istaymiz.
Lekin quyoshdan taraladigan chinakam n ur — yog‘duni
ham m am iz ham yaxshi xotirlay olam izm i? Yangi o ‘yinchoq,
yangi kitobchalarning yoqimli hidini qay birimiz aniq eslay-
miz? Oddiy hodisalar ham qanchalar tantanavor va m uhim
b o iib tuyulgani va qachonlardir yuz bergan olis voqealar
xuddi kechagidek xotiraga m ahkam o ‘rnashib qolganini-chi?
H am m a yoqdan m oychechak gulining o ‘tkir isi keladigan
oppoq, tebranib turuvchi dalalar-chi? Shunda to ‘satdan uzoqda
kofcringan ona... U ning ovozi... H ar tom onga go‘yo uzun-uzun
oltinrang chiziqchalarsim on quvnoq nu r taratayotgan saxiy
quyosh-chi?
U larni kattalar sira ko‘rm aydilar, bolalar esa ko‘radilar.
Negaki ular o ‘zlari tinglagan ertaklarida bunday ajoyib-g‘aroyib
voqea-hodisalarni kobp bor eshitishgan. H atto rasmini ham
chizganlar.
Bolalar chizgan rasm ning b o ‘yog‘i ju d a tiniq b o ‘lishi ham
bejiz emas. Bolalik paytida yaxshilik bilan yom onlik ham m ana
sh u n d a y a n iq k o ‘rin a d i.
B o lalik d a yo se v ish a d i, yoki
n afratlan ish ad i, bo lalar x a tti-h a ra k a tla rin in g o ‘rtam iyonasi
ham b o ‘lmay, faqat yo yaxshi, yoki yom on b o ‘lishi m um kin.
U larda hayot tajribasi, bilimi hali yetarli em as-u, am m o
chiroyli va xunukni, samimiyat va soxtalikni his etish tuy-
gbulari nihoyatda o ‘tkir b o ‘ladi.
Tevarak-olam ni m ana shunday tiyraklik bilan his etgan
odam lar tufayligina biz musiqa eshitib, yaxshi kitoblarni o bqib,
chinakam san ’at asarlarini ko‘rib, cheksiz huzur-halovat ola-
miz. U lar ohanglar, so ‘zlar, ranglar vositasida dunyoning
nafosati-yu, uning donishm andligini bizga yaqqol ko‘rsatib
beradilar, chunki iste’dodning o ‘zi aslida bolalik ta ’sirchanli-
g id a n , o d d iy n a rsa d a n g o ‘zallik to p a b ilish h isla tid a n
boshlanadi, bu xislat esa hayotiy tajriba va m a’naviy yetuklik
tufayli boyib boradi.
9
Do'stlaringiz bilan baham: |
