Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari

XXII bob. Nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik 

1-§. Nutq 

234. Quyidagilar 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarda nutq rivojlanishining talablari hisoblanadi: 

nutqni tinglash va tushuna olish; 

so‘zlashish va muloqot yuritishga qodir bo‘lish; 

nutq tovush madaniyatini shakllantirish; 

so‘z boyligini rivojlantirish; 

nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish; 

bog‘lanishli nutqni shakllantirish. 

235. Quyidagilar 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarda nutq indikatorlari hisoblanadi: 

muloqot  qilish,  nutqdan  o‘z  xatti-harakatlarini  tartibga  solish,  o‘zi  va  o‘z  harakatlarini  baholash, 

o‘zining turli ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanish; 

uy-ro‘zg‘or buyumlari nomini bilish, tabiat va jamiyat hayotidagi hodisalarni aytib berish, fe’llardan 

faol foydalanish; 

rasmlarni,  uy-ro‘zg‘or  buyumlarini  ko‘zdan  kechirayotganda,  ularning  nomlari,  vazifalari  va  ba’zi 

xususiyatlarini bildiruvchi so‘zlarni to‘g‘ri ishlatish; 

nutqda  otlarni  ko‘plikda  to‘g‘ri  ishlatish,  sifatlarni  ot  bilan  shaxs  va  sonda  moslashtirish,  fe’llarni 

o‘tgan va kelasi zamonda ishlatish; 

o‘yinchoq, buyum va rasm mazmuni bo‘yicha 2-3 ta gap tuza olish; 

o‘yinchoqlar, turli buyumlar va fasllar bo‘yicha tasvirlovchi hikoya tuza olish; 

buyumlarning (kiyim, idish-tovoq, mebel) nomini, belgisi va vazifalarini aytib, tarbiyachining savollari 

va namunalari asosida kichik-kichik tasviriy hikoyalar tuza olish; 

yaxshi tanish bo‘lgan ertaklar mazmuni bo‘yicha savollarga javob berish, rasmlarga qarab ularning 

asosiy mazmunini ayta olish; 

hikoyalarni tinglash va eshitgan, ko‘rganlariga nisbatan o‘z munosabatini bildirish, qo‘shimcha izohlab 

berishni so‘rash; 

bir necha oddiy gaplardan o‘z bayonlarini shakllantirish; 

kitobdagi rasmlarga asoslanib, adabiy asarning mazmunini so‘zlab berish; 

muhokama qilish va savollar berish; 

“r”, “l” kabi ayrim tovushlarni talaffuz etishda ma’lum qiyinchiliklarga uchrashi mumkinligini hisobga 

olmaganda ovozli talaffuzni shakllantirish. 

236. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar ta’limiga quyidagicha yondashish lozim: 

nutqni rivojlantiruvchi muhit yaratish; 

bola bilan nutqni rivojlantiruvchi mashqlarni o‘tkazish, didaktik o‘yinlarni o‘ynash; 

bolaga turli rasmlar, albomlarni ko‘rsatish; 

bola bilan birga tavsiflovchi hikoyalarni tuzish; 

bolaning ertaklarni tinglashini rag‘batlantirish; 

bolaning boshqa odamlar bilan rolli o‘yinlar o‘ynashini rag‘batlantirish; 

bolaga kitoblarni ovoz chiqarib o‘qib berish; 

bolaga ko‘proq qiziqarli va kulgili hikoyalarni aytib berish; 

bolaning she’r yodlab olishini rag‘batlantirish; 

bolaning yaqin atrofidagi narsalar to‘g‘risida so‘zlab berishini rag‘batlantirish; 

bolani imkoniyat bo‘lganda doimo suhbatlarga jalb qilish; 

bolani ko‘rgan va eshitganlariga nisbatan o‘z munosabatini bildirish hamda o‘zi tushungan narsalarni 

bayon etishga rag‘batlantirish; 

bolaga hikoyalar, ertaklarning boshi va eng muhim jihatlarini ajratishga yordam berish. 

---

237. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bola bilan munosabatlarda quyidagilarga rioya qilish lozim: 

bolaga taqdim etiladigan material uning yosh xususiyatlariga mos kelishi zarur; 

bolani so‘zlashishda shoshiltirmaslik; 

mazkur  yoshda  hissiyotlar  nutqdan  ustun  turishi  sababli,  bola  o‘zining  nutqdagi  bilim  va 

ko‘nikmalarini namoyish etayotganda, uning qo‘liga biror-bir buyum berish kerak.