Маълумотларга

Рус тили олий қатламга тааллуқлилик белгиси
Рус тилини билиш махсус имтиёзли кастага тегишлилик белгисига айланди.
Охирги 30 йил ичида республикада рус тилида гаплашадиган аҳоли сони камайганига қарамай (1 миллионгача) рус тили “миллатлараро” мулоқот воситаси бўлиб қолмоқда. Рус тилидаги мактаблар сезиларли даражада камайди, гарчи уларга талаб жуда катта бўлсада. Қизиқарли феномен кузатилмоқда: рус тили маҳаллий “элита“ ва зиёлилар томонидан фаол қўллаб-қувватланмоқда. Рус тилини билиш махсус имтиёзли кастага тегишлилик белгисига айланди. Махсус маданият вакиллари пайдо бўлишди, улар ўзларини “ривожланган” ва илғор деб ҳисоблайдиган европалашган ёшлар деб ҳисоблашади. Замонавий маданиятнинг гибридизацияси Ўзбекистон аҳолисини икки синфга ажратди: ривожланган ва қолоқ. Тил тараққиёт ва ривожланишнинг маркерига айланди. Ўзбек тили маргиналлаштирилди. Маргинализация жараёнида автоматик равишда миллий адабиёт ва мусиқа ҳам қатнашди. “Ривожланган” қатламнинг бу ҳаракатлари ҳукумат томонидан яширинча қўллаб-қувватланади. Бундай “неоколониал” ҳолатда рус тилини билмаган ҳар бир киши маданиятдан четлатилган инсонга айланади. Қизиғи шундаки, бу ерда инглиз тили иккиламчи роль ўйнайди – инглиз тилини билмаслик қолоқлик белгиси эмас, лекин рус тилини билмаслик инсонни априори “неандертал” деб таснифланади.
Маданият ва “миллий” тил
Барча қийинчиликларга қарамасдан, кино, театр ва мусиқа соҳаларида ўзбек тили сақланиб қолмоқда. Тил сиёсатидаги ноаниқлик эса санъат ва маданиятда кучли намоён бўлади. Агар кинофильмлар тилини таҳлил қилсак, у ерда шевада “гапиришади“, асосан Тошкент шевасида. Пойтахт диалектидан филмларда кўп фойдаланилиши жаргон сўзлар ва неологизмнинг қўлланилишига ва луғат қисқаришига олиб келади, бу эса тил соҳасига салбий таъсир кўрсатади.
Театрда ярим совет жаргонида “гапиришади”, бу эса маданиятда “тушунмовчилик”ни юзага келтиради ва аҳолини актуал муаммолардан узоқлаштиради. Театрлар репертуарлари сўнгги 50 йил ичида ўзгармади, Давлат академик балет театрида эса сўнгги юз йил давомида ҳали ҳам ўша репертуар. Қўшиқларнинг мазмуни қисқартирилган сўзлар билан қашшоқланди, ўзбек реп йўналиши ҳукумат сиёсати туфайли ривожланмади. Санъатни назорат қилиш тизими ХХ асрнинг 60-йилларидаги совет маданияти қайта тикланиши ва тарғиб қилинишига олиб келди. Натижада, тирик сўзлашув ўзбек тили шунчалик даражада қашшоқлашганки, бу тилда “муносиб” тарзда сўзлашиш жуда қийин.