Maktabgacha yoshdagi

Guruh va jamoalardagi psixologik muhit va uni o‘rganish. 
Psi-
xologik moslik bu guruh a’zolarining sifatlari va qarashlarining 
aynanligi emas, balki ayrim sifatlarining mos kelishi, qolganla-
rining tafovut qilishidir. Guruhdagi ijtimoiy psixologik moslik 
deganda o‘sha guruh a’zolarining fikrlari, hissiyotlari, dunyoqa-
rashi, ustanovkalari (ingl. – set bo‘lib ko‘rsatma be rish, anglan-
magan mayllar, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish) va o‘zaro munosabatlari-
dan iborat emotsional intellektual holat tushuniladi. Bu holatni, 
sotsiometriya (sotsio – jamoa va metriya – o‘lcham) metodini 
amerikalik olim Jan Moreno guruhlardagi shaxslararo munosa-
batlarni o‘lchashga qaratilgan texnika deb atagan. Sotsio metriya 
yordamida shaxslararo birgalikdagi harakat jarayonida guruh 
a’zolarida namoyon bo‘ladigan afzal ko‘rishlik, befarqlik yoki 
xush ko‘rmaslikning miqdoriy me’yori aniqlanadi.
Masalan: 
1. Guruhlardagi odamlar orasidan bevosita, doimo birga ish-
lashni xohlagan uch kishini yozing.
1._______________
2._______________
3._______________
2. Siz bilan birga o‘qiydigan kursdoshlaringizdan kimlar bilan 
birga bo‘sh vaqtlaringizni o‘tkazishni xohlardingiz?
1._________________
2._________________
3._________________
3. Guruhdoshlaringizdan yaxshi o‘qiydigan 3 kishini yozing.
1.__________
2.__________
3.__________
Qoida tariqasida tanlashning ikki yo‘nalishi – birgalikda 
mehnat (o‘qish) va vaqtichog‘lik qilish sohasi tavsiya qilinadi. 
Guruhdagi tabaqalanishning yakuniy holati sotsiogrammada aks 
etadi. Sotsiometriya metodi juda tezkor bo‘lib guruhdagi his siy 

---

95
intilishlar manzarasi yaqqol ko‘rinadi. Afzal ko‘rishlar (yulduz-
lar, bechoralar) natijasi pedagog uchun ahamiyatli bo‘lib bolalar 
bilan yakka ish olib borishiga yordam beradi, shu asosda tarbiya-
viy jarayon tashkil etiladi.
Guruhlar va jamoalardagi shaxslararo munosabatlarni me’-
yorlashtirish, fazilatlarni tezlashtirish uchun qo‘llaniladigan us-
lublar majmui mavjud. Ular ijtimoiy psixologik treninglar (IPT) 
deb ataladi. «Trening» tushunchasi inglizcha «o‘rgatish», «mashq 
qilish» degan ma’noni anglatib, ijtimoiy psixologik trening bu tur-
li ijtimoiy faoliyat sohalariga shaxsni tayyorlashdan iborat bo‘lib, 
bunda asosiy e’tibor shaxs yoki yaxlit guruhning muloqot yoki 
kommunikativ bilimdonlik darajasini maqsadga muvofiq tarzda 
oshirish jarayonini aks ettirishdir. Masalan, ko‘plab o‘quv yurt-
larida faoliyatning u yoki bu sohalari uchun mutaxassislar tay-
yorlanadi. Lekin ularning kelgusi faoliyatlarida odamlar bilan 
murakkab munosabatlarga o‘rgatish, o‘zini va o‘zga shaxslar ham-
da yaxlit ijtimoiy guruhlar faoliyatlarini boshqarishga mashqlan-
tirish va zarur ijtimoiy malakalarni orttirishga qaratilgan tadbir-
lar va tayyorgarliklar majmuasi treningdir.