Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish

-  ikkinchidan  esa,  bolalar  o‘yin  jarayonida  o‘z  ihtiyorlaridagi  n a r s a l a r n i ,    

o ‘ z l a r i n i   q i z i q t i r g a n ,   a m m o   k a t t a l a r g a g i n a   m a n s u b   bo‘lgan narsalarga aylantirib, 

xohlaganlaricha  erkin  faoliyatda  bo‘ladilar.  Bolalarning  o‘yin  faoliyatlari  ularning 

jismoniy  va  psixik  jihatdan  garmonik  ravishda  rivojlanishi  uchun  birdan-bir  v o s i t a d i r ,  

o ‘ y i n   b o l a l a r   h a y o t i d a   s h u n d a y   k o ‘ p   q i r r a l i   f a o l i y a t k i ,   unda  kattalarga 

mansub  bo‘lgan  mehnat  x am,  turli  narsmar  haqida  tafakkur  qilish,  xom-hayol 

surish,  dam  olish  va  xushchaqchaqlik  jarayonlarining  barchasi  o‘yin  faoliyatida 

---

 

22

aniq  bo‘ladi.  Shuni  ham  ta’kidlab  o‘tish  kerakki,  o‘yin      faqat  tashqi  muhitdagi  narsa 

h o d is al arn i   b i li s h   vo s it as i gi n a  em as,   bal k i     q ud rat li   t arbiya   vositasi  hamdir. 

Ijodiy  va  syujetli  o‘yinlarda  bolalarning  barcha  psixik  jarayonlari  bilan  birgalikda 

ularning  individual  xislatlari  ham      shakllanadi.  Demak,  bog‘chadagi  ta’lim-tarbiya 

ishlarining  muvaffaqiyati  ko‘p      jihatdan  bolalarning  o‘yin  faoliyatlarini  maqsadga 

muvofiq  tashkil  qila  bilishga  bog‘liqdir.  Shunday  qilib,  o‘yin  bolalar  hayoli 

tomonidan  yaratilgan  narsa  emas,  aksincha,  bolalar  hayolining  o‘zi  o‘yin  jarayonida 

yuzaga kelib, rivojlanadigan narsadir. 

S h u ni   h am   t a’k i l as h   j oi zk i ,   fan -t ex ni k a  m is l siz   r i v o j l a n a y o t g a n  

b i z n i n g   h o z i r g i   d a v r d a   h a y r a t d a   q o l d i r a d i g a n   narsalar  bolalarga  go‘yo, 

bir  mo‘’jizadek  ko‘rinadi.  Natijada  ular  ham  o‘zlarining  turli  o‘yinlari  jarayonida 

o‘xshatma  qilib  (ya’ni,  analogik  tarzda),  har  xil  xayoliy  narsalarni  o‘ylab  topadilar 

(uchar  ot,  odam  mashina,  gapiradigan  daraxt  kabilar).  Bundan  tashqari,  bolalarning  turli 

xayoliy  narsalarni  o‘ylab  chiqarishlari  yana  shuni  anglatadi-ki,  ular  o‘zlarining  har  turli  uyin 

faoliyatlarida faqat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chog‘da ehtayojlarini ham aks 

ettiradilar. 

Bolalarning  o‘yin  faoliyatlarida  turli  xayoliy  va  afsonaviy  obrazlarni  yaratishlari 

odamning (shu jumladan, bolalarning ham) t a s h q i   m u h i t d a g i   n a r s a   v a   h o d i s a l a r n i  

a k s   e t t i r i s h i   p a s s i v   jarayoni  emas,  balki  faol,  ijodiy      yaratuvchanlik  jarayoni 

ekanligidan dalolat beradi. 

Bolalar  o‘yin  faoliyatlarining  yana  bir  xususiyati,  o‘yin  j a r a yo n i d a   b o l a n i n g  

q i l a d i g a n   x a t t i - h a r a k a t l a r i   v a   b a j a r a d i g a n   rollarining  ko‘pincha  umumiylik 

xarakteriga  ega  bo‘lishidir.  Buni  shunday  tushunish  kerakki,  bola  o‘zining  turli-tuman 

o‘yinlarida  faqat o‘ziga tanish bo‘lgan  yolg‘iz bir shofyorning, vrachning, militsionerning, 

tarbiyachining,  uchuvchining  hatti-harakatlarnigina  emas,  balki  umuman  shofyorlarning, 

vrachlarning,  tarbiyachilarning  hamda  uchuvchilarniig  xatti-harakatlarini  aks  etgaradi, 

Albatta,  turmush  tajribalari  va  faoliyatlari  doirasi  cheklangan  kichik  yoshdagi 

bolalar  (ba’zan  kichik  guruh  bolalari  ham)  o‘zlarining  o ‘ y i n l a r i d a   k o n k r e t  

o d a m l a r n i   v a   u l a r n i n g   h a r a k a t l a r i n i   a k s   ettiradilar  xolos.  Masalan,  oyisini, 

dadasini,  akasini,  tarbiyachisini  va  shu  kabilarni  o‘rta  yoki  katta  bog‘cha  yoshidagi 

bolalarning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega bo‘la boshlaydi. 

