Маллаев Зариф

9. Kasallikning ichki sabablari.

Bir xil ta’sirot turlari organizmga turlicha ta’sir qiladi. Butunlay ta’sirlanmaslik yoki oir kechadiigan kuchli reaktsiya ro’y berishi natijasida o’lim yuzaga kelishi mumkin. mikroorganizmlar bitta odam uchun xavfli bo’lsa, boshqa odam uchun mutlaqo zararsiz bo’lishi mumkin. Bu xossalarga organizmning nasldan-naslga o’tadigan va hayot davomida orttirilgan xususiyatlari sabab bo’ladi.

Gavda tuzilishi, irsiyat, tuma kasalliklar, reaktivlik, immunityet va allyergiyalar kasallikning ichki omillariga (endogyenlarga) kiradi.

Organizmning turli ta’sirlarga nisbatan reaktsiyasini belgilaydigan barcha funktsional va morfologik xususiyatlari to’plami konstitutsiya (gavda tuzilishi) deb ataladi.

Odamlarni sof anatomik (morfologik) belgilari bo’yicha (gavda tuzilishi va organizmning u yoki bu qismlarining rivojlanishi bo’yicha) konstitutsional turlarga 6o’lishga urinib ko’rilgan. Bu anatomik farqi odamning turli kasalliklarga moyilligi, reaktsiyaning turli shakllari bilan bolangan. Odamning qanday konstitutsion turga mansubligini aniqlash uchun antropometrik o’lchov usulidan foydalaniladi: odamning konstitutsion klassifikatsiyasi uchun turli ko’rsatkichlar (6o’y, ko’krak qafasining kengligi, qorinning hajmi, muskullarning rivojlanganligi, bosh suyagining kattaligi va Shu ko’rsatkichlarning bir-biriga bo’lgan munosabatlari) mavjud.

CHyernorutskiy M.V. odam konstitutsiyasini uch turga: astenik, normostyenik va gipyerstyenik turlarga bo’ladi. Bularning har biri o’ziga xos moddalar almashinuvi xossalari bilan ta’riflanadi.

Astenik tur (asteniklar) ko’ndalang o’lchovlarga nisbatan uzunasiga yo’nalgan o’lchovlarning ustunligi bilan ta’riflanadi. Asteniklarning oyoqlari ingichka va uzun, ko’krak qafasi uzuq-uzuq va ingichka, muskullari yaxshi rivojlanmagan, tyerisi yumshoq va noziq bo’ladi.

Gipyerstyenik tur (gipyerstyeniklar)da uzunasiga kyotgan o’lchovlarga nisbatan ko’ndalang o’lchovlar ustun bo’ladi. Gipyerstyeniklarning 6o’yi baland bo’lmasada, syemizroq, kuchli odamlardir. Ularning ko’krak qafasi keng, oyoq-qllari kaltaroq bo’ladi.

Normostyenik tur (normostyeniklar) — ikki tur toifasidagi holatdir. Shuni aytish kerakki, odamlarniig ko’pchiligida barcha turlarning xususiyatlari aralashgan bo’ladi. Bundan tashqari, tuzilish turi butun hayot davomida o’zgarib turadi va turmushga, ayniqsa, myehnat xususiyatlari va boshqa omillarga qarab o’zgarishi mumkin.

Odamning konstitutsiyasi kasalliklarning paydo bo’lishi va rivojlanishida muhim o’rin tutadi. Ammo hech qaysi konstitutsion tur kasallikning bevosita sababchisi bo’lmaydi. Odamning konstitutsiyasiga qarab ham odamlarda kasallik strukturasi tafovut qo’llanadi. Masalan, asteniklarda ko’proq o’pka va ovqat hazm qilish tizimining turli kasalliklari, gipyerstyeniklarda Yurak va qon-tomir tizimi, moddalar almashinuvining buzilishi natijasida kelib chiqadigan kasalliklar (qand kasalligi) va xokazolar uchrashi mumkin.

Atrof — muhitning ta’siri natijasida uning konstitutsiya o’rinini belgilashda I,P. Pavlovning oliy nerv faoliyati turlari xaqidagi ta’limoti katta ahamiyatga ega.

Oliy nerv faoliyatining turlari. Nerv faoliyatni turlarga bo’lish (klassifikatsiyasi)ning asosiy ko’rsatkichlari quyidagilardan iborat:

a) postloqdagi nerv hujayralarining ish qobiliyatini belgilaydigan nerv jarayonlarining kuchi;

b) qo’zalish va tormozlanish jarayonlarining muvozanati (kuch bo’yicha);

v) nerv jarayonlarining harakatchanligi — po’stloqdagi nerv hujayralarining qo’zalish holatidan tormozlanish va aksincha, tinch holatga o’tish tezligi ko’rsatkichi.

Nerv jarayonlari kuchiga qarab, asosan ikki — kuchli va kuchsiz turga bo’linadi. Kuchli tur vakillari byelgisiga ko’ra, qo’zalish va tormozlanish jarayonlari baravar kuchga ega bo’lgan, ya’ni muvozanatlashgan hamda qo’zalish jarayoni tormozlanish jarayonidan ustun keladigan, ya’ni muvozanatlashmagan turlarga bo’linadi. Muvozanatlashgan tur vakillari uchinchi byelgisiga ko’ra, harakatchan turga (bunda bir jarayon ikkinchisi bilan oson almashinadi) tez o’tadi, inyert (kam harakat) turga bo’linadi. Bunda bir jarayon boshqasi bilan sekin almashadi.

I.P. Pavlov nerv tizimini to’rtta turga ajratgan:

1.Kuchli muvozanatlashmagan tur. Bunda nerv jarayonlari etarli muvozanatlashmagan, qo’zgalish jarayoni tormozlanish jarayoniga qaraganda kuchliroq bo’ladi.