Маълумотлар омбори ва уни бошкариш тизими хакида умумий тушунчалар

1.4. Ma’lumotlar bazasi.
Ma’lumotlar bazasi tushunchasi 60-yillarning oxirlarida paydo buldi. Bungacha ma’lumotlarni kayta ishlash soxasida ma’lumotlar fayli va ma’lumotlarni ulchash tugrisida gapirilar edi. Dasturchilar ma’lumotlarini shunday tashkil kilar edilarki, u fakat karalayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Xar bir yangi masalani xal kilishda ma’lumotlar kaytadan tashkil kilinar va bu xol yaratilgan dasturlardan foydalanishni kiyinlashtirar edi. Shundan sung ma’lumotlar bazasi konstepstiyasi sekin-asta, avtomatlashtirilgan axborot tizimining rivojlanishi jarayonida pishib bordi va uning rivojlanishini bir nechta boskichlarga ajratish mumkin.
Birinchi boskichda (60-yillar boshlarida) ma’lumotlar 1-rasmda kursatilgani kabi kayta ishlangan.

1-rasm
Bu boskichning dastur ta’minoti asosan eslab koluvchi kurilmaga kiritish-chikarish ishini va ma’lumotlarni kayta ishlashda katta bulmagan ba’zi bir yordamchi kurilmalarni yuritishni amalga oshirar edi. Ma’lumotlarni tashkil kilishni esa amaliy dasturlarni yozishda uylashga tugri kelar edi va bu oddiy usul bilan echim ma’lumotlarni oddiy fayllar ketma-ketligi kurinishida tashkil kilish bilan amalga oshirilar edi.

Ikkinchi (60-yillar oxiri) boskich. Fayllar tabiati va ular saklanadigan kurilmalarning o’zgarishi bilan birinchi boskichdan farklanadi. Bu boskichda ma’lumotlarni ketma-ket tuplamlar kurinishida tashkil etishnigina emas, balki ulardan tugridan-tugri foydalanishning xam imkoni buldi.
Ma’lumotlarni kayta ishlash vositalarining rivojlanishi bilan amaliy dasturlarning ma’lumotlarni saklash apparat vositalari uzgarishiga, usishiga, saklanayotgan ma’lumotlarga yangi ob’ekt va yangi boglikliklar kushilishiga boglikmas bulishi maksadga muvofik ekanligi ma’lum buldi. Axborot texnologiyalarning rivojlanishi va axborot okimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez uzgarishi kabi xolatlar ma’lumotlar bazasi (MB) ni vujudga keltirdi.
Ma’lumotlar bazasi rivojlanishining 3-boskichida (70-yillar boshida) yukorida aytganlarni amalga oshirishga urinishlar buldi. Bu vaktda ma’lumotlar bazasini boshkarishning dastur ta’minoti (MBBT) paydo buldi. MB-ni boshqarish uchun ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari ishlatiladi (MBBT).
Ma’lumotlarni modellar kurinishida ifodalanishining kiritilishi turtinchi boskichning farkli xususiyatidir. Bu paytda dasturchilarning ma’lumotlar tugrisidagi tasavvurlari kabi, ma’lumotlarning fizik saklanishi va tashkil etilishi xam uzgaradi, ma’lumotlar modeli uzgarmasdan kolishi yoki ular kayta ishlashning kushimcha usullarini yoki ma’lumotlarning kushimcha turlarini kiritish maksadida uzgartirilishi mumkin.
MBBT deb - MB-ni yaratish, ishlatish va ko’pchilik foydalanuvchilar tomonidan birgalikda foydalanishni ta’minlovchi tillar va dasturiy ta’minotlari to’plamiga aytiladi.
MB deb - ob’ektlar holatini, ularning qaralayotgan soha predmetidagi munosabatini akslantiruvchi ma’lumotlar to’plamiga aytiladi.