Bog‘cha  yoshidagi  bolalarning  o‘yinlari  atrofdagi  narsa  va  hodisalarni  bilish 

quroli  bo‘lishi  bilan  birga,  yuksak  ijtimoi y  a h a m i y a t t a   h a m   e g a   o ‘ z g a c h a  

q i l i b   a y t g a n d a ,   o ‘ y i n   q u d r a t l i   t a r b i y a   qurolidir. Bolalarning o‘yinlari orqali ularda 

ijtimoiy  foydali,  ya’ni  yuksak  insoniy  xislatlarni  tarbiyalash  mumkin.  Agarda  biz 

bolalarning      o‘yin      faoliyatlarini      tashqaridan      kuzatsak,      o‘yin  jarayonida  ularning 

---

 

23

barcha  shaxsiy  xislatlari  (kimning  nimaga  k o ‘ p r o q   q i z i q i s h i ,   q o b i l i y a t i ,  

i r o d a s i ,   t e m p e r a m e n t i )   y a q q o l   n a m o y o n   bo‘lishini  ko‘ramiz.  Shuning  uchun 

bolalarning  o‘yin  faoliyatlari,  ularning  individual  ravishda  o‘rganish  uchun  juda  qulay 

vositadir,  Kichik  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  odatda  o‘zlari  yolgiz  o‘ynaydilar. 

Predmetli  va  konstruktorli  o‘yinlar  orqali  bu  yoshdagi  bolalar  o ‘ z l a r i n i n g   i d r o k ,  

x o t i r a ,   t a s a v v u r ,   t a f a k k u r   h a m d a   h a r a k a t   layoqatlarini  rivojlantiradilar.  Syujetli-

rolli  o‘yinlarda  bolalar,  asosan,      o‘zlari  har  kuni  ko‘rayotgan  va  kuzatayotgan 

kattalarning hatti-harakatlarini aks ettiradilar. 4-5  yoshli bolalarning  o‘yini  asta-sekinlik  bilan 

jamoa shaklidan xislatlarga ega bo‘lib boradi. 

Bolalarning  individual  xususiyatlarini,  xususan,  ularning  j am o a  o ‘ yi n l a ri   o r q al i 

k u z at i s h  

q u l a yd i r .  

B u  

o ‘ yi n l a r d a   b o l al a r  

kattalarning  faqat  predmetlarga 

munosabatini  emas,  balki  ko‘proq  o‘zaro  munosabatlarini  aks  ettiradilar.  Shuningdek, 

jamoa o‘yinlarida  bolalar  bir  guruh  odamlarniig      murakkab  hayotiy  faoliyatlarini aks 

ettiradilar, Masalan, «poezd» o‘yinini olaylik. Bunda mashinist, parovozga ko‘mir yoquvchi, 

provodniklar,  kontrolyor,  kassir,  stansiya  xodimdari  va  yo‘lovchilar  bo‘ladi.  Bolalarning 

mana  shu kabi jamoa  o‘yinlari  artistlarning faoliyatiga o‘xshaydi. Chunki, jamoa  o‘yinidagi 

har  bir  bola  o‘z  rolini  yaxshi  ado  etishga  intilishi  bilan  birga,  o‘yinning  umumiy 

mazmunidan  ham  chetga  chiqib  ketmaslikka  tirishadi.  Bu  esa,  xar  bir  boladan  uzining 

butun  qobiliyatini  ishga  solishni  talab  etadi.  Ma’lum  rollarga  bo‘lingan  j a m o a   u yi n ,  

b o l a l a r d a n   q a t ’ i y  q o i d a l a r g a   b o ‘ ys u n i s h i n i   v a   a yr i m   vazifalarni  talab  doirasida 

bajarishni taqozo etadi. Shuning uchun bolalarning bunday jamoa o‘yinlari psixologak jihatdan 

katta  ahamiyatta  ega.  Chunki,  bunday  uyinlar  bolalarda  irodaviylik,  x us hm u amm o li li k, 

o ‘ yi n   q o i d al ari ga,   t art i b -i nt iz om ga  b o ‘ ys u n i s h   v a  shu  k abi  bo shq a  ijob i y 

x islatl arn i t arbi yal a ydi v a  rivojlantiradi.  

Katta bog‘cha yoshida syujetli-rolli o‘yinlar esa endi o‘z mavzusining boyligi va 

xilma-xilligi  bilan  farqlanadi.  Bu  o‘yinlar  jaraenida  bolalarda  sardorlik  xususiyati  yuzaga 

kela boshlaydi, ularda tashkilotchilik ko’nikma va malakalari rivojlana boshlaydi. 

Maktabgacha  yoshdagi  bolalar  shugullanadigan  ijodiy  faoliyatlar  orasida  tasviriy 

san’atning  ham  ahamiyati  juda  kattadir.  Bolaning  t as a v v u r  e t i s h   x a r a k t e ri g a   k u r a ,  

u n i n g   a t r o f   h a yo t n i   q a n d a y  i d r o k   etishi,  xotira,  tasavvur  va  tafakkur  xususiyatlarnga 

baxo  berish  mumkin.  Katta  bog‘cha  yoshidagi  bolalar  chizgan  rasmlar  ularning  ichki 

kechinmalari, ruhiy xrlatlari, orzu, umid va ehtiyojlarini ham aks ettiradi. 

