Maktabgacha yoshdagi bolalarning ekologik madaniyatini rivojlantirishning zamonaviy mexanizmlari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bola 
shaxsining 
atrof-muhitni 
hissiy 
bilish 
jarayoni3 
Falsafiy-psixologiknuqtayinazardan 
bola 
biliminingmanbayisezgi 
dir. 
Chunki bola atrof-muhit haqidagi dastlabki bilimlarni o‘z sezgilaridan 
oladi. Bolaning atrof-muhit haqidagi boshqa birmuncha murakkab bilimlari mana 
shu 
dastlabki 
boshlang‘ich 
bilimlari 
asosida 
vujudga 
keladi. 
Demak, bolani tabiiy va antropogen muhit bilan bog‘lovchi eng birinchi 
yo‘l 
ham 
atrof-muhitdagi 
obyektlar 
va 
hodisalarni 
sezishd
ir. 
Atrof-muhitdagi obyektlar va hodisalarni 
idrok etish 
sezishga nisbatan 
birmuncha murakkab jarayon. Idrokning sezishdan farqi shundaki, unda 
atrof-muhitdagi obyektlar yoki hodisalarning ayrim xossalari emas, balki 
obyektlar yoki hodisalar butun holda aks etadi. Boshqacha ifodalasak, 
1-bosqich
2-bosqich
3-bosqich
Atrof-muhitdagi obyektlar va
hodosalarni sezishi
Atrof-muhitdagi obyektlar va
hodosalarni idrok etishi
Atrof-muhitdagi obyektlar va
hodosalarni tasavvur qilishi
Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning atrofmuhitni hissiy bilish jarayoni

---

obyektlar yoki hodisalarning yaxlit manzarasi, tasviri vujudga keladi. 
39. Qarang: Umarova M.X. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda atrof-muhitga 
mas’uliyatli munosabatni shakllantirish uslubikasi: Pedagogika fanlari nom zodi.... 
diss. 
- 
Т., 
2009, 
- 
25-b. 
184 
Masalan, 
yomg‘ir, 
qor 
manzaralari 
va 
h.k. 
Atrof-muhitdagi 
obyektlar 
va 
hodisalami 
hissiy 
bilishning 
yana 
bir 
shakli 
tasavvurdir. 
Tashqi muhit ta’siri natijasida bosh miya qobig‘ining 
muayyan 
qismidapaydobo‘lganqo'zg‘alish, 
ya’ni 
sezishva 
idrokma’lum 
muddatgacha 
o'z 
izini 
qoldiradi. 
Demak, 
tasaw 
ur 
atrof-muhitdagi 
obyektlar va hodisalarning xuddi shu onda idrok qilinmaydigan, biroq 
miyada qolgan, ko‘z oldiga keltirilgan manzara, qiyofa-tasvirlarning 
tiklanishi 
yoki 
manzarali 
xotiradir. 
Tasawur bilimlami saqlash va mustahkamlashga xizmat qiladi, ayni 
paytda obyektlar va hodisalarning xususiyatlarini bilib olishda, ya’ni 
umumlashtirishda ham muhim o‘rintutadi. Tasavvurdagi umumlashtirish 
xususiyati aqliy bilishning, boshlang‘ich ekologik tushunchalaming tashkil 
topishiga 
katta 
yordam 
beradi. 
Xususiy tasavvurlar atrof-muhitdagi aniq obyektlar tasviri, manzarasidir. Bu 
tasavvurlar 
aniq 
obyektlarni, 
masalan, 
aynan 
daraxtni, 
yo‘lni, 
ko‘prikni, sovni, ariqni, ko‘chani, mahallani aks ettiradi. Xususiy tasavvurlar ayni 
paytda 
ko‘cha 
yoki 
mahalla 
hududining 
tabiati 
va 
kishilar 
hayotini ham aks ettiradi. Natijada bola ongida muayyan hududlaming 
hajmdor yoki hajmsiz, rangli yoki rangsiz, aniq yoki noaniq shakldagi 
manzaralari hosil bo‘ladi va bu jarayon vaqt va tajribaga bog‘liq holda 
tiniqlashib 
boradi. 
Demak, 
maktabgacha 
ta’lim 
yoshidagi 
bolalarni 
atrof-muhit 
bilan 
tanishtirish jarayonida ularning hissiy bilishiga tayanilib ish ko‘riladi va 
shu asosda atrofdagi muhit hamda uning har bir tarkibiy qismining tabiat 
va inson hayotida tutgan o‘rni haqida aniq bog‘lanishli misollar keltirilib, 
tegishli munosabat va madaniyat tarkib toptiriladi 
Ekologik ta’lim va tarbiyaga doir mavjud tadqiqot ishlarida tavsiya 
etilishicha, bu borada quyidagi shakl, uslub va vositalardan foydalanish 
maqsadga muvofiq: tushuntirish, ko'rsatmaliT amaliy; induktiv va deduktiv, 
reproduktiv, 
muammoli; 
suhbat, 
savol-javob; 
hadislar. 
hikoyalar, 
rivoyatlar, maqolalar o‘qib berish, qayta hikoya qilish; izohlash, ko‘zdan 
kechirish; kuzatish; qiyoslash va taqqoslash; tasavvur qilish; ishontirish, 
ibrat olish uchun misol va namuna keltirish; talab qilish, odatlantirish va 
rag‘batlantirish; o‘yinlar, shu jumladan, improvizatsiyalarda ishtirok etish, 
kolleksiyato‘plash, sayr, ekologik kechalar, ekologiya haftaligi vaboshqalar 
(11-rasm). 
Shakllar 
U 
slublar 
Vositalar 
Tabiat 
burchagidagi 
ishlar; 

---

sayr: 
ekologik 
kechalar: 
ekologiya 
haftaligi; 
shoirlar 
va 
olimlar 
bilan 
uchrashuvlar; 
sahnako‘rinishlari; 
kattalarga 
yordam; 
bellashuvlar 
Kuzatish; 
tushuntirish; 
tabiat 
go‘zalliklaridan 
zavqlantirish; 
tajriba; 
bolalarni 
gapirtirish; 
nutqiv-mantiqiy 
masalalar 
vechish; 
suhbat; 
ekologik 
o‘yinlar; 
didaktik 
o'yinlar 
Hadislar; 
rivoyat 
va 
hikoyatlar; 
she'rlar 
yod 
olish; 
pand-nasihatlar; 
maqol 
va 
matallar; 
topishmoqlar; 
ertaklar; 
loto; 
labirint; 
rebus; 
videoroliklar