|
2. Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalaming tasviriy faoliyatning o ‘ziga
xoz xususiyatlari nimalardan iborat?
5.2. Tasviriy faoliyat mashg‘uIotIarini tashkil etish
Ta’limning birinchi ikki yilida rasm, loy ishi, applikatsiya va qurish-
yasash mashg‘ulotlarini tarbiyachi olib boradi. Haflada 4 marta mashg‘ulot
o‘tkaziladi (barcha faoliyat turlariga bittadan mashg‘ulot to‘g‘ri keladi).
Ta’limning uchinchi yilidan boshlab qurish-yasash mashg‘ulotini
o‘qituvchi defektolog olib boradi, tarbiyachi esa faqat bolalami tasviriy
faoliyatga o‘rgatadi (haftasiga 4 ta mashg‘ulot: loy yoki plastilindan narsa
yasash yoki applikatsiya haftada 1 ta, rasm 3 marta, shulardan 1 ta
predmetli, 1 ta sujetli, 1 ta dekorativ). Hamma mashg‘ulotlar kunning
birinchi yarmida, guruhchalarga bo‘lingan holda olib boriladi. 1—2 yil
ta’lim olayotgan bolalar guruhida mashg‘ulotlar 15—20 daqiqa davom
etadi, 3—4 yil ta’Iim olayotganlarda 35 daqiqagacha davom etadi.
Mashg‘ulot o‘tkazish uchun bolalaming stullari tarbiyachi stoli oldiga
yarim doira shaklida qo‘yiladi. Stullami bunday joylashtirish frontal
mashg‘ulotda yakka ishlash imkonini beradi: har bir bola ishni qanday
bajarayotganini ko‘radi, naturani u barcha bolalaiga yaxshi ko‘rinishi,
ko‘z o‘ngida boiishi lozim; tarbiyachi stoliga shunday joylashtirish kerakki,
mashqlar o‘tkazish uchun kerakli o‘yinchoqlami joylashtirish zarur.
Mashulotlar, odatda, quyidagi tartibda quriladi:
1. Taworlov aismi.
Suhbat, tayyor tasvirni ko‘zdan kechirish, tarbiyachining bolalar
hayotidagi vaziyatni qog‘ozga bo‘yoq bilan yoki doskaga bo‘r bilan
tasvirlash, ertak yoki hikoya o‘qish, predmet (shakl, rang, kattalik
bo‘yicha elementlaming mosligi, fazoda joylashganligi) xususiyatlami
idrok etishni rivojlantirishga doir o‘yin va mashqlar o‘tkazish, ko‘ruv-
harakat koordinatsiyalarini shakllantirish tayyorlov davrining mazmunini
tashkU qiladi
2. Asosiv aism. Predmetli rasm chizish, loy yoki plastilindan narsa
yasash, applikatsiya ishlarini bajarishdan awal natura tahlil qilinadi.
Unda predmetli loy ishi, rasm chizish, applikatsiyadan awal naturani
tahlil qilish, qurish, yasashdan oldin namunani tahlil qilish, sujetli rasm
chizish, loy yoki plastilin, applikatsiya ishlarining mazmuni rejalashtirish
amalga oshirUgach, bolalaming mustaqil faoliyati boshlanadi.
3. Mashulot bolalar faoliyatini baholash va tayyor ishni tahlil qilish
bUan yakunlanadi.
Ta’limning hamma yillari uchun mashg‘ulotlarga asosiy talablar
quyidagilar:
Taklif etilayotgan vazifalaiga bolalar qiziqishini o‘stirish; mos hissiy
holatni yaratish; bolalar faoliyatga kerakli motivatsiyani (ko‘pincha o‘yin)
ta’minlash. Shu munosabat bilan har bir mashg‘ulotning boshlang‘ich
bosqichini to‘g‘ri tashkil etish juda muhim. Bolalarda tasvir obyektiga,
sujet mazmuniga nisbatan qiziqish uyg‘otish, sujetli rasm chizish, loy
yoki plastUin bilan ishlash bosqichida qiziqarli mazmun aks etish talabini
shakllantirish muhimdir.
Bolalarda idrok etUgan faoliyatni rivojlantirish uchun vazifa bajarishda
mustaqillikni shakllantirish bo‘yicha tizimli ish olib boriladi. Faqat shunday
sharoitdagina aqli zaif bolalai bujelli va mavzuga oid rasm, loy yoki
plastilin, applikatsiya bo‘yicha narsalar yasash darajasiga o ‘tadilar.