B u   y o s h d a g i   b o l a l a r   r a s m   c h i z i s h g a   n i h o y a t d a   q i z i q a d i l a r .   R a s m   chizish 

bolalar  uchun  uyin  faoliyatining  Uziga  xos  bir  shakli  bo‘lib  hisoblanadi.  Bola  avvalo 

kurayotgan  narsalarini,  keyinchalik  esa  o‘zi  biladigan,  xotirasidagi  va  o‘zi  o‘ylab  topgan 

narsalarni chizadi. 

---

 

24

Katta  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  uchun  musobaqa  juda  katta  ahamiyatta  ega 

bulib, aynan shunday o‘yinlarda muvaffaqiyatga erishish shakllanadi va mustahkamlanadi. 

Bu  yoshdagi bolalarning uchun eng yaxshi daqiqalari va muvaffaqiyat bilan bog‘liq bo‘lgan 

musobaqa o‘yinlarining ahamiyatligidir. 

Katta  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  uchun  musobaqalar  juda  katta  ahamiyatga  ega 

bulib,  aynan  shunday  o‘yinlarda  muvaffaqiyata  erishish  motivlari  shakllanadi  va 

mustahkamlanadi. Bu yoshdaga bolalar uchun  eng  yoqimli vaqt -  yutish va muvaffaqiyat 

bo‘lgan musobaqa uyinlarining ham ahamiyati juda katta. 

Katta  bog‘cha  yoshida  konstruktorlik  uyinlari  asta-sekinlik  bilan  mehnat  faoliyatiga 

aylanib  boradi.  uyinda  bola  sodda  lmehnat  ko‘nikma  va  malakalarini  egallay  boshlaydi, 

predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur namunalari rivojlana boradi. 

3-7  yoshli  bolalarning  psixik  rivojlanishida  badiiy-ijodiy  faoliyat  turi  bo‘lgan 

musiqaning  ahamiyati  ham  juda  kattadir.  Musiqa  orqali  bolalar  ashula  aytishga, 

musiqa ohangiga mos -ritmik harakatlar qilishga urganadilar. 3-7 yoshlik davrida bolalarning 

asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda kechadi: 

-

 

predmetlarni o‘rganishi ; 

-

 

individual predmetli o‘yinlar, jamoa syujetli-rolli o‘yinlar ; 

-

 

individual va guruhiy ijod ; 

-

 

musobaqa 

o’yinlari; 

- muloqot o‘yinlari ; 

-

 

uy mexnati . 

Bo g‘ch a  yo shi d agi  b olal ariin g  o ‘ yin  faol i yatl ari  h aqi da  gapi rar  ekanmiz, 

albatta ularning o‘yinchog‘i masalasiga ham to‘xtab o‘tish kerak. 

Bolalarga  o‘yinchoqlarni  berishda  ularning  yosh  xususiyatlarini,  taraqqiyot 

darajalarini  va  ayni  paytda  ularni  ko‘proq  nimalar  q i z i q t i r i s h i n i   h i s o b g a   o l i s h  

k e r a k .  

Ma’lumki,  1-3  yoshdagi  bolalar  hali  tashqi  muhitni  juda  oz  uzlashtirgan      buladilar, 

ular  hali  ko‘p  narsalarning  rangini,  hajmini  ham  yaxshi  ajrata    olmaydilar.    Shuning  

uchun    ularga  q u g i r c h o q   b i l a n   b i r g a   h a r   x i l   r a n g l i   q i y q i m ,   l a h t a k   m a t o l a r  

h a m   b e r i s h   k e r a k .   A y n i q s a ,   q i z   b o l a l a r   o ‘ z   q o ‘ g ‘ i r c h o q l a r i n i   h a r  

x i l   r a n g l i   m a t o l a r g a   o ‘ r a b ,   r o ‘ m o l   q i l i b   o ‘ r a t i b   m a s h q   q i l a d i l a r ,   o ‘ g ‘ i l  

bolalarga  esa,  har  xil  rangli,  bir-birining  ichiga  sig‘adigan  quticha  o‘yinchoqlarni 

berish foydalidir. 

O‘yin  faoliyati  bolalarni  insoniyatning  ijtimoiy  tajribasini  egallashning  faol  shakli 

bulgan  ta’lim  faoliyatiga  tayyorlaydi.  Odam  birdaniga  ijtimoiy      tajribani  o‘zlashtirishga 

kirisha  olmaydi.  Ijtimoiy  tajribalarni  faol  egallashi  uchun  odam,  avvalo,  yetarli  darajada  

---

 

25

nutqni egallagan bo‘lishi, ma’lum malakalar, uquvlar va sodda tushunchalarga ega bo‘lishi 

kerak  bo‘ladi.  Bularga  bola  yuqorida  ko‘rsatib    o‘tganimizdek,  o‘yin  faoliyati  orqali 

erishadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

26