Маълумотлар омбори ва уни бошкариш тизими хакида умумий тушунчалар

6.4. Munosabatlarni birinchi, ikkinchi, uchinchi va turtinchi va boshqa me`yoriy shakllari.
Relyatsion MB me`yorlashtirish shakllari nazariyasida quyidagi me`yoriy shakllar ketma – ketligi ajratib ko`rsatiladi:

• 
  birinchi me`yoriy shakl – 1MSh (1NF);
  
• 
  ikkinchi me`yoriy shakl – 2MSh (2NF);
  
• 
  uchinchi me`yoriy shakl – 3MSh (3NF);
  
• 
  Boys-Kodd me`yoriy shakli – BKMSh (BCNF);
  
• 
  to`rtinchi me`yoriy shakl – 4MSh (4NF);
  
• 
  beshinchi me`yoriy shakl yoki proektsiya – ulash me`yoriy shakli – 5MSh (5NF yoki PJ/NF).
  

Har bir me`yoriy shakl uchun bir qator talablar mavjud bo`lib, jadval ushbu talablarga javob bersa, jadval ushbu me`yoriy shaklga ega deyiladi.
Me`yoriy shakllarning asosiy xossalari:

• 
  har bir navbatdagi me`yoriy shakl qaysidir ma`noda oldingisiga qaraganda yaxshi;
  
• 
  navbatdagi me`yoriy shaklga o`tganda oldingi me`yoriy shakl xossalari saqlab qolinadi.
  

Umuman olganda me`yorlashtirilmagan jadvallar, ya`ni takrorlanuvchi ma`lumotlar guruhiga ega jadvallar relyatsion MB ga kiritilmaydi.
Me`yorlashtirish jarayoni bir me`yoriy shakldan boshqasiga o`tish amallaridan iborat bo`lib, unda har bir navbatdagi jadval oldingisiga nisbatan yaxshi xossalarga ega bo`ladi.
Quyida eng muhim me`yoriy shakllarni ko`rib chiqamiz.
Birinchi me`yoriy shakl (1MSh): Agar jadval atributlarining har biri bo`linmas (atomar) qiymat qabul qilsa, u holda jadval birinchi me`yoriy shaklga ega deyiladi.
Takrorlanuvchi guruhlarga ega bo`lmagan jadval birinchi me`yoriy shaklga ega bo`ladi. Jadval birinchi me`yoriy shaklga ega bo`lishi uchun undagi takrorlanuvchi guruhlarni bartaraf etish lozim. 7.1.1. misolda keltirilgan ‘Fam’ atributi qiymatlari ham takrorlanuvchi guruh hisoblanadi. Shuning uchun, bu ko`rinishdagi atributlar uchun familiya, ism va otasining ismi ma`lumotlarini uchta atribut orqali ifodalash maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ammo, amaliyotda shu shakldagi ma`lumotga ko`pincha e`tibor berishmaydi.
Birinchi me`yoriy shaklning quyidagicha ta`rifi ham mavjud: Agar jadvalning birorta ham qatori har bir atributi bo`yicha birtadan ortiq qiymat qabul qilmasa va kalit atributlarining birortasi ham bo`sh bo`lmasa, u holda jadval birinchi me`yoriy shaklga ega deyiladi.