Maktabgacha yoshdagi

Idrokning ba’zi bir xususiyatlari.
Idrok odamning faoliyati bi-
lan chambarchas bog‘liq jarayondir. Agar biz biron rasmga mah-
liyo bo‘lib uning qarshisida qimirlamay tursak ham, baribir bi-
ror aqliy ishni amalga oshiramiz, aks holda hech narsani anglay 
olmagan bo‘lamiz. Odatda bizning ongli idrok qilishimiz, bilib 
olishimiz lozim bo‘lgan qandaydir konkret masalani yechishdan 
iboratdir. Uni maxsus perseptiv faoliyat ( lotincha perceptio – id-
rok) deb atash mumkin. Deyarli har qanday obyekt shu obyektni 
qurshab olgan fon bilan birgalikda idrok qilinadi. Dars boshida 

---

118
o‘qituvchi butun sinfga, partada o‘tirgan ko‘plab bolalarga nazar 
tashlab turibdi, deb faraz qilaylik. Ammo shunday bir lahza yuz 
beradiki, o‘qituvchining nigohi ana shu o‘nlab o‘quvchilar orasi-
dan bittasini ajratib olib, kuzatib boradi. Qolgan butun sinf fon 
vazifasini o‘taydi. Ba’zan obyekt bilan fon o‘zaro o‘rin almashib 
turishi mumkin (vaza, o‘rdakcha, ayol va hokazo). Bunday rasm-
lar 
ikkilanuvchi tasvirlar 
deb ataladi.
Analizatorlarimizga keluvchi ko‘pdan ko‘p qo‘zg‘alishlar 
orasidan qaysi biriga diqqatimizni qaratsak, faqat shunisini-
gina biz ayni chog‘da idrok qilamiz. Bu hol idrokning tan-
lab (ajra tib) oluvchanlik xossasi deb ataladi. Idrokning yax-
litligi va ongliligi o‘tmish tajribamizning natijasi hisoblanadi. 
Agar derazadan olis dagi simyog‘ochlarga qarasak, ular ko‘z to‘r 
pardasida juda kich rayib aks etadi, oldimizda yotgan qalamdan 
ham kichikdek. Lekin biz ikkalasini ikki xil idrok qilamiz. Bu 
idrokimiz ning konstantligidan, ya’ni doimiyligidan dalolat be-
radi. Bolalarda turmush tajribasi oz bo‘lganligi sababli idrok-
ning konstantlik xususiyati amaliy faoliyatlari jarayonida yuza-
ga keladi.
a