Tasawuri bo‘yicha narsalarni tasvirlashda butun tasvimi barcha
xususiyatlari bilan mustaqil tasvirlash xususiyatiga ega bo‘ladilar. Bolalarda
o‘z tasviriy tajribalarini so‘z bilan ifodalash qobiliyatini rivojlantirishga
asosiy e’tibor qaratiladi. Tasvirning mazmunini bir necha sodda gap
bilan bayon qUish, ular nimani yasashgani, chizishgani, yopishtirishgani
haqida hikoya qilib beradilar. Bolalarga awal pedagog yordamida, keyin
mustaqU ravishda o‘z faoliyatlarini rejalashtirib olishga o‘rgatiladi. So‘z
yordamida rejalashtirish bolalarda tasawur bo‘yicha chizish, yasash,
yopishtirishni rivojlantirish, tasviming vazifasini ajratish, mashg‘ulotning
yakuniy bosqichini maqsadga yo‘naltirilgan holda o‘tkazish, ya’ni bajargan
tasvirlarini baholash uchun katta ahamiyatga ega.
0 ‘zlarining tasviriy tajribalarini so‘z bilan ifodalash qobiliyatlarini
rivojlantirishga, chizgan, yasagan, yelimlangan narsalari haqida so‘zlab
berishlariga, tasvir mazmunini bir necha sodda gaplarda yetkazib
berishlariga katta e’tibor qaratiladi. Har bir bolaning oldida turgan
faoliyatlarini elementar rejalashtirish (awal tarbiyachi bilan, keyin
mustaqil) ham e’tiborsiz qoldirilmaydi.
Aqli zaif bolalarning 4 yil mobaynida tasviriy faoliyatlarini
shakllantirish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat.
Ta’limning birinchi yili propedevtik xarakterga ega. Bu vaqtda
bolalarga turli tasvirlami idrok etishga o‘rgatiladi, tasviriy faoliyat vosita
va materiallari bilan tanishtiriladi, ko‘ruv-harakat koordinatsiyasi
rivojlantiriladi. Bu vaqtda tarbiyachi bolalami o‘z xohishi bilan tasviriy
faoliyatga kirishishi uchun ko‘p chizishiga sharoit yaratadi, loy yoki
plastilin bilan yasaydi, ko‘radi. Ta’lim yili oxirida bolalar malakasi
primitiv tasvirlash darajasiga yetadi.
Ta’limning birinchi yilida bolalarning kattalaiga taqlid qilish va
namuna asosidagi harakatlari qo‘llaniladi.
Ta’limning ikkinchi yili turli predmetlami tasvirlash malakalarini
o‘zlashtirish davri sifatida ko‘rish mumkin. Predmetli chizish, loy yoki
plastilin bilan ishlash, applikatsiya faqat asosida tkaziladi. Maqsadga
qaratilgan predmetni natura tahlil qilish asosida bolalar rasm chizadilar,
yopishtiradilar, quradilar, bu ishlar tarbiyachi rahbarligida bajariladi.
Bolalarga asosiy qismni ajratish, predmetni shakli, rangi, elementlar
joylashishini ko‘ra olish o‘rgatiladi. Bu barcha xususiyatlar va sifatlar
tekshirish jarayonida aniqlanadi, ular so‘zda keyin tasvirda namoyon
bo‘ladi.
Predmetlar bilan tanishtirishda predmetlami butun holda idrok qilish,
unga ijobiy-hissiy munosabatlarni shakllantirishga diqqat qaratiladi,
buning natijasida bolalar tomonidan bajarilgan tasvirlarning sifati
yaxshilanib boradi.
Shu vaqtda bolalami hajmli va tekis namunalami tahlil qilishga
o‘rgatiladi.
Uchinchi va to‘rtinchi ta’lim yili sujetli rasm chizish, loy yoki
plastilindan narsa yasashni rivojlantirish, shuningdek, bolalaming ijodiy
ishlarini rivojlantirish davri hisoblanadi. Bu vaqtda bolalami oldindan
rejalashtirish, fikrlarini anglash, tasvirlarni solishtirish, o‘zi va
o‘rtoqlarining ishini baholashga o‘rgatiladi.
Tabiiy ravishda tasviriy faoliyatning mavzulari kengayadi. Bolalami
rasm va loy yoki plastilin bilan ishlash sujetli-rolli o‘yinlar, hikoyalar,
ertaklar, tanish she’rlarning mazmunini tasvirlashga undaydi.
Katta guruhlarda bolalar bo‘sh vaqtlarida xohishlariga ko‘ra chizish,
yasash imkoniyatlari bo‘lishi uchun tasviriy faoliyat burchaklari tashkil
etiladi.
Har bir bolada rasm uchun o‘z albomi blishi kerak. Ular alohida
varaqlarda bo‘lmasligi kerak, chunki bu bola faoliyati xarakteriga ta’sir
ko‘rsatadi.
Aqli zaif bolalarda tasviriy faoliyatni rivojlantirish ishining
muvaffaqiyati ko‘p jihatdan ta’lim metodlariga, mashg‘ulotlarda ish
turlarini to‘g‘ri tanlashga, har bir bolaning yakka xususiyatiga va
imkoniyatlariga bog‘liq bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
